Уладзімір Слівяк: Ці запрацуе БелАЭС наогул - пытанне адкрытае

У Расеі ўжо цяпер моцна ўразаюцца дзяржаўныя выдаткі.

Наўрад ці ад таго, што дзесьці падпісаная нейкі дакумент, можна казаць аб тым, што праект прасоўваецца, кажа ў інтэрв'ю charter97.org сустаршыня расейскай экалагічнай арганізацыі «Экозащита!» Уладзімір Слівяк аб праекце Беларускай атамнай станцыі. Будаўніцтва, паводле ягоных слоў, залежыць ад фінансавання з боку Расеі, эканамічная сітуацыя ў якой далёка не аптымістычная.

«Калі наступныя некалькі гадоў у Беларусь наогул не будуць пералічваць грошы на гэты праект - у гэтым не будзе нічога дзіўнага», - упэўнены ён. Паводле ягоных слоў, да пазначанага ўрадам Беларусі тэрміну БелАЭС не запрацуе: «А вось калі яна запрацуе і ці запрацуе наогул - пытанне адкрытае».

- Беларусь ратыфікавала пратакол аб тэрмінах уводу ў эксплуатацыю энэргаблокаў БелАЭС. Ці можна казаць пра тое, што праект прасоўваецца?

- Наўрад ці ад таго, што дзесьці падпісаны нейкі дакумент, праект будзе прасоўвацца хутчэй або павольней. Гэта чыста тэхнічныя дакументы, якія для нечага патрэбныя ўраду Беларусі, але якія не маюць ніякага ўплыву на справы на будоўлі. А справы такія, што будаўніцтва залежыць ад фінансавання, якое ў сваю чаргу залежыць ад эканамічнай сітуацыі ў Расеі. І гэтая сітуацыя не самая аптымістычная, мякка кажучы.

- СМІ паведамлялі пра тое, што будаўнікі БелАЭС скардзяцца на фінансавыя праблемы. Як паводле вашых ацэнак ідзе справа з фінансаваннем гэтага праекта, нягледзячы на звесткі, што на праекце асвоена блізу 15% фінансавання?

- Асвоеныя грошы, якія прыйшлі з Расеі. Нагадаю, што расейскі ўрад пастанавіў практычна цалкам прафінансаваць гэтую ўгоду дзяржаўным крэдытам на 10 млрд даларяў. Аднак цяжкая эканамічная сітуацыя ў Расеі, якая часткова выкліканая маштабнымі санкцыямі ЕЗ і ЗША, уплывае не толькі на гэты праект, але і на многія іншыя планы.

У Расеі ўжо цяпер моцна ўразаюцца дзяржаўныя выдаткі. У першую чаргу, вядома ж, даступныя сродкі будуць выдаткоўвацца на ўнутраныя мэты, а праекты ў іншых краінах будуць фінансаваць паводле рэшткавага прынцыпу. Вельмі магчыма, што далей фінансавыя праблемы будуць толькі паглыбляцца. І калі ў наступныя некалькі гадоў у Беларусь наогул не будуць пералічваць грошы на гэты праект - у гэтым не будзе нічога дзіўнага.

- Што значыць БелАЭС з пункту гледжання эколагаў і ці як-небудзь паўплывалі на планы беларускіх уладаў спробы, скажам, Літвы дамагчыся большай празрыстасці гэтага праекта?

- Праект як і раней у вялікай ступені не празрысты. Зразумела толькі тое, што задуманы ён для таго, каб паменшыць спажыванне расейскага газу і замяніць яго атамнай энэргіяй, для гэтага патрэбен адзін рэактар. Ну, а другі патрэбен для таго, каб прадаваць энэргію іншым краінам.

Улічваючы, што суседнія краіны настроеныя ў гэтым пытанні даволі скептычна - малаімаверна, што абодва рэактары сапраўды пабудуюць. Рэалістычна выказаць здагадку, што пабудуюць толькі адзін і толькі ў тым выпадку, калі эканамічныя праблемы ў Расеі пераадолеюць параўнальна хутка. Калі ж эканамічны крызіс зацягнецца, а з ім зацягнецца і збудаванне рэактара - будучыня ўсяго праекта пад вялікім пытаннем.

У перспектыве 3-5 гадоў «Росатом» пачне выводзіць з эксплуатацыі старыя рэактары, на што спатрэбяцца значныя сродкі. Трэба разумець, што вывад з эксплуатацыі нават аднаго рэактара - гэта дзесяцігоддзі вялікіх выдаткаў у той час, як ніякі электраэнэргіі не вырабляецца і, адпаведна, ніякага прыбытку ад рэактара ўжо няма. Нават калі Расея даволі хутка выйдзе з крызісу і з'явяцца свабодныя грошы, іх хутчэй накіруюць на гэтыя мэты, а не на будаўніцтва рэактара ў Беларусі. Вядома, калі кошт нафты раптам узляціць да 200 даляраў за барэль, то сітуацыя радыкальна зменіцца, але пакуль перадумоў да гэтага не відаць. Перыяды таннай нафты ў мінулым бывалі вельмі працяглымі.

