Страшныя людзі

Фільм Аляксея Балабанава «Брат-2» быў прароцтвам.

У выніку перамогі Майдана і агрэсіі Крамля ў адказ, развязалі перадзел межаў ва Усходняй Еўропе, многае, здавалася б, даўно вядомае, не раз бачанае, цяпер адкрываецца ў асаблівай, больш аб'ёмнай оптыцы.

Як, верагодна, ужо заўважылі, апошнім часам на расейскім тэлеэкране замільгаў «Брат-2». Менавіта ён, а не 1-й «Брат». Чым гэта выклікана, усім зразумела: рэплікі наконт «бандэраўцаў», якія гучаць у фільме, агульнавядомыя. А ўжо словы «Вы мне, гады, яшчэ за Севастопаль адкажаце!», з якімі брат Віця прыстрэльвае ў Чыкага ўкраінскага «братка», даўно сталі ці ледзь не прымаўкай.

Трэба сказаць, гэтая сцэна ў актуальным вайскова-палітычным кантэксце выглядае проста жахлівай. Гаворка цяпер не пра пазіцыі самога Балабанава: незалежна ад яе, якой бы яна ні была, фільм стаў хімічна чыстым вынікам мастацкага даследавання сучаснай расейскай асобы.

Рэплікі з фільма зараз цытуюць і з процілеглага боку. На нядаўнім кіеўскім мітынгу супраць расейскай агрэсіі фігураваў плакат з выразным надпісам: «Дык у чым праўда, брат?». Пытанне адрасаванае, зразумела, расейскаму народу, які на працягу апошніх пятнаццаці гадоў інтэнсіўна «ўставаў з каленяў». Пачатак гэтага вялікага працэсу як раз і быў адзначана выхадам фільма «Брат-2» (2000), у якім галоўны герой Даніла Бусакоў шмат разважае пра праўдашукальніцтва - любімая і вечная расейская тэма.

Наогул, тэма «ўставання з каленяў» гучыць яшчэ і ў 1-ым «Браце»: знакамітае «Хутка вашай Амерыцы кірдык» ужо тады стала суперпапулярным слоганам, гэтакай патрыятычнай мантрай. А ў «Браце-2» «кірдык Амерыцы» надыходзіць ужо чыста канкрэтна. Для разборкі з амерыканцамі (чыкагскім мафіёзі) браты прылятаюць у ЗША - кожны са сваёй праўдай. Яна ў іх як бы розная. Пакуль пакінем у баку праўду брата Віці. Зоймемся праўдай брата Дані.

Даня - гэта жывая ідэя «мачыць у сарціры», агучаная вядома кім менавіта тады, у перыяд здымак «Брата-2». І ён «мочыць», з’явіўшыся ў Штатах анёлам помсты - увасоблены «кірдык Амерыцы». У гэтым сэнсе фільм стаў дзіўна прароцкім, бо ён выйшаў за год да крушэння двух Вежаў на Манхэтэне.

Трэба сказаць, уражанні ад «узяцця» Крыма моцна нагадалі мне 11 верасня. У абодвух падзеях прысутнічае даўкі апакаліптычны пах, знак пачатку крушэння ранейшага светапарадку свабоды і розуму, які, увогуле, трымаецца на ЗША. Брат Даня выступіў расейскім кінематаграфічным папярэднікам тых, хто тараніў Вежы. І ён жа стаў культурным (а дакладней, культавым) сімвалам нашага новага гістарычнага вектара, вывеў зараз Расею ў несумнеўныя лідары сусветнага антыамерыканізму.

...Даніла знаходзіць мафіёзі-кашчэя, увасабленне скнарлівасці амерыканскага духу. Па вонкавай пажарнай лесвіцы ён бадзёра падымаецца на вежу (!)-хмарачос і цвердзіць мантру пра «сцежку і лясок, у полі кожны каласок»: «Гэта радзіма мая, усіх люблю на свеце я!».

Тэма сусветнага кахання - зноў жа любімая расейская тэма, успомнім Дастаеўскага; ды і сама спроба рэжысёра адказаць на пытанні быцця шляхам дыялогу і спрэчкі Брат адсылае да вялікага класічнага рамана. Што ж стаіць за гэтым «усіх люблю на свеце я»? Стрэл у ахоўніка ў калідоры - без усякай рэфлексіі, аўтаматычны.

