«Сацыялогія» пры дыктатуры

Апошнія дадзеныя НІСЭПД выклікалі скандал: ці можна верыць гэтым лічбам?

На днях зарэгістраваны ў Вільні Незалежны інстытут сацыяльна-эканамічных і палітычных даследаванняў (НІСЭПД) Алега Манаева апублікаваў вынікі чарговага апытання грамадскай думкі. На сайце інстытута www.iiseps.org сінее рухомая радок «сенсацыйныя вынікі паслявыбарнага апытання». Як можна здагадацца, сенсацыяй аўтары лічаць свае дадзеныя аб яўцы грамадзян Беларусі на апошнія «выбары» (уся Беларусь - 66%, Менск - 44%, абласныя цэнтры - 72%).

Сайт charter97.org з гэтай нагоды звярнуўся за каментарамі да грамадска-палітычных дзеячаў краіны.

Адзін з заснавальнікаў Партыі БНФ, прафесар Юрый Хадыка (Менск):

- Я сам быў на ўчастку, дзе прагаласавала 30%. Мы адсачылі ўсе этапы: датэрміновае галасаванне, галасаванне дома, улічылі кожнага, хто прыйшоў у асноўны дзень. Прычым не было шырокамаштабнай агітацыі за байкот. Але гэта іншае пытанне, што ўсім прыхільнікам байкоту трэба было больш энергічна, больш настойліва распавядаць, што такое байкот, якія формы ён можа мець. Але так ці інакш, у Менску (не толькі там, дзе я назіраў асабіста) сярэдняя яўка склала 30-35% максімум. А НІСЭПД кажа 44%. Гэта іх старая памылка. Яны не робяць паправак на страх нашых людзей, калі да іх прыходзяць незалежныя сацыёлагі з дурнымі пытаннямі: «Як Вы галасавалі, за Лукашэнку ці супраць?» Праблема страху - гэта вельмі важная праблема. Навучыцца яе выключаць ў сваіх апытаннях - гэта нестандартная задача. А яны задаюць заўсёды пытанні ў лоб. І вельмі ганарацца, прадстаўляючы вялікія табліцы.

- НІСЭПД дае лічбу, што 49% чыталі праграмы кандыдатаў...

- Яны ў сваіх пытаннях самі выключаюць магчымасць адказу. Якія праграмы? Іх жа і не было! Зноў жа, само пытанне «Вы чыталі?» цягне за сабой адказ «Так, чыталі». А то выдадуць нас за ворагаў Лукашэнкі. Так што зноў не выключаны фактар страху.

- На пытанне «Ці ведаеце вы свайго дэпутата?» 41% адказаў станоўча. Як можаце пракаментаваць гэтую лічбу?

- Каб не чапляліся, а то запішуць іх у апазіцыянеры. Ніхто не хоча быць апазіцыянерам, паколькі гэта пагражае непрыемнасцямі на працы ці ў вучобе.

Адзін з лідэраў «Беларускага Руху» Віктар Івашкевіч (Менск):

- Адзінае, што я магу сказаць: гэтыя лічбы не адпавядаюць зафіксаваным нашымі назіральнікамі. Ці Манаеў абвінавачвае нашых назіральнікаў у несумленным падліку?... Яшчэ адзін аспект, што людзі баяцца казаць праўду, баяцца рэпрэсій. Людзі ставяцца да палітычных апытанняў насцярожана.

Актывістка апазіцыі Валянціна Свяцкая (Менск):

- Гэта казкі і лухта. Са свайго асабістага назірання магу сказаць, што на мой участак прыйшло 29%, а на суседнім 25%.

Мне б не хацелася абвінавачваць НІСЭПД, што дзесьці яны несумленна зрабілі сваю працу, а цяпер трэба неяк апраўдацца за папярэдняе апытанне і за той вынік, які яны атрымалі. Мне здаецца, што яны недзе наступілі на старыя рэйкі і па іх праехалі. Калі гэта наўмысная памылка, то няхай яна застанецца на іх сумленні. Калі гэта арыфметычная памылка, то не трэба выдумляць нейкія абсурдныя методыкі. Але ў мяне такое адчуванне, што несумленна яны папрацавалі, а цяпер трэба апраўдвацца, што вынікі іх былі правільныя. Бо ў папярэднім апытанні яны сказалі, што 53%. А цяпер яны сталі праводзіць наступнае апытанне, і чаму ў іх такія лічбы атрымаліся? Яшчэ раз кажу: калі гэта арыфметычная памылка, то трэба паставіць двойку і адправіць у школу. А калі гэта спецыяльна зроблена... Тут на чыім возе едзеш, таму і песенькі спявай.

