Майра Мора: Спачатку трэба вызваліць і рэабілітаваць палітвязняў

Без выканання папярэдніх умоваў аднаўленне адносінаў паміж Менскам і Брусэлем немагчыма.

Пра гэта заявіла кіраўнік Прадстаўніцтва ЕЗ у Беларусі Майра Мора ў інтэрв'ю БелаПАН.

- З таго часу, як еўракамісар Штэфан Фюле абвясціў старт ЕДМ, прайшло больш за год. Многія крытыкавалі праект за волкасць, беларускія ўлады на сёння наогул адмаўляюцца ў ім удзельнічаць. Вельмі падобна на фіяска, але тым не менш Еўразвяз плануе новы этап. Ці не падобна гэта на сізіфаву працу?

- Пачнем з самага важнага: любая мадэрнізацыя стане магчымай толькі ў тым выпадку, калі ёй дадуць вызначэнне і ажыццявяць яе самі беларусы. Еўрапейскі звяз, асабліва новыя краіны-удзельніцы, у якіх ёсць свежы вопыт праходжання трансфармацый і правядзення пераўтварэнняў, могуць згуляць важную ролю, але гэтая роля будзе заключацца ў перадачы вопыту. І другая па важнасці заўвага: мадэрнізаваць толькі эканоміку, тым больш у адрыве ад сусветных тэндэнцый, немагчыма.

Для Еўрапейскага звяза партнёрства і дыялогі - важныя прылады, якія дапамагаюць арганізаваць узаемадзеянне і супрацоўніцтва з трэцімі краінамі ў мностве абласцей. У якасці прыкладу можна прывесці «Партнёрства для мадэрнізацыі» ЕЗ - Расея, пачатак якому быў пакладзены ў сакавіку 2010 года. «Дыялог аб мадэрнізацыі з Беларуссю» пачаўся ў сакавіку 2012-га.

Гэтыя дыялогі і партнёрства дапамагаюць бакам каардынаваць, узгадняць сваю палітыку, забяспечваць яе пераемнасць у доўгатэрміновай перспектыве. Наша партнёрства з Расеяй дазволіла бакам вырашыць многія канкрэтныя праблемы за вельмі кароткі прамежак часу. Само сабой, кожны такі дыялог ідзе са сваёй хуткасцю. У адпаведнасці з Еўрапейскай палітыкай суседства, поспехі ў правядзенні рэформаў вызначаюць інтэнсіўнасць супрацоўніцтва па прынцыпе «больш за большае».

- А ў чым навізна чарговага этапу ЕДМ?

- Мы спадзяемся, што новы этап «Дыялогу аб мадэрнізацыі» дазволіць удзельнікам павысіць сваю кваліфікацыю (напрыклад, праз удзел у трэнінгах), дапаможа беларускім экспертам устанавіць кантакты са сваімі калегамі ў краінах ЕЗ і будзе садзейнічаць правядзенню даследаванняў і дыскусій па тэматыцы мадэрнізацыі. На нашу думку, менавіта беларускія ўдзельнікі адказваюць за «Дыялог аб мадэрнізацыі», арганізуюць і развіваюць яго, і менавіта так і павінна быць. Яго можна было б распаўсюдзіць на больш шырокі спектр пытанняў, звязаных з мадэрнізацыяй, і падключыць да яго многіх зацікаўленых удзельнікаў з боку Беларусі.

Таксама мы хацелі б працягнуць знаёміць беларускі ўрад з асноўнымі сферамі «Дыялогу аб мадэрнізацыі», прымаючы пад увагу і галіновыя дыялогі Беларусі і ЕЗ. Сюды можна было б уключыць і кансультацыі з урадам па такіх пытаннях, як юстыцыя, рэформа выбарчага заканадаўства, правы чалавека, кіраванне ў сферы эканомікі, гандаль і інвестыцыі і гэтак далей. Гэта дапамагло б лепш зразумець, якія патрэбы беларускага грамадства ў сферы мадэрнізацыі і якую падтрымку можа прапанаваць ЕЗ, калі дазволяць палітычныя ўмовы.

Я хацела б падкрэсліць, што менавіта і толькі беларусам вырашаць, ці скарыстацца шчодрай прапановай ЕЗ для забеспячэння стабільнасці і росквіту праз мадэрнізацыю.

- У пачатку года беларускі МЗС разаслаў у краіны ЕЗ неафіцыйную паперу са сваім бачаннем «Дыялогу аб мадэрнізацыі». Які лёс гэтых прапаноў?

- Прапановы Міністэрства замежных спраў Беларусі паслужылі пачаткам абмену думкамі па гэтых пытаннях на дыпламатычным узроўні. Мы з нецярпеннем чакаем таго часу, калі грамадства ў цэлым зможа прыняць удзел у гэтым абмене і згуляць у ім ключавую ролю.

- Прадстаўнікі беларускай палітычнай апазіцыі неафіцыйна выказваюць крыўду, што іх, маўляў, адціснулі ад ЕДМ. Існуе меркаванне, што сёння, калі Брусель спрабуе нармалізаваць адносіны з Менскам, удзел у праекце тых, каго беларускія ўлады лічаць «пятай калонай», сапраўды ўскладняе задачу еўрапейскага боку. Але і адмовіцца ад падтрымкі дэмакратычных сіл Еўропа напэўна не можа. Ці рэальны тут кампраміс?

