Ісьляндзкі пісьменьнік пра Торвальда Вандроўніка: «Былі б рады, каб у Полацку нешта знайшлося»

У 1994 годзе ў Ісьляндыі выйшлі кніга «Торвальд Вандроўнік».

Пісьменьнік Аўтні Бэргман па-мастацку апрацаваў біяграфію ісьляндзкага місіянэра. Што, акрамя сагаў, засталося ад Торвальда ў Ісьляндыі і чаму некаторыя лічаць яго мітычнай асобай, Бэргман распавёў у інтэрвію Радыё Свабода.

Аўтні Бэргману (Árni Bergmann) 80 год. Ён жыве ў Рэйк’явіку. Вучыўся ў Маскве, працаваў у ісьляндзкай левай газэце «Народная воля», быў яе рэдактарам. Да 2010 году выкладаў расейскую мову і літаратуру ва ўнівэрсытэце Рэйк’явіка. Аўтар чатырох раманаў. Самы вядомы — «Торвальд Вандроўнік» — выйшаў у 1994 годзе.

— Аўтні, скажыце, які статус у Торвальда Кодрансана ў Ісьляндыі? Ці лічыцца ён у вас сьвятым?

— Гэта даволі вядомая асоба. Прынята лічыць, што ён быў першым місіянэрам у Ісьляндыі. У школьныя падручнікі ён увайшоў менавіта як чалавек, які першым спрабаваў хрысьціць ісьляндцаў.

Торвальд цікавы тым, што спрабаваў хрысьціянізаваць Ісьляндыю з уласнай ініцыятывы. У той час хрысьціяне ўжо былі ў нас, але гэта былі місіянэры, якіх пасылаў нарвэскі кароль. А Торвальд прапаведаваў па сваёй волі. Таму ён для нас значыць больш, чым іншыя місіянэры.

Але цэркваў у ягоны гонар у нас няма. Ён таксама ня лічыцца сьвятым. Ёсьць толькі адна мэмарыяльная шыльда, дзе выяўлены Торвальд і ягоны сябра біскуп Фрэдэрык з Саксоніі.

У 1981 годзе гэтую шыльду ўсталявалі недалёка ад хутара, дзе нарадзіўся Торвальд — на поўначы Ісьляндыі. Але гэта аматарскі помнік. Ягоныя землякі, відаць, вырашылі зэканоміць на ім.

— І гэта ўсё, што вядома пра яго?

— Ён фігуруе ў дзьвюх ісьляндзкіх сагах. Сага аб прыняцьці хрысьціянства. І яшчэ адна сага, якую напісаў манах зь ягонай радзімы.

У сагах вельмі моцныя элемэнты «Жыцьцяў сьвятых». Торвальд, напісана там, з самага дзяцінства праяўляў характар добрага хрысьціяніна задоўга да таго, як пазнаёміўся з хрысьціянствам.

Пытаньне, наколькі верыць гэтым сагам. Шмат вякоў у нас лічылі, што амаль усё напісанае ў іх — чыстая праўда. Але навукоўцы і нават аматары гісторыі не маглі не заўважыць супярэчнасьцяў паміж рознымі сагамі.

Сагі апавядаюць пра падзеі X і пачатку XI стагодзьдзяў. Але запісаныя яны ў XIII і XIV стагодзьдзях. За такі час шмат чаго магло зьмяніцца ў вусных пераказах.

І вось апошнія сто гадоў навукоўцы разыходзяцца ў думках наконт праўдзівасьці сагаў. Ад крайняга скептыцызму — да меркаваньняў, што ў сагах вялікая доля гістарычнай праўды.

Я ведаю навукоўца, які лічыць, што Торвальда ўвогуле не было. Што яго выдумалі ў кляштары на ягонай радзіме, таму што ім быў патрэбны свой мясцовы сьвяты.

Іншыя лічаць, што ў асноўных рысах сагам пра Торвальда можна верыць. Асабліва той частцы, дзе распавядаецца пра ягоную дзейнасьць у Ісьляндыі.

— А што наконт ягонага падарожжа ў Полацак?

— На гэты конт навукоўцы губляюцца ў здагадках. Пра ягоныя подзьвігі на Русі распавядае надзіва кароткі разьдзел сагі, у пару старонак.

