29 сакавiка 2024, Пятніца, 13:51
Падтрымайце
сайт
Сім сім,
Хартыя 97!
Рубрыкі

Калі СССР дзесьці ўваскрос, то ёсць пагроза для ўсіх

347
Калі СССР дзесьці ўваскрос, то ёсць пагроза для ўсіх

Першы кіраўнік незалежнай Беларусі распавядае пра кнігу сваіх успамінаў, якая выйшла ў Маскве.

У ёй Станіслаў Шушкевіч прысвячае нямала старонак свайму радаводу, успамінае сваю навуковую і палітычную дзейнасць. Распавядаецца ў кнізе і пра падзеі ў Белавежскай пушчы ў снежні 1991 года. Не абыйшлося і без сенсацый, паведамляе «Радыё Свабода».

- Станіслаў Станіслававіч, чаму вашыя мэмуары выйшлі ў Маскве, а не ў Беларусі?

- У Беларусі быў выдавец, які хацеў выдаць маю кнігу. Ён падрыхтаваў яе да выдання яшчэ ў сакавіку гэтага году, але пасля прызнаўся: «Мне сказалі, што кніга Шушкевіча будзе апошняй, якая пабачыць сьвет у маім выдавецтве». І я зразумеў, што лепш выдаць яе ў замежжы. «Дарэчы, «Росспэн» («Расейская палітычная энцыкляпэдыя») - гэта вельмі прэстыжнае выдавецтва.

- Калі Вы сказалі, што вашу кнігу не адважыліся выдаць беларускія выдаўцы, я прыгадаў, што і папярэднія Вашыя кнігі траплялі пад забарону.

- Так, за «Неакамунізм у Беларусі» (выйшла ў 2002-м у Смаленску) супраць мяне хацелі нават распачаць судовую справу. Дэтэктыўная гісторыя была з кніжкай Класкоўскіх пра мяне. Калі Кебіч, як старшыня ўраду, даў загад зьнішчыць увесь наклад гэтай кнігі, мне патэлефанаваў незнаёмы чалавек і сказаў, што хоча са мной сустрэцца. Калі мы сустрэліся, ён мне паведаміў, што атрымаў загад знішчыць маю кнігу - 1500 асобнікаў. Чалавек прапанаваў такі варыянт: ён складзе акт аб знішчэнні, а я забяру кнігі ў свае «жыгулі». Што я і зрабіў. І па сённяшні дзень усім, хто цікавіцца, хто я такі і адкуль, я магу падараваць тую ўратаваную кнігу.

- Назва вашых мэмуараў трохступеньчатая - «Маё жыцьцё, крах і ўваскрашэнне СССР». Я не зусім зразумеў апошняе - хіба Савецкі Саюз можа ўваскроснуць?

- Вы хіба жартуеце? Жывучы ў Беларусі, нельга не заўважыць, што ўваскрашэнне Савецкага Саюзу адбылося ў Беларусі ў значнай ступені. Калі мы будзем разглядаць нашу краіну як таталітарную дзяржаву і г.д., то гэта абсалютнае ўваскрашэнне. Больш за тое, пасля таго, як Пуцін распавёў, што распад СССР - найвялікшая трагедыя... Забыўся ён, прафэсійны шпіён, пра Гулаг, пра пакуты мільёнаў людзей. Пуцін аднаўляе СССР, бо ў Расеі пачынаюць панаваць тыя прынцыпы, якія панавалі ў Савецкім Саюзе. А калі СССР недзе ўваскрос, то ёсць пагроза і для астатніх.

- Адначасова з Вашымі мэмуарамі ў свет выйшлі і мэмуары Міхаіла Гарбачова. Дык вось, ён піша, што першым вестку з Белавежскай пушчы пра тое, што Савецкі Саюз перастаў існаваць, атрымаў не ён, а прэзыдэнт ЗША Джордж Буш. Чаму вы тады вырашылі так прынізіць Крэмль?