Гэта вельмі па-нашаму: толькі ў расейца ад сусветнай любові да забойства - літаральна адзін крок. Затым Даніла праходзіць у офісныя харомы, дзе сядзіць мафіёзі, які размаўляе за гарэлкай з нейкім чалавекам. Даня з ходу прыстрэльвае суразмоўцу Амерыканца, не задаючыся пытаннем: хто ён і навошта тут? Гэта мог бы быць цалкам старонні чалавек - бо сфера дзелавых інтарэсаў Амерыканца даволі шырокая. Аднак Даніла яго проста забівае - каб не перашкаджаў разборцы.

Вось гэта вельмі важны момант, на які многія звяртаюць увагу, я пераканаўся. Падазраю, што ў ім схавана вельмі няпростае пасланне рэжысёра. Мастак такога ўзроўню, як Балабанаў не мог нешта зрабіць «проста так». Балабанаў ведае, што нейкая частка гледачоў абавязкова спытае сябе: «А гэтага - то ён навошта грымнуў?».

Балабанаву патрэбнае гэтае пытанне, які стварае пэўную оптыку ўспрымання, якая дазваляе рэжысёру зрабіць яго галоўную і любімую справу: зазірнуць у бездань. У расейскую антрапалагічную бездань.

І ён у яе зазірае. Забіўшы незразумела каго, Даніла спакойна садзіцца на месца забітага і чытае амерыканцы пропаведзь аб духоўнасці, аб праўдзе. Гэтакае расейскае крэда на фоне чыкагскіх хмарачосаў за шкляной сцяной. На падлозе труп, на стале перад Даням - яшчэ гарачы пісталет. Ясныя вочы простага «губасценькага» расейскага хлопца, якія не змог затуманіць нават шклянку «Рашэн гарэлкі».

Брат Даня наогул «мочыць» людзей у Амерыцы з асаблівай лёгкасцю - і відавочную гнюсь і, як бачым, зусім старонніх. Ён успрымае Амерыку як нейкую віртуальную рэальнасць, «гульню-стралялку», дзе ў прынцыпе ўсё дазволена. У ёй няма людзей, яе засяляюць плоскія двухмерныя абазначэнні людзей.

Не, часам такое стаўленне мякчэе праславутай расейскай душэўнасцю, і тады ўзнікае цалкам чалавечны персанаж кіроўцы-дальнабойніка, што вязе Даню ў Чыкага - відавочная пераклічка з беларускам дальнабойнікам з 1-га «Брата» (у фінале). Але, увогуле, Амерыка для Данілы - нейкі дрэнны сон яго пагранічнай свядомасці.

Нехта назваў расейцаў «народам-памежнікам» - праз відавочнае прыцягненне да памежнага стану. У ім знаходзіцца і Даня, нягледзячы на яго поўную знешнюю адэкватнасць і абыякавасць (наогул, салодкае «памежнае» трапятанне, як нерв, праймае ўвесь фільм). Паўтараю, забіўшы старонняга, Даніла з ходу, без паўзы, абвяшчае свае меркаванні аб праўдзе («сіла ў праўдзе»).

Гэта дзіўна ёмісты і страшны вобраз: «народ-памежнік», які распавядае свету над трупам проста так забітага чалавека. Раскольнікаў - той яшчэ перажываў, а Даня - гэта ўжо адмысловая постсавецкая генерацыя, расейскі гістарычны вынік.

Народ, які, на жаль, так і не прайшоў пад наглядам Захаду курс «рэабілітацыі» і «лячэння» (такая магчымасць была пасля Жніўня-91). Народ, які «ўстае з каленяў», што вучыць Амерыку духоўнасці на фоне яе ж хмарачосаў, якія вось-вось пачнуць разбурацца - да агульнай весялосці...

«Брат-2» - фільм, паўтараю, прарочы, можна сказаць геніяльны. Тое, што ў ім заяўлена і выяўлена, спела потым усе гэтыя доўгія пуцінскія гады. Спеў - пара сказаць прама - «нармальны» расейскі фашызм, заквашаны на імперскім шавінізме, месіянстве і непрыманні Заходняга свету - Амерыкі, перш за ўсё. І даспеў.

