Rzeczpospolita: Пуцін вядзе гульню за Еўропу

Ключавое значэнне для расейскага прэзідэнта мае саюз з еўрапейскімі дзяржавамі.

Ён дазволіць ураўнаважыць не толькі сілу Амерыкі, але і Паднябеснай. У гэтай стратэгіі Пекін выступае не толькі як саюзнік, але і як апанент Масквы. І ў гэтым заключаецца асноўная складанасць, піша Кшыштаф Рак - гісторык філасофіі, які ў якасці экспэрта ў міжнародных дачыненнях быў супрацоўнікам Канцылярыі прэзідэнта, МЗС і Канцылярыі кіраўніка ўрада ў выданні Rzeczpospolita (перевод — Иносми.ру).

Адным з элементаў гэтай стратэгіі была падпісаная нядаўна расейска-кітайская газавая дамова. Пуціну, які імкнуўся атрымаць кітайскую падтрымку ў сваёй глабальнай гульні, прыйшлося за яе прыплаціць. Вядома нават, колькі. Экс-міністр энэргетыкі і былы віцэ-прэм'ер Расейскай Федэрацыі Барыс Нямцоў, гэта значыць чалавек, які разбіраецца ў тэме, прадставіў дакладны падлік. На аснове сумы ўсяго кантракту ён вылічыў прыбытак Газпрома. Пасля таго, як ён адняў кошт рэалізацыі праекта, атрымалася, што расейцы страцяць некалькі мільярдаў даляраў. Так што многія каментатары заявілі, што Пуцін уклаў нявыгадную ўгоду. Адным з нямногіх экспэртаў, якія мяркуюць, што кантракт надае новую «стратэгічную глыбіню» расейска-кітайскім стасункам, выступіў дырэктар Маскоўскага Цэнтра Карнэгі Дзмітрый Трэнін. І, здаецца, што ў яго словах шмат праўды. Нават калі «стратэгічная глыбіня» - гэта перабольшанне, то ў кітайска-расейскай дамове ў кожным выпадку можна лёгка выявіць геапалітычны сэнс.

Пуцін хоча стаць сааўтарам антыамерыканскай кааліцыі, нацэленай на блакаванне гегемоніі Злучаных Штатаў. А дамова закліканая прадэманстраваць, што ён мае адпаведны патэнцыял, каб справіцца з гэтай задачай. Так што нават калі Газпром панясе страты, то Расея атрымае надзею дамагчыся з яго дапамогай геапалітычнага поспеху.

Еўрапейскі антыамерыканізм

Дамова з Кітаем, такім чынам, не з'яўляецца прапагандысцка-тактычным адказам на ўяўныя санкцыі і ізаляцыю Масквы Захадам. Бо санкцыі носяць толькі касметычны характар, а большасць еўрапейскіх дзяржаў толькі сімулююць ізаляцыю. Нямеччына не робіць нават гэтага: у дачыненні да старон расейска-ўкраінскага канфлікту Берлін захоўвае нейтральную пазіцыю. А Ангела Меркель абвясціла, што ў сярэднетэрміновай перспектыве цеснае партнёрства з Расеяй будзе працягнутае. Гэтая палітыка знаходзіць больш ці менш адкрытую падтрымку ў большасці заходнееўрапейскіх краін (у першую чаргу Францыі і Італіі). Чаму яны імкнуцца да стратэгічнага саюзу з Расеяй, якая парушае фундаментальныя прынцыпы міжнароднага права?

Асноўную прычыну трэба шукаць у страху перад адраджэннем сілы Амерыкі. У выніку сланцавай рэвалюцыі ў бліжэйшыя гады ЗША стануць на практыцы самадастатковымі ў энэргетычнай сферы. Яны ўжо цяпер маглі б адмовіцца ад імпарту газу, а да канца гэтага дзесяцігоддзя змогуць абысціся без паставак нафты. Гэта можа прывесці да таго, што Вашынгтон вернецца да палітыкі гегемоніі эпохі Джорджа Буша малодшага.

