Андрэй Сахараў - чалавек на ўсе часы

Споўнілася 25 гадоў са дня смерці вялікага вучонага і праваабаронцы.

У Маскве дагэтуль няма помніка Андрэю Сахараву, а вось у Ніжнім Ноўгарадзе яго, нарэшце, паставілі 12 снежня - за два дні да сумнай гадавіны: 25-годдзя з дня смерці Андрэя Дзмітрыевіча, паведамляе «Голас Амерыкі».

Менавіта ў гэтым горадзе на Волзе, што раней насіў імя пісьменніка Горкага, Андрэй Сахараў разам з жонкай і паплечнікам Аленай Бонэр правёў амаль сем гадоў нясцерпнай і зневажальнай спасылкі. Тройчы аб'яўляў галадоўку, ва ўмовах бесперапыннага сачэння не спыняў праваабарончай дзейнасці. «Тата быў бы шчаслівы бачыць твары людзей, якія прыйшлі сёння», - сказаў у тэлеінтэрв'ю з нагоды адкрыцця помніка сын вучонага Дзмітрый Сахараў.

«Вельмі шкада, што Андрэя Дзмітрыевіча няма цяпер з намі, - сказала ў інтэрв'ю «Грани-ТВ» праваабаронца Людміла Аляксеева, якая ўзначальвае Маскоўскую Хельсінкскую групу. - Калі б ён быў жывы, я не думаю, што такая вялікая колькасць расейскіх грамадзян падтрымлівала б захоп Крыма і смуту ва Украіне».

«Грани-ТВ» - відэарэсурс расейскай штодзённай інтэрнэт-газеты апазіцыйнай накіраванасці, унесены ў рэестр забароненых у Расеі.

«Чалавек вялікага розуму, ён даў нам шанец пайсці ягоным шляхам», - сказала ў гэтым жа сюжэце адвакатка Карына Маскаленка.

Агульнавядома, што краіна гэтым шанцам не скарысталася і «пайшла іншым шляхам». Больш за тое, нясхільнага Сахарава абражалі і высмейвалі. Многія карыстальнікі Facebook у гэтыя дні ставяць у памяць аб ім на свае старонкі знакаміты здымак Сахарава з Першага з'езда народных дэпутатаў СССР. Адзін супраць усіх, «белая варона», не пабаяўся пайсці насуперак «агрэсіўна-паслухмянай», па выразе Юрыя Афанасьева, большасці.

Блогер Андрэй Мальгіна, як дарэчны напамін пра справы зусім нядаўнія, змясціў на сваю старонку калектыўны «лісты нянавісці» 1973-75 гадоў вядомых дзеячаў навукі і культуры - акадэмікаў, пісьменнікаў, кінематаграфістаў, мастакоў і кампазітараў, што асудзілі Сахарава за ягоныя «ганебныя паводзіны» і «паклёпніцкія выказванні».

Нядаўна ў Маскве выйшла кніга журналіста Мікалая Андрэева «Жыццё Сахарава» - першая фундаментальная біяграфія вучонага і праваабаронцы. Паведамляецца, што аўтар працаваў над ёй 16 гадоў.

У інтэрв'ю «Грани-ТВ» праваабаронца Сяргей Шароў-Дэлоне падкрэсліў, што Сахараў меў вялікую грамадзянскую мужнасць у супрацьстаянні хлусні.

Меркаванне аб спадчыне Андрэя Дзмітрыевіча Сахарава ў інтэрв'ю карэспандэнту Рускай службы «Галасы Амерыкі» выказаў які жыве ў ЗША праваабаронца Павел Літвінаў - адзін з удзельнікаў «Дэманстрацыі семярых» на Чырвонай плошчы 25 жніўня 1968 г.

«Яго ўнікальнасць выяўлялася ў тым, што Сахараў звязаў разам інтарэсы асобы і дзяржавы, прычым правы чалавека ён ставіў на першае месца, - сказаў Павел Літвінаў. - Я не быў ягоным блізкім сябрам, але ведаў яго шмат гадоў. Я пазнаёміўся з ім у Маскве ў 1973 годзе, за год да маёй эміграцыі. Часта абмяркоўвалі праблемы правоў чалавека. Памятаю, у ліку дзесяці-дванаццаці чалавек мы ў ягонай кватэры на вуліцы Чкалава (сёння вуліца Земляны Вал - А.С.) падпісалі ліст пратэсту ў сувязі з арыштам Аляксандра Салжаніцына. Апошні раз я яго бачыў у 1989 годзе, за некалькі месяцаў да ягонай смерці, калі яму ўпершыню дазволілі паездку ў ЗША. Мы разам бралі ўдзел у канферэнцыі ў Сан-Францыска. Мы шмат часу правялі разам, паколькі я перакладаў ягоныя прыватныя гутаркі - ён не гаварыў па-ангельску. Пасля яго смерці мы цесна сябравалі з Аленай Георгіеўнай».

У тэлерэпартажы аднаго з расейскіх каналаў прагучала думка, што праваабарончай дзейнасцю Сахараў стаў займацца, галоўным чынам, пад уплывам Бонэр.

«Я з гэтым сцвярджэннем абсалютна не згодны, - пракаментаваў Павел Літвінаў. - Андрэя Дзмітрыевіча нельга было ні да чаго падштурхнуць. Ён гранічна ветліва ўсіх выслухоўваў, але паступаў заўсёды толькі на загад свайго розуму і сэрца. Гэта ўсё адгалоскі кагэбэшнага паклёпу: маўляў, ён быў вучоны не з гэтага свету, а Бонэр ім нібыта маніпуляваў. Паўплываць на яго было неймаверна, і яна гэта ведала. Алена Георгіеўна была ягоным аднадумцам і партнёрам, ён яе вельмі любіў. Кожны раз, калі яны садзіліся за стол, яны трымалі рукі разам».

Сёння ў шэрагах змагароў за дэмакратыю ў Расеі, на агульнае прызнанне, відавочна не хапае людзей калібру Сахарава. Чаму?

«Людзей такога калібру ў любую эпоху - адзінкі, - мяркуе Павел Літвінаў. - Сахараў унікальны тым, што, дасягнуўшы велізарных поспехаў у справе ўмацавання абараназдольнасці сваёй краіны, ён як сапраўдны патрыёт задумаўся пра лёсы простых людзей і прысвяціў сябе справе дэмакратыі. І той савецкі, і цяперашні пуцінскі рэжымы вельмі не зацікаўленыя ў тым, каб людзі маштабу Сахарава ішлі ў грамадскае жыццё і ўжо тым больш ва ўладныя структуры. Улада рабіла і робіць усё, каб калі не забіць, то ўжо сапраўды адсунуць такія нязручныя асобы за межы вялікай палітыкі».