Актывістка Femen: Менск уразіў мяне сваёй пустэчай

Іна Шаўчэнка расказала пра падрабязнасці яе затрымання ў Беларусі і пра планы скандальнага руху.

Інтэрв'ю ў актывісткі Femen узяла журналістка «Новой газеты» Ірына Халіп. Яны сустрэліся ў Гаазе на праваабарончым кінафестывалі Movies that Matter. Конкурсны фільм пра Іну Шаўчэнка называўся проста: Everyday Rebellion («Штодзённы бунт»). Сёння тэрыторыя яе штодзённага бунту - уся Еўропа. Ва Украіне, лічыць Шаўчэнка, FEMEN ужо адыгралі сваю ролю.

- Іна, у той дзень, калі стала ясна, што Януковіч уцёк, улада змянілася, Майдан выстаяў і Украіна мае намер ісці еўрапейскім шляхам, у вас не было жадання неадкладна сесці ў першы ж самалёт, адмовіцца ад палітычнага прытулку і ірвануць у Кіеў?

- Рэвалюцыя пачыналася прыгожымі рамантычнымі мітынгамі з кветкамі і песнямі на Майдане. І калі б у той момант Януковіч сышоў, я неадкладна здала б пашпарт палітуцекача і з'ехала ва Украіну. Але Януковіч сышоў, калі сітуацыя стала занадта незразумелай. І для мяне яна не змянілася. Людзі змагаліся з Януковічам, а трэба было змагацца з зусім іншым чалавекам, які цяпер адабраў у нас Крым. Ва ўсіх постсавецкіх дзяржаў, як аказалася, адзін і той жа вораг. Так што нават сёння, калі б я вярнулася, да Майдана б не даехала: я па-ранейшаму ў вышуку, крымінальная справа адкрытая, і з аэрапорта я адправілася б па маршруце турма-суд-калонія. Дарэчы, усе гэтыя следчыя-суддзі-пракуроры - усё тыя ж. Яны нікуды не падзеліся.

- Погляд звонку часта адрозніваецца ад погляду знутры. Ваша меркаванне аб тым, што адбываецца супадае з меркаваннем украінскай большасці?

- Асабіста мяне асабліва хвалюе тое, што адбываецца ўнутры краіны, у прыватнасці, актывізацыя правых нацыяналістычных груп. Раней яны ніколі не вялі сябе так упэўнена. Так што невядома: ці не з'явіцца ў нас прычына для новай рэвалюцыі? Вось яшчэ пяць-шэсць Майданаў - і, можа быць, тады мы прыйдзем нарэшце да нармальнай еўрапейскай Украіны. У рэшце рэшт, краіне яшчэ толькі 24 гады, а ўсе маладыя здзяйсняюць памылкі. Так што майданы яшчэ спатрэбяцца. Галоўнае, каб мы не чакалі 9-10 гадоў, як чакалі пасля «аранжавай» рэвалюцыі. Але я памятаю, што менавіта пасля «аранжавай» рэвалюцыі, калі FEMEN пачала сваю дзейнасць, грамадства было абсалютна апалітычным. Людзі не цікавіліся палітыкай. Але цяпер я магу быць спакойнай за ўкраінцаў. Гэта галоўны вынік рэвалюцыі: людзі правільна расстаўляюць прыярытэты і ўсведамляюць сваю ўласную ролю ў краіне. Калі ігнараваць сябе, сваю прысутнасць у палітычным і грамадзянскім жыцці - з'яўляюцца Януковічы, Пуціны і Лукашэнкі, а потым застаюцца на 20 гадоў.

- Украіне ў гэтым сэнсе пашанцавала больш. Чатыры прэзідэнта за 24 гады - вельмі нядрэнна.

- Ведаеце, калі прэзідэнтам Украіны быў Кучма, вельмі многім здавалася, што ён ніколі не сыдзе. Але праблема Украіны была не ў новым або старым прэзідэнце, а ў тым, што на працягу 24 гадоў ва ўкраінскай уладзе знаходзяцца адны і тыя ж людзі. Яны старэюць, робяць пластычныя аперацыі, выглядаюць маладзей - ці ставяць замест сябе сваіх сыноў ці братоў, але нічога не мяняецца. І таму «аранжавая» рэвалюцыя не магла даць патрэбных Украіне вынікаў. Калі там з'явіліся Юшчанка і Цімашэнка, чые інтарэсы ніяк не былі звязаныя з інтарэсамі народа, перамены былі немагчымыя. І толькі цяпер адбылася сапраўдная рэвалюцыя: упершыню ўкраінцы выйшлі не за каго-небудзь, а дзеля саміх сябе, сваёй краіны і сваёй будучыні. Калі на Майдане з'явілася харызматычная і драматычная Юлія Цімашэнка, гэта не выклікала бурных эмоцый. Таму што людзі зразумелі: ні адзін палітык не прадстаўляе іх інтарэсаў. Цяпер грамадзяне Украіны стаяць на Майдане дзеля сябе, і гэта вельмі важна.

- Як вам удалося ўцячы пасля ўзбуджэння крымінальнай справы?

