Расейская пагроза

Як стрымліваць небяспечную, але нетрывалую імперыю Уладзіміра Пуціна.

Чатыры гады таму кандыдат у прэзідэнты ад Рэспубліканскай партыі Міт Ромні (Mitt Romney), сказаў, што Расея для Амерыкі - «геапалітычны вораг нумар адзін». Барак Абама, як і многія іншыя, тады высмеяў гэты смешны промах. «Патэлефанавалі 1980-я, просяць вярнуць ім назад іх замежную палітыку, кажуць, халодная вайна ўжо 20 гадоў як скончылася», - пажартаваў прэзідэнт. З тых часоў усё змянілася. Расейскія хакеры ўмешваюцца ў амерыканскія выбары. Расея зладзіла бойню ў Сірыі, анэксавала Крым і загаварыла аб выкарыстанні ядзернай зброі. На гэтым фоне меркаванне Ромні ператварылася ў агульнапрызнаны пункт гледжання. Імаверна, адзіным амерыканцам, які з ім не згодны, застаецца цяперашні кандыдат у прэзідэнты ад рэспубліканцаў Дональд Трамп, піша The Economist (пераклад - inosmi.ru).

Расейскі прэзідэнт Уладзімір Пуцін кожны тыдзень знаходзіць новыя спосабы напалохаць свет. Нядаўна ён перакінуў ракеты, здольныя несці ядзерныя боегалоўкі, бліжэй да Польшчы і Літвы. Дагэтуль адправіў авіяносную групу расейскага ВМФ у Паўночнае мора і Ла-Манш. Ён пагражае збіваць амерыканскія самалёты, калі яны атакуюць сілы сірыйскага дэспата Асада. Прадстаўнік Расеі ў ААН назваў адносіны з Амерыкай самымі напружанымі за апошнія 40 гадоў. У навінах на расейскай тэлевізіі ўвесь час мільгаюць балістычныя ракеты і бамбасховішчы. «Хамства ў дачыненні да Расеі мае ядзернае вымярэнне», - папярэджвае галоўны пуцінскі прапагандыст Дзмітрый Кісялёў - і дадае цытату Пуціна: «Калі бойка непазбежная, то бі першым».

На справе, Расея не збіраецца ваяваць з Амерыкай. Па большай частцы ўсё гэта - простае выхваленне. Тым не менш, яна ўсё роўна ўяўляе пагрозу для стабільнасці і парадку. І каб адэкватна рэагаваць на гэтую пагрозу, неабходна разумець, што ваяўнічасць Расеі - прыкмета не сілы, а хранічнай, знясільваючай слабасці.

Улад Задзірлівы

Расея зараз сутыкаецца з цяжкімі эканамічнымі, палітычнымі і грамадскімі праблемамі. Яе насельніцтва працягвае старэць і да 2050 года, як мяркуецца, скароціцца на 10%. Яе спроба выкарыстоўваць даходы ад сыравіннага буму для мадэрнізацыі дзяржаўных структур і эканомікі пацярпела няўдачу. Замест гэтага пры Пуціне рэзка вырас дзяржсектар: за перыяд з 2005 года да 2015 года дзель расейскага ВУП, якая прыходзіцца на долю арганізацый, што фінансуюцца і кантралююцца дзяржавай, павялічылася з 35% да 70%. Эканоміка, што расла на пачатку праўлення Пуціна на 7% у год, цяпер скарачаецца. Збольшага гэта звязана з санкцыямі, аднак карупцыя і падзенне цэнаў нафты таксама ўносяць свой уклад. Хто разбагацее - і хто захавае багацце, - цяпер вызначае Крэмль. Расейскі магнат Уладзімір Еўтушэнкаў у 2014 годзе быў узяты пад варту на тры месяцы. Калі ён выйшаў, ён аддаў сваю нафтавую кампанію.

Сваю ўразлівасць унутры краіны Пуцін спрабуе кампенсаваць замежнай агрэсіяй. Утвораны гарадскі сярэдні клас прадэманстраваў у 2011-2012 гадах сваімі пратэстамі супраць сфальсіфікаваных выбараў, што яму трэба сучасная дзяржава. Пакуль цэны нафты былі высокімі, Пуцін мог супрацьстаяць гэтай тэндэнцыі, купляючы народную падтрымку. Цяпер ён умацоўвае сваю ўладу, ведучы вайну за мяжой і падаграваючы нацыяналістычныя настроі прапагандысцкімі метадамі. Ён баіцца заходніх ідэй, таму што расейская палітычная сістэма вельмі далікатная, пры ўсім сваім рэпрэсіўным характары. Інстытуты, якія маглі б стаць асновай для росквіту Расеі - законнасць, свабода прэсы, дэмакратыя, адкрытая канкурэнцыя, - па самой сваёй прыродзе небяспечная для прагнілай дзяржавы Пуціна.

