Павал Дэмеш: Становішча Лукашэнкі вельмі хісткае і ён баіцца

Салідарнасць і паслядоўная палітыка Захаду прывядуць да пераменаў у Беларусі.

Пра гэта піша былы кіраўнік Міністэрства замежных спраў Славакіі, член Савета Еўрапейскага фонду ў падтрымку дэмакратыі, эксперт Нямецкага Фонду Маршала Павал Дэмеш. Урывак з яго кнігі публікуе выданне Трансатлантычнай акадэміі «The Democratic Disconnect» (пераклад - charter97.org).

Сацыяльна-палітычная трансфармацыя посткамуністычнай Цэнтральнай і Усходняй Еўропы дае багаты вопыт і базу ведаў для тых, хто мае справу з тэорыяй і практыкай дэмакратыі. Кнігі і артыкулы, напісаныя пра гэты рэгіён на працягу апошніх двух дзесяцігоддзяў, змяшчаюць не толькі прыклады гераічнай і натхняльнай барацьбы за свабоду, але і прыклады правалаў намаганняў, накіраваных на пабудову дэмакратычнага грамадства.

Адной з краін былога камуністычнага блока, дзе барацьба за дэмакратыю і заходняя дапамога грамадзянскай супольнасці пакуль не дасягнула яркіх вынікаў, з'яўляецца Беларусь.

Гэта адзіная дзяржава, якая была выключаная з Рады Еўропы ў сувязі з грубымі парушэннямі правоў чалавека з боку Лукашэнкі і яго рэжыму. Гэта адзіная дзяржава, кіраўнік, міністр замежных спраў і больш за 200 вышэйшых службовых асоб якой не могуць прыляцець у любы аэрапорт ў Еўрапейскім Звязе, так як яны ўключаныя ў «чорны спіс» з-за падаўлення дэмакратыі. Нарэшце, гэта адзіны сусед ЕЗ, дзе праціўнікі кіруючага рэжыму, у тым ліку былы міністр унутраных спраў, былі выкрадзеныя і забітыя, дзе кандыдаты ў прэзідэнты за пратэст супраць фальсіфікацый выбараў былі кінутыя ў турму і падвергнутыя катаванням.

Лукашэнка - майстар блефу - умела балансуе паміж Расеяй і ЕЗ. Ён пабудаваў сістэму, заснаваную на страху, «парк Юрскага перыяду», як ахарактарызаваў яе беларускі сацыёлаг Андрэй Вардамацкі. Як і сотні іншых беларусаў, якія крытыкуюць існуючую ўладу, ён быў вымушаны пакінуць краіну.

Беларускі дыктатар неаднаразова абвяргаў тэарэтыкаў і практыкаў прасоўвання дэмакратыі, якія прадказвалі яго падзенне. За 19 гадоў свайго кіравання Лукашэнка перажыў некалькіх прэзідэнтаў ЗША і Еўропы, міністраў і чыноўнікаў, якія выступалі з жорсткай рыторыкай у дачыненні да яго.

Чаму Беларусь, краіна c амаль дзесяцімільённым насельніцтвам і адносна высокім узроўнем адукацыі, якая мае агульную гісторыю і мяжуе з двума новымі членамі ЕЗ - Польшчай і Літвой - ператварылася ў еўрапейскага ізгоя?

Чаму значныя намаганні Захаду, накіраваныя на пераадоленне беспрэцэдэнтных злоўжыванняў Лукашэнкі і самаізаляцыі дзяржавы, пакуль не прынеслі поспехаў? Для гэтага ёсць як унутраныя, так і знешнія прычыны.

