Эмін Гусейнаў: Клан выкарыстоўвае ўладу для атрымання прыбытку

Напярэдадні прэзідэнцкіх выбараў у Азербайджане ўводзяць «драконаўскія» законы, якія могуць быць узятыя на ўзбраенне, у тым ліку, і ўладамі Беларусі.

Нацыянальны сход Азербайджана 14 траўня ўнёс у Крымінальны кодэкс краіны папраўкі, якія ўстанаўліваюць крымінальную адказнасць за паклёп і абразу ў Інтэрнэце. Па цяжару пакаранняў, паклёп і абразы ў глабальнай сетцы прыроўненыя да такіх жа дзеянняў у рэальным свеце.

Прыняцце ў парламенце Азербайджана заканадаўчых паправак, якія распаўсюджваюць крымінальнае пакаранне за паклёп на інтэрнэт, стала сур'ёзным адступленнем ў галіне свабоды СМІ, заявіў у інтэрв'ю сайту charter97.org кіраўнік бакінскага Інстытута свабоды і бяспекі рэпарцёраў Эмін Гусейнаў.

- Эмін, раскажыце падрабязней, якія дапаўненні былі ўнесеныя ў артыкул «абраза» і «паклёп» Крымінальнага Кодэкса Азербайджана?

- Былі прынятыя папраўкі ў артыкулы 147 і 148 Крымінальнага кодэкса «абраза» і «паклёп» у СМІ, дададзеная фармулёўка «масава распаўсюджана ў інтэрнэце». Гэта расплывістае паняцце, да якога можна аднесці проста каментар, які «абражае» або «паклёпнічае» на каго-небудзь на любым інфармацыйным рэсурсе.

Інтэрнэт прадугледжвае сайты, сацыяльныя сеткі, ананімныя і не ананімныя акаўнты, блогі, форумы. У папраўках нават няма выразнай фармулёўкі «анлайн-версія выдання». Гэтая нявызначанасць выклікала ў нас занепакоенасць, таму што зараз могуць саджаць каго заўгодна. Гэты артыкул можа выкарыстоўвацца супраць усіх: журналістаў, блогераў, ананімных крытыкаў рэжыму ў «Фэйсбуку», а таксама прафесійных сур'ёзных СМІ, якіх могуць прыцягнуць да адказнасці за тое, што ў іх на форуме ці ў каментарах пад іх навіной будзе напісана тое, што не спадабаецца ўладам.

- 14 траўня на семінары АБСЕ па чалавечым вымярэнні вы раскрытыкавалі прыняцце гэтых паправак. Як адрэагавала афіцыйная дэлегацыя Азербайджана?

- Што яны могуць адказаць? Спачатку яны спрабавалі ўвесці грамадскасць у зман, маўляў, гэта толькі праект закона, ён не ўступіў у сілу і таму яго не варта нават абмяркоўваць. Але ўвесь парламент Азербайджана фактычна з'яўляецца праўрадавым. Зіяфет Аскераў, віцэ-спікер парламента, сказаў дэпутатам, што ў Азербайджана няма абавязацельстваў перад Радай Еўропы па дэкрыміналізацыі паклёпу, маўляў, «грамадства не гатовае да гэтага».

Адказваючы на ​​маё пытанне, прадстаўнік Азербайджана ў АБСЕ сказаў, што гэта яшчэ не закон, паколькі ён яшчэ не падпісаны прэзідэнтам. Але я ўпэўнены, што Ільхам Аліеў падпіша гэтыя рэпрэсіўныя змены. Афіцыйная дэлегацыя таксама заявіла, што такія законы нібыта прынятыя ў Еўразвязе, але так і не змагла назваць, у якой канкрэтнай краіне.

- Як будзе развівацца сітуацыя пасля прыняцця гэтага закона?

- Артыкулы 147 і 148 КК будуць шырока выкарыстоўвацца ў дачыненні да блогераў. У прыватнасці, могуць пераследвацца асобы, якія сёння пішуць у інтэрнэце пра карупцыйныя скандалы ва ўладзе. У іх удзельнічаюць такія высокапастаўленыя чыноўнікі, як кіраўнік апарата прэзідэнта Раміз Мяхтыеў. Ён быў удзельнікам відэаскандала, калі праўладны дэпутат узяла мільён даляраў, каб перадаць яму з мэтай атрымання кіраўніком прыватнага ВНУ месца ў парламенце. У 2010 годзе месца ў азербайджанскім парламенце каштавала 1 мільён даляраў.

Сёння ў інтэрнэце шмат скандалаў з удзелам і выкрыццём членаў сям'і прэзідэнта. Яны незаконна валодаюць рухомай і нерухомай маёмасцю за мяжой на сотні мільёнаў даляраў. Выкрытыя афшорныя кампаніі, дзе дачкі прэзідэнта і яго жонка фігуруюць у якасці заснавальнікаў. Пасля прыняцця гэтага закона лёгка можна будзе пасадзіць любога журналіста, які напіша, напрыклад, у Твітэры штосьці пра карупцыю ва ўладзе. Я думаю, што гэта будзе сур'ёзным стрымліваючым фактарам крытыкі, сур'ёзным інструментам для ўвядзення самацэнзуры ў інтэрнэце, нават калі ўлады не будуць яе імплементаваць.