- Гэта няпраўда. Гарбачоў хлусіць, я тлумачу ў сваёй кніжцы, як усё адбывалася. Мы ўтрох - Ельцын, Краўчук і я - вырашылі, што Гарбачову павінен патэлефанаваць Шушкевіч, таму што ў мяне з ім заўсёды былі нармальныя адносіны. Я патэлефанаваў. Доўга ніхто не браў слухаўку, а пасля адгукнуўся нейкі афіцэр сувязі ці нехта, хто быў у пакоі побач з Гарбачовым, і пачаў дапытвацца, хто я такі і адкуль званю. А мы дамовіліся так: як толькі я паведамлю Гарбачову, то адразу ж Ельцын патэлефануе Бушу. І вось я гавару то з адным чалавекам, то з другім, а Гарбачова не чую. Ніхто іншы не мог тэлефанаваць з Белавежскай пушчы з таго тэлефону - толькі я, Ельцын і Краўчук. А Гарбачоў ведаў, што мы там сабраліся. Нарэшце ён узяў слухаўку. Я патлумачыў, што адбылося, ён зрабіў паўзу і сказаў такім павучальным тонам: «А вы можаце сабе ўявіць рэакцыю міжнароднай супольнасці на гэтую вашу акцыю?» Я кажу: «Вы ведаеце, нічога страшнага. Барыс Мікалаевіч цяпер размаўляе з Бушам, і той усё ўспрымае станоўча». Я разумею, чаму Гарбачоў так гаварыў. Спачатку і Буш, і Тэтчар, і Коль былі супраць так званага сепаратызму. Яны не разумелі, што міжнацыянальныя адносіны ў СССР былі ў стане вялікага напружання. Трэба было знайсці спосаб, каб развязаць гэты вузел. І мы ў Віскулях знайшлі гэты спосаб. Але не такім лабавым чынам, як бачыў гэта Гарбачоў. Ён жа, калі зьяўляліся дэкларацыі аб незалежнасці ў саюзных рэспубліках, кожны раз падпісваў указ аб неадпаведнасці такой дэкларацыі Канстытуцыі СССР! Гарбачоў быў савецкім чалавекам, як і ўсе мы, але ў ім гэтая савецкасць праяўлялася ў найбольшай ступені.

- Летась да дваццатых угодкаў падзеяў у Белавежскай пушчы афіцыйны беларускі тэлеканал ОНТ прысвяціў ім паўтарагадзінны эфір. Ваша імя там не прагучала ні разу. Галоўным выступоўцам і сведкам быў Пётра Краўчанка. Ці сапраўды ён адыгрываў у Віскулях такую істотную ролю?

- Краўчанка ўваходзіў у групу экспертаў, якая ноччу рыхтавала праект пагаднення. Але ён быў не на тым узроўні, каб наўпрост кантактаваць з нашай шасцёркай, якая часта не пагаджалася з тымі ці іншымі фармулёўкамі. Скажам, мы чытаем артыкул першы, нам нешта не падабаецца, мы выклікаем эксперта, які рыхтаваў той артыкул. Заходзіць, напрыклад, Шахрай. Мы яму тлумачым. Ён выходзіць, потым вяртаецца з новым варыянтам... Урэшце артыкул прымаецца кансэнсусам. Дзве асобы былі там галоўнымі - Шахрай і Гайдар. Што да Краўчанкі, то ён ня выканаў свой святы абавязак. Перачытайце перадапошні артыкул пагаднення. Што там напісана? Дакумент складзены на расейскай, беларускай і ўкраінскай мовах і падпісаны, і кожны экзэмпляр мае аднолькавую сілу. Я нядаўна пісаў ліст у Міністэрства замежных справаў, хацеў на беларускай мове ўзяць першасны варыянт. Ведаеце - там яго няма. Мне прыслалі на расейскай мове. І вось тут у мяне вялікае падазрэнне, што беларускі варыянт заціснуў Краўчанка, як і ўкраінскі. Таму што ён вельмі хоча мець розныя ўнікальныя дакумэнты, а важкасць белавежкага пагаднення з цягам часу расце. А дакумэнт гэты павінен захоўваццца ў дэпазітарыі Міністэрства замежных справаў.