Цяпер «народ-памежнік», гістарычна які мае вельмі цьмянае ўяўленне пра каштоўнасць чалавечага жыцця (у тым ліку і свайго), рушыў у «крыжовы паход» супраць Захаду. За Севастопаль «бандэраўцы» ўжо «адказалі». Цяпер, відавочна, запатрабуюць да «адказу» саму Амерыку - за крах СССР, сацлагеру і Варшаўскага блоку, за вымушаны адыход Расеі ад «асаблівага шляху» і многае, многае іншае...

Браты Даня і Віця, якія прашыліся ў Амерыку - гэта перыферыйныя варвары, якія прыехалі ў абсалютна чужы ім Рым. Даніла, як мы ведаем, пайшоў на яго вайной, з'ехаў - каб ваяваць з ім зноў (сёння). Віктар застаецца, каб разбагацець і асвойваць гэты Рым знутры.

Брат Віця - ён зусім не антыпод Данілы, хоць і «палюбіў» Амерыку. Бо ён палюбіў яе зноў-такі па-расейску, з чыста расейскай верай ва усемагутную сілу грошай. Гэта варвар, гатовы ўварвацца ў амерыканскае жыццё, каб перарабіць яго пад свае варварскія паняцці. Такіх, як Віця, зараз на Захадзе вялікае мноства. Захад ад іх стогне, але пакуль трывае (успомнім той жа Куршавель).

Расейцамі, верагодна, у нармальных краінах хутка будуць палохаць дзяцей. Балабанаў, дарэчы, кажа пра гэта адкрытым тэкстам. На пытанне: «Вы гангстэры?», прастытутка Даша, вызваленая Данілам з сэксуальнага рабства, адказвае проста: «Мы расейцы». Гэта значыць «расейцы» - гэта пэўны маркер жыццёвага экстрыму і антысацыяльнасці, добра вядомы Захаду. Маркер небяспечных людзей - «памежнікаў», здольных, скажам, зладзіць п'яны дэбош у лайнеры, што высока ляціць. Або падвесіць на тонкай нітачцы міжнародную бяспеку - гэта ўжо залежыць ад магчымасцяў...

У Дастаеўскага ёсць такі раман пра ранейшае расейскае жыццё: «Бедныя людзі». Цяпер расейцы, якія прайшлі праз пекла ХХ стагоддзя і ў большасці засталіся беднымі, хутчэй - страшныя людзі. Страшныя не «па-чалавечы», а, скажам так, метафізічна. Так, абаяльныя нават у бандытызме і п'янстве, як брат Віця. Так, душэўныя і наогул клёвыя, як брат Даня. Часам чароўныя. Але пры гэтым, паўтараю - страшныя. Прычым невядома, хто страшней: проста кілер Віця са сваёй дзікунскай верай у сілу грошай, або кілер - ідэаліст Даня са сваёй расейскай праўдай. Бо яны менавіта БРАТЫ. Вось гэта і ёсць пытанне, пакінутае нам Аляксеем Балабанавым.Цяпер «народ-памежнік», гістарычна які мае вельмі цьмянае ўяўленне пра каштоўнасць чалавечага жыцця (у тым ліку і свайго), рушыў у «крыжовы паход» супраць Захаду. За Севастопаль «бандэраўцы» ўжо «адказалі». Цяпер, відавочна, запатрабуюць да «адказу» саму Амерыку - за крах СССР, сацлагеру і Варшаўскага блоку, за вымушаны адыход Расеі ад «асаблівага шляху» і многае, многае іншае...

Браты Даня і Віця, якія прашыліся ў Амерыку - гэта перыферыйныя варвары, якія прыехалі ў абсалютна чужы ім Рым. Даніла, як мы ведаем, пайшоў на яго вайной, з'ехаў - каб ваяваць з ім зноў (сёння). Віктар застаецца, каб разбагацець і асвойваць гэты Рым знутры.

Брат Віця - ён зусім не антыпод Данілы, хоць і «палюбіў» Амерыку. Бо ён палюбіў яе зноў-такі па-расейску, з чыста расейскай верай ва усемагутную сілу грошай. Гэта варвар, гатовы ўварвацца ў амерыканскае жыццё, каб перарабіць яго пад свае варварскія паняцці. Такіх, як Віця, зараз на Захадзе вялікае мноства. Захад ад іх стогне, але пакуль трывае (успомнім той жа Куршавель).