У апошнія гады ўлады вельмі рэдка выкарыстоўвалі дыфамацыю для арышту журналістаў. Было некалькі выпадкаў за апошнія два гады, калі былі рэальныя турэмныя тэрміны. У асноўным, улады дыскрэдытуюць журналістаў, падладжваючы нейкія гісторыі, каб яны выглядалі хуліганамі або наркаманамі, умешваюцца ў асабістае жыццё, а потым шантажуюць. Я больш за ўсё баюся, што гэты закон будзе сур'ёзнай зброяй у руках уладаў для распаўсюджвання самацэнзуры ў інтэрнэце. Больш за тое, гэта сур'ёзна адаб'ецца на кантэнце СМІ і ўдзеле чытачоў у каментарах, на інтэрактыўнасці публікацый. Людзі будуць баяцца. Улады самі неаднаразова заяўлялі, што гэтыя артыкулы будуць выкарыстоўвацца больш для таго, каб азербайджанцы ведалі пра пагрозу пераследу.

Але ў цэлым, я лічу, што гэта дасць эфект на кароткім прамежку часу. Людзі будуць распаўсюджваць інфармацыю з дапамогай ананімных акаўнтаў. Калі не будуць пісаць каментары на старонцы радыё «Свабода», будуць публікаваць гэта ў фэйкавым акаўнце ў «Фэйсбуку».

У любым выпадку, ёсць шмат тэхнічных спосабаў захаваць ананімнасць у інтэрнэце. Пытанне ў тым, што часам у Азербайджане ці іншых краінах, каб навесці страх і пасеяць паніку, дастаткова арыштаваць не самога карыстальніка, а вядомага журналіста. У нас быў выпадак, калі асудзілі журналіста-фрылансера за тое, што ён нібыта напісаў у «Фэйсбуку» каментар, у якім быў «заклік да масавых беспарадкаў»: «Ператворым Азербайджан у Туніс!».

- Наколькі развіты інтэрнэт у Азербайджане?

- Паводле статыстыкі ўладаў 65% азербайджанцаў карыстаюцца інтэрнэтам. Паводле незалежных даследаванняў - каля 40%. Большая частка прыпадае на мабільны інтэрнэт. Адным словам, у нас зараз ёсць мільён карыстальнікаў інтэрнэту праз dial-up, столькі ж праз ADSL і два мільёны карыстальнікаў мабільнага інтэрнэту. Пры гэтым дадзеныя па мабільным інтэрнэце лічацца завышанымі, таму што ў нас была ініцыятыва мабільных аператараў, якая на мінулым тыдні была згорнутая. Гэта была ініцыятыва Facebook Zero, калі ўсе абаненты маглі падключацца да «Фэйсбуку» і «Твітару» бясплатна. Гэтым і была разадзьмутая статыстыка. Цяпер гэта бясплатнае падключэнне ліквідавалі з-за таго, што была пагроза распаўсюджвання пратэстных настрояў. Гэта быў бясплатны інструмент у руках апазіцыі.

- Якія яшчэ трывожныя тэндэнцыі назіраюцца ў Азербайджане напярэдадні прэзідэнцкіх выбараў?

- Змянілі Закон аб адміністрацыйных арыштах. Адміністрацыйны арышт з 15 дзён павялічылі да двух месяцаў. Гэта значыць, што дастаткова пасадзіць 100 актывістаў напярэдадні выбараў у турму на два месяцы за нібыта непадпарадкаванне паліцыі або па іншых сфабрыкаваных абвінавачваннях, як гэта рабілі раней, і чалавек сядзе за месяц да выбараў і выйдзе праз месяц пасля. Гэта будзе інструмент для прэвентыўных арыштаў.

Былі таксама павялічаныя штрафы за ўдзел у несанкцыянаваных акцыях пратэсту ў сотні разоў. Цяпер сярэдні памер штрафу складае 500 еўра. Калі ты арганізатар, цябе могуць аштрафаваць на 2-3 тысячы еўра, і ўжо былі такія выпадкі. Але ёсць і юрыдычныя асобы. Напрыклад, партыю могуць аштрафаваць на суму ад 15 да 30 тысяч еўра. Пры сярэднім заробку ў краіне ў 150 еўра чалавек павінен тры месяцы працаваць, каб заплаціць за рэалізацыю свайго канстытуцыйнага права, прымаючы ўдзел у мірнай акцыі пратэсту, якую паліцыя палічыць несанкцыянаванай.

- У чым небяспека прыняцця такіх законаў у Азербайджане?

- Небяспека ў тым, што Азербайджан з'яўляецца членам Рады Еўропы і кожны крок, накіраваны на ўзмацненне жорсткасці заканадаўства, потым з радасцю бярэцца на ўзбраенне іншымі краінамі і выкарыстоўваецца як аргумент, што гэта ўжо ёсць у іншай краіне. У краінах з аўтарытарнымі рэжымамі мае месца эфект даміно. Напрыклад, калі ў Расеі пачаліся заканадаўчыя ініцыятывы па ўзмацненні жорсткасці закона аб няўрадавых арганізацыях і свабодзе сходаў, гэта адразу ж было з задавальненнем скапіявана ў Азербайджане і Казахстане. Благі прыклад заразлівы.

На сённяшні дзень улады Азербайджана - гэта арганізаваная група, клан, які выкарыстоўвае ўладу для здабывання шматмільярднага прыбытку.