- Пятро Краўчанка - бібліяфіл, знаны зьбіральнік старых беларускіх кніг і рукапісаў. Гэта агульнавядома, але каб...

- Учыніць злачынства? Я вам яшчэ раз кажу - беларускага варыянту Белавежскага пагаднення няма ў дэпазітарыі міністэрства, якое ўзначальваў Краўчанка. Хутчэй за ўсё, ён яго прысвоіў. Ён меў на гэта час і магчымасці, нам было не да гэтага. Краўчанка ведае вагу і каштоўнасць гэтага дакументу.

- Нягледзячы на тое, што мэмуары вашы выйшлі ў Маскве, вы крытычна ставіцеся да крамлёўскай палітыкі. Гаворыце нават пра расейскі комплекс няпоўнавартаснасьці ў дзяржаўным будаўніцтве. У чым ён палягае?

- Вось глядзіце - першае ўпамінанне пра Полацкае княства датуецца 862 годам. А ў мяне ўвесь час сядзіць у галаве 861 год, калі наўгародцы зразумелі, што самі дзяржавай кіраваць ня могуць, і запрасілі Рурыкаў. Заўважце, з таго часу аж да 12 чэрвеня 1991 году Расея ніколі не абірала расейскага кіраўніка сваёй дзяржавы. Калі на тэрыторыі Беларусі ўжо была дзяржава - Полацкае княства, - расейцы яшчэ ня ведалі, як дзяржавай кіраваць. Дык чаму не пажартаваць на гэтую тэму?

- Ці не праявай згаданага Вамі расейскага комплексу быў вядомы падарунак Ельцына ў Вярхоўным Савеце Беларусі - гэтак званая Аршанская грамата?

- І пра гэта гаворыцца ў маёй кнізе, але ў зусім другім аспекце. Справа ў тым, што Ельцына падвяла яго каманда. І я думаю, што не было тады ў той камандзе дасведчаных людзей, якія належным чынам патлумачылі б, што гэта за грамата. Ельцын думаў, што ён робіць добрую справу, паказвае, што мы даўно разам, што мы даўно ўзаемадзейнічаем і г.д. Але тут выдатны гісторык і дэпутат Голубеў устаў і сказаў, што значыць для беларусаў тая грамата, і да яго словаў далучыліся ўсе. Трэба сказаць, што ў Вярхоўным Савеце 12 склікання інтэлектуальны ўзровень быў вельмі высокі. Я б не сказаў што сярэдні ўзровень усіх дэпутатаў, але была такая група, дзе сканцэнтраваліся і мовазнаўцы, і гісторыкі, і палітолягі, і знаўцы нацыянальных пытанняў. І таму яны задавалі тон, і камуністы вымушаныя былі іх слухаць. Фракцыя БНФ налічвала ўсяго 25 чалавек, але яны былі ініцыятарамі многіх прагрэсіўных законаў.

- У сваіх мэмуарах Вы даволі скептычна выказваецеся пра ўдзел беларускіх пісьменнікаў у палітыцы...

- Такога ў мяне няма, я так не выказваюся.

- Прабачце, вось цытата: «Большасьць пісьменьнікаў і сёння ня маюць адчувальнай палітычнай дасведчанасці. Без стомы павучаючы, яны не спрабуюць разабрацца ў азах паліталогіі нават на ўзроўні падручнікаў сучаснай сярэдняй школы».

- Я не толькі да пісьменнікаў маю такую прэтэнзію. Але тут я адразу выключаю нашых вялікіх пісьменнікаў. Я ня маю маральнага права мець прэтэнзіі да вялікага Быкава, да вялікага Караткевіча, да вялікага Барадуліна - гэта для мяне святыя постаці. Але, ведаеце, у сучаснай беларускай літаратуры няма таго, што прываблівала б сённяшнюю моладзь. Вельмі добра апісваецца мінуўшчына: родная вёска, рэчка, маці, бліны і г.д. Дык пра гэта напісаў яшчэ Якуб Колас! Вы ж далей гэта слабей развіваеце. А хто з пісьменнікаў сёння паказвае, да чаго павінны імкнуцца людзі, чаго можна дасягнуць, калі мы будзем захоўваць беларускія традыцыі і ісці беларускім шляхам? Няма такіх.