Тут дзейнічае так званы «закон адлегласьці». У нас кажуць, што на вялікай адлегласьці і горы блакітныя, і людзі вялікія. Калі сагі распавядаюць пра ягонае жыцьцё ў Ісьляндыі, то там распавядаецца пра побытавыя праблемы, зямельныя канфлікты.

Калі ж герой зьяжджае ў Нарвэгію, ён адразу становіцца амбасадарам пры двары нарвэскіх каралёў.

А на Русі, на іншым канцы сьвету, яго ўжо прадстаўляюць упаўнаважаным бізантыйскага імпэратара. Там ён ужо начальнік над рускай царквой — сапраўдны сьвяты.

Мы, вядома, маленькі народ, нешматлікія астраўляне, але заўжды былі гатовыя верыць у тое, што нашы хлопцы годна паказваюць сябе за мяжой. І ў сярэднявечных кляштарах, і на чэмпіянаце Эўропы.

— Ці магчыма сёньня знайсьці яшчэ якія-небудзь сьляды Торвальда?

— Нейкіх рэчыўных доказаў знайсьці ўжо немагчыма. Усе літаратурныя помнікі Ісьляндыі вядомыя. А старых пабудоў у нас не захавалася. Раней людзі будавалі дамы з каменю і торфу, яны былі нетрывалыя. Раз на два пакаленьні тыя дамы трэба было перабудоўваць.

Можна знайсьці некаторыя рэшткі старых каталіцкіх кляштараў, але рэчаў таго часу вельмі мала захавалася.

Што застаецца — гэта шукаць нейкія крыніцы ў Ірляндыі, Нарвэгіі, і супастаўляць іх зь вядомымі ісьляндзкімі сагамі. Спрабаваць па-іншаму патлумачыць гэтыя сагі. Ну, і раскопкі праводзіць. Але, думаю, варта зьмірыцца, што нічога ўжо ня дасьць нам адназначнага адказу на загадку Торвальда.

— А ці ў вас разьлічваюць на тое, што нейкія адкрыцьці могуць быць у Беларусі?

— Большасьць ісьляндцаў спадзяюцца, што ў вас знойдуцца нейкія пацьверджаньні таго, што Торвальд падарожнічаў за мяжой.

Памятаю, я калісьці атрымаў ліст ад чалавека з Кіева, які сьцьвярджаў, што на пачатку XVII стагодзьдзя Торвальда прызналі сьвятым. Я яму адказаў, што калі ён прадставіць нейкія дакумэнты, то стане нацыянальным героем Ісьляндыі. Але адказу не прыйшло.

Таму магу запэўніць вас, што мы былі б вельмі рады, калі б нешта зьвязанае з Торвальдам знайшлі ў Полацку ці каля Полацку.

— А чаму вы ўвогуле гэтай тэмай зацікавіліся?

— Мой раман — не пра чалавека ўлады, які гатовы перайсьці ў новую веру з дыпляматычных прычын. Гэты чалавек вельмі сур’ёзна ставіцца да сваёй новай веры. І я знайшоў некаторыя падабенствы паміж ім і мной.

У 1960-я гады, калі я быў студэнтам, я паехаў вучыцца ў СССР. Я меў некаторыя левыя ідэі. Як для Торвальда тысячу год таму хрысьціянства стала новай рэлігіяй, так і ў мой час зьявілася новая праўда пра чалавека і грамадзтва.

Калі я прыехаў у СССР, я лічыў сябе вельмі левым. Але мае калегі-студэнты адразу зразумелі, што гэта ня так. Яны казалі, што я не зусім чырвоны, а нейкі ружовы. Больш сацыял-дэмакрат, чым камуніст. Цяпер я лічу сябе ня тое што левым, але незалежным.

Доўгі час я працаваў журналістам у ісьляндзкай левай газэце. Яна называлася «Народная воля». Потым я стаў літаратурным крытыкам, і нарэшце — галоўным рэдактарам.

Пасьля я выкладаў ва ўнівэрсытэце расейскую мову, гісторыю і культуру. У мяне былі курсы літаратуразнаўства. Я займаўся перакладамі з расейскай мовы на ісьляндзкую. Напісаў некалькі раманаў і дзіцячых кніг.

Самая вядомая мая кніга — пра Торвальда Вандроўніка.

У вас, я бачу, асаблівы інтарэс да ягонай асобы. Таму я нават раіў выдаўцу, каб мой раман на расейскай мове ён стараўся прадаваць менавіта ў Менску.