Станіслаў Шушкевіч: «У сваім жыцці я не выпусціў дзве галоўныя магчымасці»

19 снежня ў Маскве адбудзецца прэзентацыя кнігі Станіслава Шушкевіча «Маё жыццё, крушэнне і ўваскрашэнне СССР».

Прэзентацыя адбудзецца ў 16.30 у «Прэзідэнт-гатэлі» Упраўлення справамі Прэзідэнта РФ па адрасе Вялікая Якіманка, 24. Кніга выйшла дзякуючы Фонду Барыса Ельцына.

А 15 снежня першаму кіраўніку незалежнай Беларусі спаўняецца 78 гадоў. Напярэдадні Станіслаў Шушкевіч адказаў на пытанні charter97.org.

- Станіслаў Станіслававіч, раней вы пісалі толькі манаграфіі і навуковыя працы. Чаму ў гэты раз вырашылі напісаць кнігу пра сваё жыццё?

- Спачатку я вырашыў напісаць настаўленне для моладзі. А потым успомніў, што ні я, калі быў маладым, ні моладзь сённяшняя ніякіх настаўленняў не любіць, і хоча ўвогуле жыць без настаўленняў. Таму я вырашыў прывесці некаторыя прыклады з жыцця і некаторыя фатаграфіі. Я шмат фатаграфаваў у жыцці. Хацелася паказаць, як мы жылі, чаго хацелі, якія памылкі зрабілі і хацелася, каб такіх памылак маладыя людзі не паўтаралі.

- Гэта значыць, гэта не мемуары ў традыцыйным выглядзе?

- У прынцыпе, усё роўна гэта атрымаліся мемуары. Але не больш за 10-12% кнігі. А астатняе - гэта маё разуменне таго, што такое Савецкі Саюз, у што ён быў трансфармаваны, як гэта рабілася і як добрыя пачаткі ў значнай меры былі згубленыя. Тут, як у ваеннай справе: нельга занадта хутка наступаць, трэба падцягваць абозы. Дык вось, мне здаецца, што мы таксама дэкларавалі вельмі выразныя, ясныя, агульнавядомыя паняцці, лічачы, што калі мы будзем дэмакратычныя, то будзе вельмі добра. А жыццё ставіць увесь час новыя пытанні. Цяпер трэба гэта як бы пасляслоўе.

Знаходзячыся сёння ў Польшчы, я з жахам чытаю польскія газеты, у якіх аналізуюць сітуацыю ў Еўропе. Моладзь, якая павінна, на маю думку, любіць дэмакратычныя прынцыпы, ставіцца ў такія ўмовы, калі яна павінна задумацца над тым, ці дапамагаюць яны моладзі жыць. Таму што адсотак беспрацоўных сярод моладзі ў цывілізаванай Еўропе настолькі вялікі, што нават можна ад гэтай цывілізаванасці адвярнуцца.

- Але «чалавецтва ўсё роўна не прыдумала нічога лепшага за дэмакратыю».

- Чалавецтва прыдумала нешта лепш, чым дэмакратыя, але гэта ўтопія. Дарэчы, я пра гэта таксама пішу ў сваёй кнізе. Вядома, дэмакратыя - гэта тое, да чаго мы імкнемся і што, у рэшце рэшт, павінна быць рэалізавана.

Беларусь павінна спачатку пабудаваць дэмакратыю, а потым можна задумацца пра яе дэфекты. Але можна і адразу думаць пра будучыню, рабіць гэта з нейкай агульнаеўрапейскай карэкцыяй. Напрыклад, тая дапамога, якую атрымліваюць беспрацоўныя ў Еўропе, дазваляе ім жыць нябедна. Беларусь не можа пайсці па гэтым шляху, таму што яна занадта бедная дзяржава. Значыць, трэба шукаць іншы шлях. Трэба думаць аб гэтым. Трэба, каб моладзь таксама была актыўным элементам вось гэтай вялікай структуры.

- Для многіх дэмакратычных краін Еўропы ўваходжанне ў Еўразвяз было досыць лагічным і простым крокам. А беларусам сёння для ўваходжання ў Еўразвяз прыходзіцца біцца за дэмакратыю ў літаральным сэнсе гэтага слова, сядзець у турмах, пакутаваць, праходзіць праз многія здзекі. Мы змагаемся за свабоду і за тое, каб быць у Еўразвязе.

- Вы кажаце пра тую прагрэсіўную частку беларускага грамадства, якая разумее, што такое дэмакратыя і што такое дзяржаўнае будаўніцтва ў сучасным разуменні гэтага слова. І яны сапраўды сёння шмат пакутуюць за свае перакананні. Але ў Беларусі пануе іншая ментальнасць (пра гэта я таксама пішу). Беларусы доўга не разумелі, што яны жывуць у калоніі, што іх адміністрацыя - гэта не іх спараджэнне, а, увогуле, навязаны Расеяй каланіяльны рэжым. Яны прывыклі да наяўнасці «правадыроў»: быў Іосіф Вісарыёнавіч Сталін, перад гэтым быў расейскі цар і іншыя, і іншыя. І дарэчы, сярод моладзі ёсць людзі, якія ідуць па гэтым жа шляху. Яны не зусім разумеюць, як можна пабудаваць больш прагрэсіўнае грамадства, здавольваюцца тым, што няма вайны і што жывецца лепш, чым пасля вайны. Няма годнай асветы, годнай адукацыі. Ёсць толькі варварская ідэалогія Лукашэнкі, якая навязваецца людзям. Іншымі словамі - у нас хворае грамадства, яго трэба лячыць. Таму што будаваць дэмакратыю лепш у здаровым грамадстве. А цяпер у нас няма лячэння, у нас ёсць загон грамадства ў хваробу.

