Леанід Заіка: Адкуль увогуле ўзялася лічба ў 500 тысяч «дармаедаў»?

У Беларусі любая ідэя мае права на жыццё. Напрыклад - падатак для тых, хто выязджае за мяжу, падатак на ўдзел у аўтамабільным руху.

Цяпер ўзяліся і за дармаедаў... Мне здаецца, гэта нацыянальная рыса часткі беларускай наменклатуры - шукаць тых, хто альбо менш працуе, альбо не працуе зусім. Падобныя заявы, вядома, зроблены па большай частцы на эмоцыях. Часта гэта можна ўбачыць у сям'і - жонка кажа: «Я памыла посуд, а ты нічога не рабіў». Толькі тут падобная логіка перанесена на ўсю краіну. У мяне ўзнікае па гэтай тэме адразу некалькі пытанняў, піша эканаміст Леанід Заіка ў блогу на onliner.by.

Пытанне першы: колькі ж непрацуючых беларусаў на самай справе? Прэзідэнт нядаўна агучыў, што 500 тыс. Працаздольных грамадзян не працаўладкаваных, або, як гэты тэрмін гучыць на англійскай, unemployed. Мне цікава, хто падлічваў для кіраўніка дзяржавы гэтую лічбу і што адбываецца са статыстычным улікам ў краіне? Бо калі мы паглядзім статыстычныя зборнікі, там гэтая лічба (дакладней колькасць зарэгістраваных беспрацоўных) будзе значна ніжэйшай.

Як правіла, колькасць людзей, якія знаходзяцца па-за зонай актыўнай працоўнай дзейнасці, паказвае статыстычнае абследаванне хатніх гаспадарак у краіне. Я ўзяў апошняе з іх, праведзенае групай сацыёлагаў ў верасні 2014 года, і вось што ўбачыў: на пытанне «Ці цяпер працуе хто-небудзь з вашай сям'і за мяжой?» Станоўча адказалі 23,5%. У Беларусі каля 3,5 млн сем'яў. Гэта значыць, што крыху менш за мільён чалавек перыядычна ці ўвесь час працуюць за мяжой. Улічваюцца гэтыя людзі як «лайдакі» з пункту гледжання нашых чыноўнікаў? Я думаю, што так, па меншай меры збольшага.

Людзі галасуюць за эканамічную палітыку ў краіне нагамі, з'яжджаючы працаваць за мяжу. Прычым з'язджаюць працавітыя, калі нічога не ўмееш - нікому там не спатрэбішся. Дарэчы, з былых дэпутатаў беларускага парламента я ведаю толькі дваіх, што ўладкаваліся на працу за мяжой. І тут узнікае яшчэ адно пытанне: чаму мы, уступіўшы ў адзіную эканамічную прастору з Расеяй, здзіўленыя і абураны тым, што многія беларусы пацягнуліся туды на заробкі. Як можна ўтрымаць людзей у Беларусі, калі мы падпісалі дамоўленасць аб вольным руху капіталу, рабочай сілы і паслуг з суседняй дзяржавай і аплата працы там вышэй у 2,2 разы? У гэтым выпадку ўраду ўжо трэба не беспрацоўных лавіць, а думаць, як эфектыўна выкарыстоўваць эканамічны саюз.

Я чытаў лекцыі ў Маскве, Санкт-Пецярбургу, Кіеве, Пекіне і Вашынгтоне і трохі разумею, пра што кажу. Існуе так званая натуральная норма беспрацоўя. У адпаведнасці з аналізам сітуацыі на рынку працы 3-5% насельніцтва ў любой краіне маюць адхіленні ў псіхіцы, паводзінах, матывацыі, рэалізацыі, у агульным - прыдатныя для працы з вялікімі агаворкамі. Гэта ў большасці сваёй п'яніцы, наркаманы і іншыя асацыяльныя элементы, лічба як раз ўпісваецца ў агучаную урадам карціну.

Дадамо да гэтай велічыні непрацуючых жанчын, якія займаюцца сям'ёй і дзецьмі, а таксама прыплюсуем так званую фрыкцыйнае беспрацоўе, звязанае са зменай месцаў працы - атрымаецца вялікая лічба, асабліва з улікам працуючых за мяжой. Сюды ж можна прылічыць і тых, хто працуе «па-чорнаму», бо такіх таксама мноства - я нядаўна рабіў рамонт у кватэры, сабраў цэлы Паноптыкон: шкло ставіў музыка-віяланчэліст, столі рабіў псіхолаг, а шпалеры клеіў падпалкоўнік у адстаўцы...

Што ўзяць з гэтых «гультаёў»? Бо, на вялікі рахунак, яны ўжо плацяць падаткі, купляючы ў крамах прадукты і аплачваючы падатак на даданую вартасць, які з'яўляецца адным з самых значных. Гэтыя грошы ідуць у бюджэт, і трэба быць чалавекам непадрыхтаваным, каб сцвярджаць, што афіцыйна не працуюць людзі краіне нічога не даюць. Ёсць, вядома, нюансы.

Так, гэтыя людзі карыстаюцца бясплатнай медыцынай, і яна цяпер абыходзіцца дзяржаве ў сярэднім у $325 на чалавека ў год. Аднак напэўна людзі, якія працуюць за мяжой, атрымліваюць частку медыцынскай дапамогі па месцы працы, ці маюць на руках сродкі, каб скарыстацца прыватнай медыцынай (гэта, дарэчы, датычыцца і тых, хто працуе за «чорныя наяўныя»).

Гэтыя людзі карыстаюцца бясплатнай адукацыяй. Але тут ужо прабачце - любая дзяржава проста абавязаная (калі яна разлічвае на тое, што яе будуць называць цывілізаванай) паклапаціцца аб тым, каб яе грамадзяне атрымалі адукацыю, па-за залежнасці ад таго, дзе і як яны будуць працаваць ці не працаваць. Толькі вар'яты могуць патрабаваць грошы за тое, каб дзіця скончыла школу, але ў нас гэта ўжо мае месца ў схаванай форме. Я б хацеў, каб паважаныя парламентарыі замест увядзення падаткаў на дармаедства з пачаткам сесіі скінуліся на пабел столі, абклейванне сцен і рамонт крэслаў, паказаўшы добры прыклад бацькам, у якіх паўсюдна гэтыя грошы патрабуюць ў навучальных установах.

Падводзячы вынік я скажу коратка: спроба сфармуляваць гіпотэзу аб наяўнасці гультаёў у краіне, якіх неабходна прымусова стымуляваць для таго, каб яны працавалі, не мае, з майго пункту гледжання, ніякай навуковай каштоўнасці.