Лукашэнка крок за крокам змяняў палітычную сістэму ў Беларусі такім чынам, што цалкам узяў яе пад асабісты кантроль. Нядзіўна, што яго міжнародная палітыка знаходзіцца пад моцным уплывам унутраных правілаў. Ён хоча дыктаваць правілы гульні не толькі ў сябе дома, але і за мяжой. Ён выгнаў ўсе міжнародныя арганізацыі, якія хоць бы аддалена былі звязаныя з прасоўваннем дэмакратыі і абаранялі правы чалавека. Сярод іх АБСЕ і ўсе заходнія фонды. Ён не можа адабраць або ліквідаваць «няправільных» замежных дыпламатаў, але ён дыскрэдытуе іх ці вымушае пакінуць краіну. Таму не дзіўна, што вопыт дэмакратычных пераўтварэнняў у іншых краінах Цэнтральнай і Усходняй Еўропы да гэтага часу не ўдалося выкарыстаць у Беларусі.

Сітуацыя ў Беларусі не безнадзейная. Гэта праўда, што судовая сістэма, палітычная апазіцыя, грамадзянская супольнасць, СМІ, навуковыя колы і царква альбо цалкам падкантрольныя ўладам, альбо проста вымушаныя маўчаць. Рэпрэсіі ўзмацніліся пасля падаўлення масавых пратэстаў супраць фальсіфікацыі прэзідэнцкіх выбараў у снежні, якія моцна напалохалі Лукашэнку. Справядліва таксама і тое, што Захад, улічваючы сітуацыю як унутры, так і за межамі Беларусі, не мае эфектыўных інструментаў і стратэгіі, каб дапамагчы краіне стаць нармальнай і адкрытай еўрапейскай дзяржавай. Лукашэнка і яго прыхільнікі вельмі добра ведаюць, што будзе з ім, калі грамадзяне Беларусі атрымаюць асноўныя свабоды.

Добрай навіной з'яўляецца тое, што Беларусь - гэта не закінуты востраў, асабліва ў наша лічбавае стагоддзе.

Беларускія барацьбіты за свабоду - як дома, так і ў выгнанні - больш чым калі-небудзь ў стане данесці сваю пазіцыю. Яна наладжваюць сувязі са сваімі аднадумцамі па ўсім свеце. Трансатлантычная салідарнасць і паслядоўная палітыка з'яўляюцца ключавымі элементамі для распрацоўкі належнай і эфектыўнай стратэгіі ў дачыненні да гэтай краіны. Тыя, хто хоча дапамагчы Беларусі ў яе пераўтварэнні ў адкрытую дзяржаву, павінны выкарыстоўваць доўгатэрміновыя і нетрадыцыйныя падыходы. Усе прадстаўнікі донарскіх арганізацый з'яўляюцца мішэнню для рэжыму. Натуральна, ім таксама часта забаронены ўезд у краіну. Такім чынам, вельмі важнай задачай з'яўляецца абарона інфармацыі і актывістаў, бяспека якіх знаходзіцца пад пастаяннай пагрозай. У большасці выпадкаў атрыманне замежнай дапамогі ў Беларусі з'яўляецца незаконным і можа прывесці да канфіскацыі сродкаў або маёмасці, страты працы, выключэння з навучальных устаноў або нават пазбаўлення волі.

Я прымаў удзел у рабоце па распаўсюджванні дэмакратыі на працягу больш за 20 гадоў і павінен прызнаць, што беларусы натхнілі мяне больш за ўсіх. Я сустракаў дзесяткі надзвычай адважных палітыкаў, грамадзянскіх актывістаў, журналістаў, мастакоў, мужчын і жанчын, якія, нягледзячы на бесчалавечнае абыходжанне і прыніжэнні, калі ўсё было супраць іх, працягвалі змагацца і верыць у сваю радзіму. Яны, а не рэпрэсіўны і ізаляваны рэжым - будучыня еўрапейскай Беларусі.

Нарадзіўшыся ў Чэхаславакіі і асабіста ведаючы Вацлава Гавела, я веру ў сілу ненасілля і салідарнасці. І я дакладна ведаю, што становішча людзей, якія ўзурпавалі ўладу, у тым ліку Лукашэнкі, сапраўды вельмі хісткае і слабое, і ім па-сапраўднаму страшна.