Павел Селін: Беларусы - фантастычны народ

Вядомы расейскі журналіст распавёў пра свае ўзаемаадносіны з беларускімі ўладамі.

Партал 36on.ruпагаварыў з Паўлам Селіным.

«Узімку пачатку двухтысячных НТВ пачаў ратацыю карэспандэнтаў, - распавядае журналіст. - 4 ці 5 студзеня 2001 года мне патэлефанаваў кіраўнік карсеці і прапанаваў паехаць карэспандэнтам у Стаўрапаль. Я пагадзіўся. Кіраўнік папрасіў пачакаць трохі. Ператэлефанаваў праз дзве гадзіны: «А ці не хочаш ты ўзначаліць карпункт у Менску?». Я кажу: «Ну, што, давай Менск». І пажартаваў: «Калі ты ператэлефануеш яшчэ праз пару гадзін, гэта будзе, напэўна, ужо Берлін».

Я, натуральна, пагадзіўся - усё ж такі гэта быў сур'ёзны рост. У Варонежы я быў стрынгерам. А ў Менску - ужо дырэктарам бюро. Для мяне было вельмі важным, што замест мяне ў Варонежы застаецца вельмі добры карэспандэнт Оля Чарнова. На мой погляд, Оля - адзін з лепшых карэспандэнтаў НТВшнай карсеці.

А я паехаў у Менск, дзе прапрацаваў два з паловай гады. Я ўвесь час рабіў сюжэты пра тое, што рабілася ў Беларусі. Цяпер усё гэта адбываецца ў Расеі. Вось гэтыя ўсе апазіцыйныя мітынгі, знішчэнне свабоды слова, закрыццё газет, радыёканалаў, арышты журналістаў і апазіцыйных дзеячаў, закрыванне людзей за кратамі. Але тады гэта было ў Менску, гэта рабілася ў мяне на вачах. І я ўсё гэта, натуральна, добрасумленна асвятляў. А гэта вельмі моцна не падабалася герою майго рамана - Аляксандру Рыгоравічу Лукашэнку. І ён увесь час, пры кожным зручным выпадку, мяне пры ўсіх упікаў. Аднойчы ён прысвяціў мне 15 хвілін падчас свайго прэзідэнцкага звароту да парламента. Убачыў мяне ў зале, і яго панесла. Ён жа досыць цікавы, з багатым разнастайным унутраным светам, чалавек.

У чэрвені 2003 года я быў шчасна высланы з краіны за свае сюжэты з Менска. Мы з Аляксандрам Рыгоравічам ужо паспелі надакучыць адзін аднаму. Я яму - сваімі сюжэтамі. А ён мне - усім астатнім. У мяне да таго моманту назапасілася некалькі афіцыйных папярэджанняў ад беларускага МЗС, прычым два ці тры з іх былі вуснымі. Яны мне ўвесь час рабілі нейкія вусныя кітайскія папярэджанні. А потым было адно пісьмовае, а за ім і другое, яно, здаецца, было ўжо і апошнім.

Апошняй кропляй стала пахаванне Васіля Быкава. Гэта класік беларускай літаратуры. Ён быў апазіцыянерам. Праз палітыку Лукашэнкі эміграваў з Беларусі. І так выйшла, што прыехаў на радзіму развязаць нейкія бытавыя пытанні і памёр. На яго пахаванні была вакханалія. З труны сарвалі сцяг. А калі людзі панеслі труну на руках, быў арганізаваны жахлівы затор. Я пра ўсё гэта распавёў у сваім сюжэце, і, натуральна, гэта стала апошняй кропляй. І мяне за 24 гадзіны выслалі.

З маёй дэпартацыяй выйшла пацешная гісторыя.

За мной пачалося сачэнне. Машына беларускага КДБ дзяжурыла ў бюро, каля дома, ездзіла за мной па горадзе. Добра, што ў гэты момант маёй сям'і не было ў Менску. Было лета, і жонка забрала дзяцей у Стары Оскол да бацькоў. У мяне двойня, у той год яны павінны былі ісці ў першы клас.