Расейцамі, верагодна, у нармальных краінах хутка будуць палохаць дзяцей. Балабанаў, дарэчы, кажа пра гэта адкрытым тэкстам. На пытанне: «Вы гангстэры?», прастытутка Даша, вызваленая Данілам з сэксуальнага рабства, адказвае проста: «Мы расейцы». Гэта значыць «расейцы» - гэта пэўны маркер жыццёвага экстрыму і антысацыяльнасці, добра вядомы Захаду. Маркер небяспечных людзей - «памежнікаў», здольных, скажам, зладзіць п'яны дэбош у лайнеры, што высока ляціць. Або падвесіць на тонкай нітачцы міжнародную бяспеку - гэта ўжо залежыць ад магчымасцяў...

У Дастаеўскага ёсць такі раман пра ранейшае расейскае жыццё: «Бедныя людзі». Цяпер расейцы, якія прайшлі праз пекла ХХ стагоддзя і ў большасці засталіся беднымі, хутчэй - страшныя людзі. Страшныя не «па-чалавечы», а, скажам так, метафізічна. Так, абаяльныя нават у бандытызме і п'янстве, як брат Віця. Так, душэўныя і наогул клёвыя, як брат Даня. Часам чароўныя. Але пры гэтым, паўтараю - страшныя. Прычым невядома, хто страшней: проста кілер Віця са сваёй дзікунскай верай у сілу грошай, або кілер - ідэаліст Даня са сваёй расейскай праўдай. Бо яны менавіта БРАТЫ. Вось гэта і ёсць пытанне, пакінутае нам Аляксеем Балабанавым.

Яго фільм апынуўся культурнай мінай запаволенага дзеяння, чый сэнсавы патэнцыял раскрыўся ў поўнай меры толькі цяпер, калі «маскаль», які страляе ў «хахла» становіцца вайскова-палітычнай рэальнасцю, а расейскія палітолагі, з выгляду цалкам нармальныя, заклікаюць нас ўуводзіць новую «жалезную заслону» і не баяцца міжнароднай ізаляцыі.

Песня «Гуд бай, Амерыка», якая гучыць у фінале «Брата-2», стала прароцтвам аб вялікім разводзе пуцінскай Расеі з Захадам. Памежны стан цяпер на ўсю краіну транслюе тэлевізар у асобе Дзмітрыя Кісялёва, якая паабяцала Амерыцы ядзерны «кірдык».

Яшчэ ледзь-ледзь і з думскай трыбуны заявяць, што сіла - у нас, бо з намі - праўда божая, не кажучы ўжо пра боегалоўкі, асвячоныя асабіста патрыярхам. Таго і глядзі, наш палітычны істэблішмент засвоіць лексікон іранскіх праўдашукальнікаў, назваўшы ЗША і ЕЗ вялікім і малым шайтанам адпаведна. Ды што там казаць, калі самога прэзідэнта РФ свет западозрыў у памежным стане! Аднак трэба прызнаць, падставы для гэтых падазрэнняў з'явіліся яшчэ тады, калі будучы прэзідэнт - «памежнік» вымавіў чароўнае слова «мачыць»...

Пуцін - гэта, скажам груба, Віця і Даня ў адным твары. Ён і грошы паважае, і «за праўду» стаіць. Асабліва страшнае, неспасціжнае расейскае спалучэнне. Як браты Багровы, якія ўсіх пасылалі на хер і сцвярджалі ў Амерыцы сваю справядлівасць, Пуцін топча міжнароднае права, з’яўляючыся прадвеснікам цалкам новых, змрочныя часоў.

Расея - радзіма і крыніца «апакаліпсісу». Магчыма, мелі рацыю тыя, хто казаў, што менавіта тут і народзіцца «антыхрыст». Зямны рай - адвечны расейскі праект - так і не адбыўся, затое цалкам можа атрымацца праект зямнога пекла. І вось гэта чорнае сонца будучага хаосу, чорную дзірку што кліча вясной бездані, яе трапятанне і нарастанне ў расейскай душы геніяльна адчуў Аляксей Балабанаў.

Калі Сальвадор Далі калісьці напісаў карціну «Прадчуванне грамадзянскай вайны», то Балабанаў цалкам мог бы назваць свой фільм «Прадчуванне сусветнай вайны». А яшчэ лепш - «Сусветны кірдык».

Балабанаў, вядома ж, недаацэнены. Ён выступіў прарокам свету іншага - двухсэнсоўнае гучанне ў гэтым выпадку абсалютна дарэчы.

Аляксей Шырапаеў, «Руфабула»