- Ці можна разлічваць на паспяховае заканчэнне гэтага будаўніцтва паводле заяўленых тэрмінаў, і якія рызыкі нясе гэтая станцыя для рэгіёну?

- Нават калі ўсё будзе складвацца ўдала для «Росатома», малаімаверна, што рэактары пабудуюць у абвешчаныя тэрміны. У максімальна спрыяльных варунках, калі было дастаткова грошай і ніякіх эканамічных праблем яшчэ не было, усе праекты новых АЭС у Расеі затрымліваліся як мінімум на пару гадоў або даўжэй. Так што разлічваць на своечасовы ўвод у эксплуатацыю новых рэактараў не варта.

Эканамічна, галоўная рызыка ў тым, што з вялікай дзеляй імавернасці будаўніцтва, калі не спыніцца зусім, то зацягнецца на некалькі гадоў, што выклікае значнае павелічэнне кошту ўсяго аб'екта. Трэба сказаць, што існуюць абгрунтаваныя сумневы ў тым, што абвешчаныя «Росатомом» кошты $5 млрд за рэактар рэалістычная. Незалежны падлік выдаткаў у Фінляндыі, дзе плануецца будаваць сапраўды такі ж рэактар, паказаў, што яго кошт як мінімум у паўтара разы вышэйшы. Бо дэталі ўгоды невядомыя, не вядома, хто будзе аплачваць гэтую розніцу.

Чарнобыль і Фукусіма прадэманстравалі, што буйная аварыя на атамнай станцыі як і раней магчымая. Апошнія ацэнкі японскай аварыі паказваюць, што страты там могуць дасягнуць $500 млрд і, магчыма, яшчэ вырастуць. І хоць «Росатом» сцвярджае, што гэты тып рэактара больш дасканалы, імавернасць ядзернай аварыі на ім ёсць таксама, як і на ўсялякай іншай АЭС.

Але нават калі аварыі не здарыцца, кожная АЭС дае ядзерныя адкіды. У залежнасці ад тыпу гэтых адкідаў, іх трэба будзе захоўваць, сачыць за бяспекай, ад 300 гадоў да мільёна гадоў у выпадку з адпрацаваным палівам. І нават калі паліва вывезуць у Расею на перапрацоўку, іншыя тыпы адкідаў увозіць у Расею забаронена, так што сховішчы будуць на тэрыторыі Беларусі і плаціць за іх утрыманне давядзецца многім пакаленням беларусаў. Больш за тое, калі выкарыстанае паліва вывозяць у Расею на перапрацоўку, адкіды гэтага працэсу павінны вяртацца назад. І сярод адкідаў перапрацоўкі ёсць і такія, якія будуць небяспечныя многія тысячы гадоў. На жаль, калі будуюць атамныя рэактары як правіла «забываюць» укласці выдаткі на вяртанне радыеактыўных адкідаў у кошт электраэнэргіі. Калі б атамнай прамысловасці не была ўласцівая такая «непамятлівасць», то кошт атамнай энэргіі быў бы настолькі высокі, што не мог бы параўнацца ні з адной іншай крыніцай энэргіі.

- Як адбіваецца сітуацыя на Украіне на рэалізацыі гэтага праекта? Тэрміны ссунутыя на год, пра што гэта кажа?

- Сітуацыя на Украіне прывяла да шырокіх санкцый супраць расейскай эканомікі. З гэтай прычыны ў Расеі ўзніклі эканамічныя праблемы, якія і прычыніліся да затрымкі фінансавання праекта. Зрух у тэрмінах на год - нерэалістычныя ацэнка, вельмі аптымістычная ацэнка. Такі гадавы зрух быў бы ў кожным выпадку, нават без якіх-небудзь эканамічных праблем у Расеі. Больш рэалістычная ацэнка - затрымка на 3-5 гадоў, калі праекту наогул наканавана быць рэалізаваным. Складана прадказаць больш ці менш дакладна, што адбудзецца з гэтым праектам, бо існуе шмат невядомага - як доўга захаваюцца эканамічныя санкцыі супраць Расеі, што будзе з коштамі нафты, і калі расейская эканоміка выйдзе з крызісу, куды «Росатом» аддасць перавагу накіраваць даступныя сродкі, калі яму давядзецца выбіраць паміж рознымі праектамі. Зразумела, што да пазначанага ўрадам тэрміну АЭС у Беларусі працаваць не будзе. А вось калі яна запрацуе або ці запрацуе наогул - пытанне адкрытае.