Першай ластаўкай пераменаў стала гаворка Барака Абамы, якую ён вымавіў у канцы траўня ў вайсковай акадэміі Вэст-Пойнт. Ён заявіў, што Амерыка возьме на сябе лідарства ў свеце, бо ніхто іншы на гэта не здатны. Ён абгрунтоўваў гэта тым, што яна стала моцнай, як ніколі раней: яе войска, эканоміка і саюзы не маюць сабе роўных ва ўсім свеце. Абама запэўніў, што гаворкі пра аслабленне Амерыкі ці заканчэнне сусветнага лідарства, няма, а тых, хто так сцвярджае, ён абвінаваціў у неразуменні гісторыі. Ён падкрэсліў, што ў XXI стагоддзі не будзе ніякага амерыканскага ізаляцыянізму, а таксама пераканана перасцярог не толькі Расею, але і Кітай. Ён сказаў, што Амерыка гатовая ўжыць ваенную сілу, у тым ліку ў аднабаковым парадку, калі гэтага будуць патрабаваць яе фундаментальныя інтарэсы, гэта значыць, і ў тым выпадку, калі пад пагрозай апынецца бяспека саюзнікаў.

Выступ у Вэст-Пойнце - гэта недвухсэнсоўнае падвядзенне рысы пад дактрынай абмежавання глабальнай адказнасці ЗША. Яе пачаткам была вайна ў Грузіі ў 2008 годзе (канец прэзідэнцтва Буша малодшага), калі Амерыка пакінула свайго найважнейшага рэгіянальнага саюзніка, а адказнасць за перамовы легла на плечы еўрапейскіх дзяржаў. Цяпер ва Украіне амерыканцы вядуць сябе ўжо інакш.

Саюзнікі Крамля

Аднак Масква занадта слабая, каб самастойна ўраўнаважваць уплыў Вашынгтона. Створаны ёю ў траўні гэтага года Мытны саюз таксама не зможа згуляць у гэтым плане якой-небудзь ролі. Беларусь і Казахстан, якія ўваходзяць у яго склад - гэта эканамічныя карлікі. Дзель Мытнага саюза ў сусветным ВУП складае каля 4%. Для параўнання: дзель ЕЗ каля 30%, ЗША - больш за 20%, Кітая - крыху менш за 10%. Каб мець вагу на сусветнай шахматнай дошцы, Пуцін павінен заключыць альянс з больш моцнымі партнёрамі. Таму ён вядзе гульню за Кітай і Заходнюю Еўропу.

Берлін, Парыж ці Рым не хочуць амерыканскага лідарства, баючыся, што, як у часы халоднай вайны, яны ператворацца ў сатэліты Вашынгтона. У XXI стагоддзі ім хочацца адыгрываць больш актыўную ролю, а яе можа ім забяспечыць толькі ўраўнаважваючы амерыканскую моц саюз. І ў гэтым пункце іх інтарэсы перасякаюцца з расейскімі. Калі б Масква наважыла стварыць антыамерыканскую кааліцыю з адным Пекінам, ёй давялося б падладжвацца пад інтарэсы і стратэгіі Кітая. Яна хутка ператварылася б у сатэліт Паднябеснай. І Пуцін гэта разумее. Таму яму так патрэбныя заходнія дзяржавы, якія дапамогуць ураўнаважыць сілу Кітая, якая расце, у вялікім прыдуманым ім антыамерыканскім альянсе.

Але ці гатовы Кітай да сутыкнення з Амерыкай? Генры Кісінджэр у сваёй новай кнізе «Аб Кітаі» шукае асновы для разумення дыпламатыі гэтай краіны ў палітычным завяшчанні Дэна Сяапіна, сфармуляванага ў інструкцыі з 24 іерогліфаў: «Назіраць стрымана, рэагаваць стрымана, стаяць цвёрда, хаваць свае магчымасці і ніколі не браць на сябе лідарства».

Кітайцы зрабілі сваім галоўным саюзнікам час. Яны будуць чакаць моманту, калі яны дасягнуць такой міжнароднай пазіцыі, якая дасць ім значную перавагу. Іх стратэгічная перспектыва - гэта не (як у нашай традыцыі) 5-10 гадоў, а некалькі дзесяцігоддзяў. Стратэгію росту сілы дзяржавы ўвасабляюць у жыццё чарговыя пакаленні лідараў. Дэн Сяапін належаў да другога пакалення, а цяперашні лідар Кітая Сі Цзіньпін належыць да пятага.