Я быў павінен сваім калегам з бюро «Вестей» расейскай тэлевізіі барыш. Гэта нармальныя такія чалавечыя стасункі. Калі табе калегі даюць камеру, ты павінен купіць бутэльку каньяку. Была зусім жудасная чахарда, мая здымачная каманда з'ехала гнаць матэрыял у Маскву, я застаўся без камеры, а мне трэба было запісаць стэнд-ап. І хлопцы з «Вестей» далі мне сваю камеру.

Я зайшоў у крамку побач з бюро НТВ у Менску. За мной ўтварылася чарга. Я працягнуў прадавачцы грошы і сказаў: «Дайце мне, калі ласка, бутэльку вунь таго каньяку», і тут у мяне зазваніў мабільны тэлефон. Званок раздаўся, як толькі сюжэт пра пахаванне Быкава выйшаў у эфір. Упершыню я ўбачыў на экране загадкавы надпіс, я ніколі раней такога не бачыў на беларускіх мабільных тэлефонах: «Невядомы абанент». Я падняў трубку і на працягу хвілін пяці з трубкі даносіўся проста дзікі крык і мат: «Усё, ты, такі-сякі, даскакаўся! Мы цябе дэпартуем!».

Дзесьці на пятай хвіліне мне ўдалося гэтага чалавека перапыніць і спытаць: «А вы хто?». Ён адказаў: «Гэта міністр унутраных спраў Навумаў». І тут, вядома, мяне прарвала. Я яму ў адказ прыкладна столькі ж нагаварыў, колькі ён мне. Я сказаў усё, што я думаю пра яго, пра Лукашэнку, пра іх рэжым, пра свабоду слова і гэтак далей. Увогуле, гэта была мужчынская, вельмі жорсткая размова, з матам, з крыкамі з абодвух бакоў. Мы сказалі адзін аднаму ўсё, што думаем.

І праз нейкі час я адчуў, што стаю ў краме ў ганарлівай адзіноце. Вакол мяне нікога няма. Ні чарзе за мной, ні прадавачкі. А тэкст праз тэлефон быў такі: «Ах, ты міністр унутраных спраў? Ды пайшоў ты, міністр унутраных спраў!». І ўсё, я стаю адзін. Кажу: «Гэй, хто-небудзь. Дайце мне каньяку». З'яўляецца бледная ад страху прадавачка і кажа: «Вы бярыце, калі ласка, каньяк, і ідзіце адсюль хутчэй».

У гэты дзень мне трэба было рабіць сюжэт для «Намедни» пра тое, як апазіцыйная беларуская прэса трапляе праз розныя кардоны ў краіну. Мы здымалі, як людзі вязуць газету «Новинки» ў валізках з падвойным дном. «Новинки» ў Менску - гэта таксама, што ў Варонежы «Тенёк». Мне патэлефанавала нейкая міліцэйская чыноўніца і сказала фантастычную фразу: «Павел Віктаравіч, прынятая пастанова аб вашай добраахвотнай дэпартацыі». Я спачатку падумаў, што яна жартуе. Потым адчуваю - не. Кажу: «Ну, раз вы прынялі пастанову аб маёй добраахвотнай дэпартацыі, то я добраахвотна дэпартуюся ў гэты ж дзень». Я наважыў не рабіць ім ніякіх падарункаў у выглядзе адмовы з'язджаць.

У гэты ж дзень жонка вярталася цягніком з Варонежа. Яна нічога не ведала. Я сустрэў яе на вакзале з букетам кветак і двума тэлекамерамі. Святла ва ўласцівай ёй манеры пажартавала: «Ну, кветкі зразумела. А навошта ты камеры прыцягнуў?». Я ёй кажу: «Маці, ты будзеш смяяцца, але нас дэпартуюць». Яна: «О, выдатна. Я гэта адчувала». У гэты ж дзень мы ўзялі квіткі і з'ехалі.