- Мы можам толькі радавацца аднаўленню цікавасці з боку беларускіх палітыкаў, якія выступаюць за дэмакратыю, да высноваў і заключэнняў экспертных груп, якія ўдзельнічаюць у «Дыялогу аб мадэрнізацыі». Па вызначэнні, любы канструктыўны ўдзел вітаўся і вітаецца.

- Шэраг аналітыкаў перакананыя, што цяперашні беларускі рэжым не здольны пайсці на карэнную мадэрнізацыю, не гатовы да радыкальных эканамічных, а тым больш палітычных рэформаў. І што плады ЕДМ улады могуць выкарыстоўваць вельмі выбарачна, аднабакова, для кансервацыі недэмакратычнай сістэмы. Атрымліваецца, што ЕЗ сваёй ініцыятывай толькі аказвае паслугу «апошняй дыктатуры Еўропы»?

- Каб паміж Еўрапейскім звязам і беларускімі ўладамі адбыўся дыялог, неабходна выканаць папярэднюю ўмову - вызваліць усіх палітычных зняволеных і аднавіць іх у правах. Калі гэта адбудзецца, мы павінны будзем «зверыць гадзіннікі», каб усе бакі пагадзіліся, як разумець мадэрнізацыю.

Той факт, што «Дыялог аб мадэрнізацыі» мяркуе выкарыстанне вопыту краін ЕЗ у праходжанні пераходных перыядаў і ажыццяўленні трансфармацый, аўтаматычна ставіць самае важнае на першае месца. У нашым разуменні, ключавы элемент мадэрнізацыі - гэта рэструктурызацыя эканомікі, якая забяспечыла б новыя крыніцы росту, і выкананне Беларуссю свайго ж заканадаўства і сваіх міжнародных абавязацельстваў у сферах дэмакратыі, вяршэнства права, забеспячэння фундаментальных правоў і свабодаў. Зноў-такі, кажучы без хітрыкаў, мадэрнізаваць адну толькі эканоміку немагчыма.

Беларускія ўлады прызнаюць неабходнасць мадэрнізацыі. Я спадзяюся, яны таксама згодныя з тым, што ў мадэрнізацыі мае патрэбу не толькі вытворчая база, але і грамадства ў цэлым.

Першапачаткова «Дыялог аб мадэрнізацыі» задумваўся толькі як этап падрыхтоўкі сумеснага прамежкавага плана. Мы спадзяемся, што зможам абмеркаваць гэта з уладамі, калі палітычная сітуацыя дазволіць гэта зрабіць. У мінулым быў час, калі мы падышлі да гэтага ўшчыльную.

- Расея працягвае даваць Беларусі вялізныя датацыі. Хіба ЕЗ здольны даць такія грошы? Беларускім ж уладам відавочна патрэбныя матэрыяльныя, фінансавыя выгоды, а не павучанні на тэму дэмакратыі. Таму вектар палітыкі Менска шматлікім здаецца фатальна перадвызначаным - на ўсход. Ці ёсць у ЕЗ палітычная воля і рэсурсы, каб пераламаць гэты геапалітычны фаталізм, уцягнуць Беларусь у сваю арбіту? Ці трэба гэта Бруселю наогул?

- Ці здольны ЕЗ даць такія грошы? ЕЗ не лічыць, што такія грошы з'яўляюцца сродкам сістэмнай і ўстойлівай мадэрнізацыі. ЕЗ па-ранейшаму гатовы палепшыць і паглыбіць свае адносіны з Беларуссю, але гэтаму павінна папярэднічаць паляпшэнне сітуацыі з выкананнем Беларуссю прынцыпаў дэмакратыі, вяршэнства права і правоў чалавека.

Для ЕЗ Беларусь - важны сусед. Варта адзначыць, што ўсе краіны «Усходняга партнёрства» за выключэннем Беларусі дасягнулі значных поспехаў у перамовах аб падпісанні пагадненняў аб асацыяцыі з ЕЗ.

Выбар, які Беларусі нібыта варта рабіць паміж Усходам і Захадам, быў і застаецца ілжывым. Кожная краіна мае права будаваць тыя саюзніцкія адносіны, якія найлепшым чынам адказваюць яе інтарэсам, і ўдзел у адным аб'яднанні не выключае ўдзелу ў іншым, калі яны грунтуюцца на сумяшчальных правілах, каштоўнасцях і прынцыпах.

Акрамя таго, у той час як Расея можа рэагаваць больш гнутка, дапамагаючы беларускім уладам вырашаць самыя надзённыя праблемы, ЕЗ верыць не ў хуткія рашэнні і тэрміновы рамонт, а ва ўсвядомленыя і сістэмныя трансфармацыі, якія могуць забяспечыць самастойнае, надзейнае, устойлівае развіццё эканомікі і грамадства і ўнесці ўклад у забеспячэнне стабільнасці ў рэгіёне і свеце. «Дыялог аб мадэрнізацыі» - гэта адзін са спосабаў, з дапамогай якога Беларусь можа скарыстацца вопытам і ведамі краін-членаў ЕЗ.