- Калі стала вядома, што ўзбуджаная крымінальная справа, я яшчэ тры дні знаходзілася ва Украіне. Я здымала ў Кіеве кватэру на першым паверсе. І 24 гадзіны ў суткі я бачыла пад акном тых, хто за мной сачыў. Яны рабілі гэта адкрыта: хутчэй за ўсё, каб запалохаць. Я рыхтавалася да таго, што можа адбыцца, але вельмі не хацела з'язджаць з Украіны. А на чацвёрты дзень у шэсць раніцы ў мае дзверы пачалі ламіцца. Я паспела хутка напісаць паведамленне актывістам іншых рухаў. Машына за мной прыехала літаральна праз некалькі хвілін, спынілася проста пад балконам. Я саскочыла з балкона, захапіўшы пашпарт, і мы з'ехалі. Мяне перасаджвалі з адной машыны ў іншую пяць разоў. А потым давезлі да мяжы, і я цягніком даехала да Варшавы. У той дзень я яшчэ не была ў вышуку і мяжу перасекчы змагла.

- Я выдатна памятаю вашу дзёрзкую акцыю на прыступках беларускага КДБ у Менску. Гэта было 19 снежня 2011 года - роўна праз год пасля прэзідэнцкіх выбараў, калі дзесяткі людзей апынуліся ў турме. У краіне быў кашмар, і раптам вы - тры дзяўчыны на прыступках КДБ, на якія ніхто і падняцца не адважваўся. Чаму вы тады адважыліся паехаць у Менск?

- Вельмі многія апазіцыйныя актывісты пасля 19 снежня 2010 года апынуліся ў Кіеве. Мы мелі зносіны, яны нам распавядалі пра гэты кашмар, і мы вырашылі правесці акцыю супраць Лукашэнкі. Менск мяне ўразіў сваёй пустэчай. Я пыталася, ці ёсць наогул у гэтым горадзе жыхары. Я ведала, што адбываецца, але не ўяўляла, што нават звычайнае жыццё людзей такое жахлівае. Потым, калі мы пачалі акцыю, з КДБ выйшлі два чалавекі - і тут жа забеглі назад. Там, у КДБ, яны правялі літаральна дзве-тры хвіліны: мяркуючы па ўсім, рашэнне было прынята хутка. Пасля гэтага ўсіх журналістаў хутка схапілі і завялі ўнутр, а нас не кранулі. У іх, аказваецца, былі іншыя планы. Нас схапілі на аўтавакзале. За пяць секунд закінулі ў таніраваны аўтобус. Першы аўтобус вазіў нас па Менску ўсю ноч, і тыя, хто нас туды запіхваў, не хавалі твараў. Я пыталася, хто яны, патрабавала, каб нас адвезлі ў міліцыю, калі гэта затрыманне. Яны казалі: «Ды не хвалюйцеся, і міліцыя ў курсе, дзе вы зараз, і ўсе астатнія». Яны не хавалі, што з КДБ. Маладыя хлопцы, гадоў 30. А потым нас перацягнулі ў іншы аўтобус, і там ужо нам сказалі, што вязуць забіваць. Гэтыя ўжо былі ў масках. Размаўляў толькі адзін з іх. Ён сказаў: «Рыхтуйцеся, сукі, даведацца, што бывае з тымі, хто прыязджае ў Беларусь парушаць наша нацыянальнае адзінства!» Нам зацягнулі рукі рамянямі і прымусілі прыхіліць галовы. Толькі ў лесе, калі нас вывелі з аўтобуса, я ўбачыла, што іх - людзей у масках - было чалавек 15. Усю дарогу нас білі: ехаць з прыхіленай галавой вельмі нязручна, зацякаюць мышцы, але варта было ледзь-ледзь паварушыцца - пачыналі біць па галаве. І кожныя 15 хвілін гэты, які размаўляў, паўтараў, што нас хутка заб'юць. Гэта было катаванне. А калі нас вывелі ў лес, прапанавалі: «Будзеце выконваць загады - памрэце хутка і бязбольна. Не выканаеце - паміраць будзеце доўга і пакутліва». Нас прымушалі распранацца на лік «раз-два-тры», браць у рукі плакаты са свастыкай, нас палівалі бензінам і шчоўкалі запальнічкамі вакол, потым мне абрэзалі валасы і вылілі на галаву флакон зялёнкі. А я ўжо нічога не адчувала. Потым гэтак жа апраналіся на «раз-два-тры». А затым нас зноў кудысьці везлі. І калі вывелі з аўтобуса, і сказалі: «Ідзіце ў лес, там кіламетраў праз дзесяць украінская мяжа», - мы ірванулі туды. Калі мы нарэшце дайшлі да бліжэйшай вёскі, і выклікалі міліцыю, і нас адвезлі ў раённае аддзяленне, мы ўсё падрабязна апісалі ў сваіх заявах. Але калі нашы адвакаты ўжо потым патэлефанавалі ў Беларусь, ім паведамілі, што ніякай крымінальнай справы няма, таму што мы не падавалі заяў.

- А калі б цяпер вы ўсё ж такі былі на радзіме, то дзе менавіта? На Майдане, у Крыме, у Данбасе?

- Вядома, я не сядзела б дома. Напэўна была б на Майдане. Але FEMEN зрабілі сваю справу яшчэ да рэвалюцыі. Калі нас збівалі, пераследавалі і выштурхоўвалі з краіны - гэта быў знак, што так хутка можа быць з усімі. Калі сотні тысяч людзей выходзяць на Майдан, у нас ужо няма неабходнасці. Мы - група, якая папярэджвае, падае сігналы. Менавіта ў гэтым наша роля, і ва Украіне мы яе, спадзяюся, сыгралі годна.