На вакзале мяне праводзілі чалавек 150-200. Увесь перон быў забіты сябрамі. Мне зладзілі развітанне з падарункамі, кветкамі і шампанскім. Па ўсім перыметры стаялі міліцыянты ў цывільным.

Была небяспека, што беларускія ўлады маглі зладзіць нейкую правакацыю. Незадоўга да гэтага сыну былога прэм'ер-міністра Беларусі, які сышоў у апазіцыю, падкінулі ці то адзін, ці то два патроны ў багажнік пры перасячэнні мяжы. Яго пасадзілі на некалькі гадоў у турму. Са мной магла быць такая ж жахлівая гісторыя. Гэта непрыемнае чаканне падставы захоўвалася да апошняга.

Гэтая гісторыя дагэтуль не дае мне спакою. Некаторых з тых людзей, якія мяне тады праводзілі на вакзале, ужо няма ў жывых. За гэтыя гады іх забілі менавіта праз апазіцыйную дзейнасці. У прыватнасці, майго блізкага таварыша Алега Бябеніна. Тады на вакзале Алег накінуў мне на плечы майку з лозунгам «Тэрыторыя, свабодная ад лукашызму». Яго забілі напярэдадні самых галоўных, прэзідэнцкіх, выбараў. Пасля іх усё стала больш жорсткім. Многія мае сябры былі вымушаныя бегчы з краіны. Калі адсюль казаць пра Беларусь, то здаецца, што там усё проста і лёгка. А на самай справе там страшная, жудасная сітуацыя. Людзей забіваюць, яны гадамі сядзяць у страшных, катавальных турмах.

У Беларусь мне забаранілі ўязджаць цягам пяці гадоў. І роўна праз пяць гадоў, дзень у дзень, 28 чэрвень 2008 я прыехаў у Менск. Я засумаваў па сваіх сябрах, якіх у мяне там велізарнае мноства.

Я ўвогуле вельмі люблю Менск і Беларусь. Гэта мая другая радзіма. Я б вельмі хацеў, каб гэта была іншая краіна, каб яна стала часткай Еўропы. Усе кажуць: «Беларусь такая чыстая!». Яна не чыстая, яна стэрыльная. Там вытраўлена ўсё.

Беларусы - фантастычна добразычлівы народ. Ім жудасна не пашанцавала з уладай і прэзідэнтам. Але самі па сабе гэта неверагодныя людзі, я іх вельмі люблю. Адзін з прыкладаў. Доўгі час у Менску мы не маглі аддаць дзяцей у дзіцячы садок. Куды б мы з жонкай не прыходзілі, калі даведваліся, што я працую на НТВ, казалі: «Мы глядзім толькі ваш канал, таму што толькі ён распавядае праўду пра Беларусь, але мы вас вельмі просім, ідзіце ў іншую садок. Мы баімся».

Неяк я разгаварыўся з начальнікам прэс-службы беларускага МУС. Ён у мяне спытаў: «Што ты сумны, затлумленага такі?». «Так, што, - кажу. - Дзяцей не магу ў дзіцячы сад аддаць». Ён: «Ты ж там жывеш?». «Ну, вядома», - адказваю. Ну, вядома, ён ведаў, дзе я жыву. Кажа: «Слухай, у нас недалёка ад твайго дома ёсць наш ведамасны дзіцячы садок». Я ад безвыходнасці пагадзіўся. Дзіцячы сад апынуўся класным. Але, вядома, дзіўна, што гэтае пытанне вырашалася на ўзроўні намесніка міністра. Вайна вайной, а дзеці - святое.

Але гэта не паўплывала на мае стасункі з беларускай уладай. Я іх як абчэсваў, так і прадаўжаю абчэсваць. Ніхто мне ні слова не сказаў, што, маўляў, глядзі, мы тваіх дзяцей прыстроілі ў наш міліцэйскі дзіцячы сад, а ты вунь што пра нас кажаш. Не, гэтага неяк не было».