Большую частку абодвух сваіх прэзідэнцкіх тэрмінаў Абама сцвярджаў, што Расея слабее, ёй не трэба надаваць асаблівай увагі. Між тым слабая, нервовая і непрадказальная краіна з ядзернай зброяй - гэта небяспечна. У пэўным сэнсе Расея цяпер нават яшчэ больш небяспечная, чым быў Савецкі Саюз. У адрозненне ад савецкіх лідараў, якія кіравалі пасля Сталіна, Пуцін валодае адзінаасобнай уладай, і яго не абмяжоўваюць ні Палітбюро, ні памяць пра жахі Другой сусветнай вайны. Ён можа заставацца ва ўладзе яшчэ доўга, і ўзрост яго наўрад ці змякчыць.

Абама апошнім часам усё часцей кажа правільныя рэчы пра пуцінізм - падчас прэс-канферэнцыі, якая прайшла на гэтым тыдні, ён займаў апраўдана жорсткую пазіцыю - аднак Пуцін ужо зразумеў, што ён можа рабіць выклікі Амерыцы і браць верх. Умераныя заходнія санкцыі, вядома, ускладняюць жыццё простым расейцам, але пры гэтым яны даюць людзям вобраз ворага, супраць якога можна аб'ядноўвацца, а Пуціну - магчымасць перакладаць на Захад віну за тую шкоду, якую наносіць расейскай эканоміцы яго ўласны палітычны курс.

Іван не Вельмі Грозны

Што ж рабіць Захаду? Час на яго баку. Дзяржаву, што коціцца да заняпаду, трэба стрымліваць, пакуль яна канчаткова не аслабне пад грузам уласных праблем. Пры гэтым трэба разумець, што яна ў любы момант можа зладзіць якую-небудзь выхадку.

Бо захоўваецца небяспека пралікаў і некантраляванай эскалацыі напружанасці, Амерыцы варта працягваць напрамую кантактаваць з Пуціным, нават калі - як у сапраўдны момант - досвед такіх перамоваў не выглядае абнадзейваючым. Справа ў тым, што поспех у гэтым выпадку - гэта не гучныя дамоўленасці і перамір'і (хоць перамір'я ў няшчаснай Сірыі таксама, вядома, хацелася б дамагчыся), а зніжэнне імавернасці таго, што расейцы зробяць якое-небудзь глупства.

Горш за ўсё, калі гэтая глупства будзе ядзерным. Таму перамовы павінны прадугледжваць умацаванне кантролю над узбраеннямі і ўзаемадзеянне паміж узброенымі сіламі. Неабходна, каб пытанні пра ядзерную зброю разглядаліся асобна ад усяго астатняга, як гэта рабілася ў савецкі час. Аднак дамагчыся гэтага будзе няпроста, так як заняпад, у якім знаходзіцца Расея, прымушае яе разглядаць ядзерны арсенал як адзін з інструментаў уплыву.

Яшчэ адна важная тэма - гэта расейскае блізкае замежжа. Прыклад Украіны паказвае, што Пуцін гатовы дэстабілізаваць сітуацыю ў суседніх краінах, каб перашкодзіць іх выхаду з арбіты Расеі. Наступны прэзідэнт Амерыкі павінен заявіць - насуперак сцвярджэнням Трампа, - што ў тым выпадку, калі Расея прыменіць гэтую тактыку супраць краіны-сябраў NATO (напрыклад, Латвіі ці Эстоніі), альянс успрыме гэта як напад на ўсіх сваіх сябраў. Асобна Захад павінен ясна даць зразумець Расеі, што, калі яна распачне маштабную агрэсію супраць яго хаўруснікаў, якія не ўваходзяць у NATO - такіх, як Грузія і Украіна, - ён пакідае за сабой права пастаўляць ім зброю.

Аднак у першую чаргу Захаду варта захоўваць самавалоданне. Зразумела, умяшанне Расеі ў амерыканскія выбары не павінна заставацца без пэўнага адказу. Аднак пры гэтым Захад цалкам можа вытрымаць расейскія «актыўныя мерапрыемствы». Расея зараз нават не прыкідваецца, што яна можа прапанаваць якую-небудзь прывабную ідэалогію ці светапогляд. Замест гэтага яе прапаганда накіравана на дыскрэдытацыю і падрыў універсальных ліберальных каштоўнасцяў і распаўсюджвае ўяўленні аб тым, што Захад гэткі ж карумпаваны, як Расея, і што яго палітычная сістэма гэткая ж несумленная. Маскве патрэбны расколаты Захад, які страціў веру ў тое, што ён можа весці за сабой свет. У адказ на гэта Захаду варта дэманстраваць адзінства і цвёрдасць.