Актывіст апазіцыі Сяргей Мудрачэнка (Менск):

- Звесткі НІСЭПД заўсёды даюць нагоду для разважанняў і спрэчак. Адна рэч, калі вядуцца дыскусіі аб нейкім суб'ектыўным паказчыку: папулярнасць Лукашэнкі, палітычных партый, асобных палітыкаў. Але здарылася рэдкая магчымасць праверыць дадзеныя апытання, так як назіральнікі сапраўды «жорстка лічылі пагалоўе», як трапна выказаўся Вінцук Вячорка. Ну хай далі 44% для сталіцы... Напрыклад, у Серабранцы былі такія ўчасткі, не кранутыя байкотнай агітацыяй, дзе назіральнікі налічылі ад 40 да 44% (суседнія ўчасткі, якія «апрацоўваліся», далі паказчык на 10% менш). Тут яшчэ неяк можна разважаць і меркаваць, але толькі аб тым, з якім лікам перамаглі прыхільнікі байкоту (56:44 або 70:30).

Але звернемся да больш красамоўных лічбаў: у абласных цэнтрах нібыта прыйшло 72%, з іх 60% - 23 верасня. Зробім простыя падлікі, прадставіўшы Гомель, дзе быццам бы ў параўнанні з Менскам 28% (!). Хай у сярэднім у выбарчай камісіі зарэгістравана 2000 чалавек, з іх у асноўны дзень прыйшло 2000 * 0,6 = 1200 чалавек; галасаванне доўжыцца 12 гадзін (з 8 да 20), значыць, штогадзіны павінна прыходзіць 100 (!) выбаршчыкаў, альбо ў сярэднім 1,7 за хвіліну! Гэта ж нейкая неймаверная плынь, даўжэзная чарга, як за святой вадой на Вадохрышча! Так і хочацца крыкнуць: «Ау, гамяльчане! Ну дашліце ж на сайты фатаграфіі гэтых цудоўных чэргаў з хвастамі!»

Рухаемся далей па гэтаму шэдэўру сацыялагічнай думкі. 49% чыталі, чулі, бачылі праграмы кандыдатаў? Смех у зале. 41% ведае прозвішча «дэпутата»? Гучны рогат і воплескі. Мабыць, было так. Захоплены знянацку грамадзянін РБ на ўсялякі выпадак паведамляе, што ў «выбарах» прымаў удзел; потым ужо няёмка прызнацца, што ніякай праграмы не бачыў: «Ну так, чытаў...»; а далей жа вымушаны сказаць, што і «дэпутата» ведае... Калі ж убраць жарты ў бок, то трэба адзначыць відавочную памылковасць іх методыкі. Напэўна, варта ўлічваць нейкі каэфіцыент страху 0,8-0,85. Як артылерысты ў сваіх разліках улічваюць хуткасць і накірунак ветра. А наш жа вецер дыктатуры гвалтоўны і золкі...

Актывіст Аб'яднанай грамадзянскай партыі Васіль Палякоў (Гомель):

- У рэальнасці ў Гомелі там, дзе ўчасткі былі без інтэрнатаў, яўка складала 29-35% максімум.

Сацыялогія як навука не працуе ў замкнёным, аўтарытарным грамадстве. Таму казаць, што праведзенае апытанне сацыялагічнае і атрыманы вынікі, у гэтым выпадку не зусім правільна. Бо людзі не заўсёды сумленна адказваюць на пытанні, яны думаюць пра тое, што іх чакае, якія наступствы будуць, калі яны скажуць, што яны не ўдзельнічалі ў «выбарах». А вось тое, што мы атрымалі на ўчастках - гэта дакладна, таму што ўсё гэта праз мяне праходзіла. Я на кожным участку быў і бачыў, як там сядзелі нашы назіральнікі, як лічылі. Тут можна казаць пра тое, што хтосьці дзесьці кагосьці спытаў. Мне здаецца, што калі так і адказвалі людзі, гэта таму, што цяпер нікому не цікавыя так званыя выбары. І каб неяк апраўдацца, людзі адказвалі станоўча, што ведаюць, што і праграму чыталі. Хоць у рэчаіснасці нічога гэтага не рабілі.

- На якой колькасці ўчасткаў вы назіралі?

- Я займаўся непасрэдна 34-й выбарчай акругай, там усяго 33 участкі, мы назіралі на 28 участках. Акрамя гэтага, яшчэ на 4 участках назіралі «Праваабаронцы за свабодныя выбары». Ніякіх разыходжанняў у нас не было. Што налічылі нашы назіральнікі, што праваабаронцы - усё супадае адзін да аднаго. Справа ў тым, што «парламенцкія выбары» - гэта 110 так званых выбараў, таму што ў кожнай акрузе - свае выбары за пэўнага кандыдата. І казаць пра тое, што адбыліся ці не адбыліся выбары, можна толькі па канкрэтнай акрузе. Вось я магу сцвярджаць, што ў 34-й Гомельскай акрузе яны не адбыліся. У Жыткавічах, у нейкай вёсцы, магчыма, яны і адбыліся. Але ў Гомелі выбары не адбыліся.