- Ёсць. І нямала. Магчыма, Вы проста малазнаёмыя з творчасьцю тых, каму сёньня 30-40 гадоў.

- Я сваю кнігу прысвяціў моладзі і напісаў так: не паўтарайце нашых памылак. Я добра стаўлюся да беларускіх пісьменнікаў, але ўпэўнены, што тыя страты, якія нанеслі нашай літаратуры бальшавікі, адчуваюцца і сёння. Я не ў захапленні ад тых пісьменнікаў, якія выяжджаюць у замежжа, там бязбедна жывуць і падказваюць адтуль, як нам жыць. Мне гэта не падабаецца. Такіх падказчыкаў хутка забудуць.

- У іменным паказніку вашых мэмуараў - больш за 500 імёнаў. Назавіце дзве асобы са знакам плюс, і дзве - са знакам мінус. Маю на ўвазе тых людзей, з якімі вы былі добра знаёмыя.

- На першае месца са знакам плюс я пастаўлю Ельцына як палітыка. А з пісьменнікаў я на першае месца пастаўлю Барадуліна - ён для мяне святы чалавек.

- А якая самая вялікая заслуга Ельцына?

- Самая вялікая заслуга Ельцына ў тым, што ён не мітусіўся і не адступаў ад таго, што гаварыў. У яго не было такога, што ён гаварыў адно, а рабіў другое.

- А хто ў вас заслугоўвае мінусы?

- Са знакам мінус першым я называю Лукашэнку, а другім - Кебіча. Такога ўзроўню хлусні, якую генеруе Лукашэнка, больш не знайсці. А Кебіч - гэта найвялікшы ўзровень крывадушша. Я нават не маю на ўвазе ягоныя мэмуары, якія ён, дарэчы, не сам пісаў. Я маю на ўвазе яго паводзіны. Ён пачынае, напрыклад, гаварыць, што я здрадзіў бацьку, калі ён быў арыштаваны і высланы. Кебіч ужо ўзяў гэта на ўзбраенне, ён не заўважае, што робіць.

- Сэнсацыйна выглядае ў вашай кнізе згадка пра ўнука Янкі Купалы, з якім вы сустракаліся ў ЗША. Гэта сапраўды ўнук паэта?

- Так, Вісвідас Матуліс - гэта ўнук Янкі Купалы. Ягоны бацька - пазашлюбны сын паэта.

- Ад каго?

- Я ніколі не задаю такіх далікатных пытанняў. Але ўся беларуская дыяспара ў Злучаных Штатах пра гэта ведае, ведае таксама амбасадар Літвы ў ЗША. Яны нас і пазнаёмілі, я з ім гаварыў. Вісвідас ведае, чый ён унук, і шкадуе, што не вельмі добра валодае беларускай мовай.

- Урывак вашых мэмуараў нядаўна перадрукавала «Комсомольская правда в Беларуси». У тым самым нумары змешчанае інтэрвію сатырыка Міхаіла Жванецкага пад кідкім загалоўкам: «Усе мэмуары праўдзівыя, апрача прэзыдэнцкіх». Што скажаце на гэты конт?

- Пра тое, што выйшла мая кніга, Жванецкі не ведаў. Відаць, ён мае на ўвазе мэмуары Гарбачова... Дарэчы, мы са Жванецкім знаёмыя. А яшчэ адзін мой добры знаёмец у гэтым жанры - Хазанаў. Шчыра кажучы, што на сцэне, што ў жыцці - гэта сапраўдныя гумарысты. Ні пра каго іншага я такога сказаць не магу.

Напісаць каментар 347

Таксама сачыце за акаўнтамі Charter97.org у сацыяльных сетках