Другім элементам кітайскай стратэгіі пасля гульні на час з'яўляецца ўтойванне сваіх магчымасцяў. Таму рост патэнцыялу Паднябеснай (яе эканомікі і войска) зусім не абавязкова азначае імкненне да адначасовага павышэння рангу сваёй пазіцыі на міжнароднай арэне. Палітыку такога роду можна зразумець у кантэксце вучэння старажытнага кітайскага стратэга Сунь Цзы, які сцвярджаў, што самае вялікае дасягненне - перамагчы праціўніка, не вёўшы з ім вайну.

Стратэгічная паўза

Таму сумнеўна, што Пекін захоча цяпер уступаць у адкрыты канфлікт з Вашынгтонам: як паводле ўнутраных, так і знешніх прычын. Кітайцы сутыкнуліся з неабходнасцю змяніць мадэль развіцця. Ранейшая, якая складалася ў выкарыстанні мігрантаў з вёсак у гарады, якія з’яўляліся таннай працоўнай сілы, практычна сябе вычарпала. Яшчэ большыя выклікі ўсталі перад Кітаем у сувязі з наступствамі сланцавай рэвалюцыі. Цяпер ВМС ЗША ахоўваюць бяспеку стратэгічных для Кітая шляхоў транспарціроўкі сыравіны з Афрыкі і Персідскага заліва. Аднак калі ў канцы гэтага дзесяцігоддзя Злучаныя Штаты змогуць забяспечыць сябе нафтай самі, гэтыя маршруты страцяць для амерыканцаў жыццёва важнае значэнне. А Кітай за пяць-шэсць гадоў не зможа пабудаваць вайсковы флот для гарантыі бяспекі транспарціроўкі сыравіны ў Індыйскім акіяне. Тады яму прыйдзецца ісці на кампраміс з Амерыкай.

Пекін не стане браць удзелу ў сутыкненні Пуціна з ЗША, але не будзе і перашкаджаць яму, паколькі гэта супрацьстаянне выдатна ўпісваецца ў стратэгію 24 іерогліфаў. Бо расейская агрэсія супраць Украіны і канфрантацыя з ЗША адцягваюць увагу ад узмацнення пазіцыі Паднябеснай і, як адзначыў адзін кітайскі дыпламат, ствараюць дзесяцігадовую «стратэгічную паўзу».

Кітайскі гамбіт

Няма прычын адмаўляць пуцінскай палітыцы ў стратэгічным вымярэнні. Гіпотэзы аб яго вар'яцтве або блізарукасці - гэта выдумкі. Не выключана, што ён выкарыстоўвае ўкраінскі крызіс у гульні, якую можна назваць кітайскім гамбітам. Кісінджэр звяртае ў сваёй кнізе ўвагу, што кітайцы ў адрозненне ад еўрапейцаў, часта ўспрымаюць вайну, як мост да перамоваў. Хуткая пераможная ваенная атака, а потым адступленне і пераход да дыпламатычных перамоваў - характэрная для кітайскіх стратэгаў тактыка (вайна з Індыяй 1962 або з В'етнамам 1979-га).

Масква вельмі часта выкарыстоўвае стратэгічную мудрасць Усходу. Магчыма, Пуцін прымяняе яе і ў сваёй гульні ва Украіне. Ён, напэўна, разумее, што стратэгічны выклік для Расеі прадстаўляюць не толькі ЗША, але і Кітай. Ён ведае, што ва ўсходняй Еўразіі няма месца для двух дзяржаў, якія ўвасаблялі ў жыццё імперскія стратэгіі. Таму сапраўдным падмуркам яго палітыкі павінен стаць альянс з заходнееўрапейскімі дзяржавамі. З аднаго боку, ён прывядзе да распаду стратэгічнага саюза Амерыкі і Еўропы, а з другога, дазволіць ураўнаважыць ўплыў Кітая ў Еўразіі.

У такой сітуацыі ўкраінскі крызіс служыць Пуціну для абазначэння выразнай мяжы падзелу ў Еўропе ўплыву заходніх дзяржаў і Расеі. Ён хоча мець гарантыі, што заходнія інстытуты не стануць набліжаць гэтыя межы да РФ. Гаворка ідзе не толькі аб палітыка-эканамічных, але і аб цывілізацыйных пытаннях. Пуцін і яго атачэнне хочуць супрацоўніцтва, але ставяць асноватворную ўмову: Захад не будзе ўмешвацца ва ўнутраную палітыку Расеі, а таксама экспартаваць свабоду і дэмакратыю на Усход.