- Так кніга больш пра што? Пра вашае ўласнае жыццё ці ўсё ж такі гэта аналіз шляхоў станаўлення беларускай нацыі?

- Мая кніга - гэта як бы карцінкі з выставы: што было і што атрымалася. Я страшна не люблю настаўленняў, сам іх не ўспрымаю і таму проста кажу: паглядзіце, як мы жылі, чаго мы хацелі, як мы рабілі і што мы рабілі. У мяне ёсць, дапусцім, такі фрагмент - «Споведзь «саўка». Мне зараз вельмі сорамна, што я, напрыклад, не быў дысідэнтам. Сорамна, што я думаў адно, а рабіў інакш - так, як паступала большасць.

- Але так і рабілі, нават Ахматава і Пастэрнак.

- Так, але яны раней з гэтым скончалі. Пастэрнак, калі перакладаў Шэкспіра, наблізіў яго да сучаснасці, разумееце? Бо многія філолагі кажуць, калі ў агульным, калі чытаць праўдзівага Шэкспіра, то гэта не той Шэкспір, які «пастэрнакаўскі». Ён яго паказаў праз літаратурную мову сучаснага грамадства. І мне хацелася б на маім прыкладзе паказаць, як я нешта ўспрымаў, як я памыляўся. Я б хацеў, каб такія памылкі не паўтаралі мае калегі.

- Станіслаў Станіслававіч, вам не трэба было быць дысідэнтам, вы зрабілі галоўнае - развалілі Савецкі Саюз.

- Я проста не выпусціў магчымасці гэта зрабіць, таму што спачатку намеру ў мяне такога не было, але калі высветлілася, што гэта можа адбыцца, вось тут я быў вельмі цэпкім.

У сваім жыцці я не выпусціў дзве магчымасці - вывесці ядзерную зброю з тэрыторыі Беларусі і дэ-юрэ канстатаваць, што Савецкі Саюз спыніў сваё існаванне. Як я цяпер разумею, трэба было быць даволі адчайным чалавекам, каб адважыцца такое падпісаць. Я першым сказаў, што падпішу.

- Для жыцця аднаго чалавека - гэта вельмі шмат.

- Можа быць. Але вы ж памятаеце гэтую прытчу аб Рабіновічы. Стукаюць яму ў дзверы і пытаюцца: «Тут жыве Рабіновіч?». «Не». Паглядзелі адрас, зноў стукаюць і пытаюцца: «Тут жыве Рабіновіч?» «Не, Рабіновіч тут не жыве». «А вы хто такі?» «Я Рабіновіч». «Так як жа?» «А хіба гэта жыццё?» Так вось і я яшчэ думаю, што ў мяне жыццё наперадзе.

- Вядома, усё яшчэ наперадзе. Але назва «Маё жыццё» мае на ўвазе ўсё ж такі падвядзенне нейкіх вынікаў.

- Назва з'явілася пасля таго, як быў гатовы рукапіс. Я спачатку пісаў пра тое, што мне хацелася. Калі я паглядзеў - так, сапраўды, я напісаў пра фрагменты свайго жыцця. І другое - я напісаў пра тое, якія былі перадумовы для таго, каб распаўся Савецкі Саюз і як гэта адбылося. Потым я прапанаваў паглядзець на сучасную Беларусь - гэта ж маленькі Савецкі Саюз, толькі з больш дэгенератыўнымі кіраўнікамі.

- Шмат хто сёння ў Беларусі кажа, што калі б першым прэзідэнтам стаў Станіслаў Шушкевіч, мы б даўно жылі ў зусім іншай краіне.

- Ва ўмоўным ладзе гісторыю разглядаць не належыць. Шмат што залежыць ад асобы. І, калі гэта асоба тыпу Гітлера, Мусаліні, Сталіна, то, вядома, гэта шмат пакут і шмат несправядлівасці. І я, вядома, прыхільнік іншых асоб, у якіх не ўсё так проста, не ўсё так ясна, але пакут менш і несправядлівасці менш. У мяне зусім іншыя погляды на жыццё і іншыя прыярытэты.

- І таму ў вас яшчэ ўсё наперадзе. А што наперадзе ў Лукашэнкі?

- Вы ведаеце, каля такой багатай краіны як Расея, якая не ўмее мабілізаваць сваіх кіраўнікоў працаваць на карысць людзей і калі іх фактычна прымушаюць на сваё дабро працаваць алігархі, прысмактацца да гэтай багатай 150-мільённай краіне такой, у агульным, дробнай структуры, як Беларусь, можна даволі надоўга і нават падманваць яе, Расею, можна таксама досыць доўга. Вось Лукашэнка і спадзяецца, што гэта будзе ўсё яго жыццё. Але колькі вяровачцы не віцца, канец будзе.

Сучасны сродак камунікацыі дазваляе павысіць палітычную і агульначалавечую граматнасць. Карыстайцеся гэтым, дарагія грамадзяне. Разбірайцеся, што адбылося, што адбываецца. У нейкай меры, магчыма, мая кніга будзе вам карысная.

P.S. Пакуль, на жаль, кнігу Станіслава Шушкевіча можна купіць толькі ў Маскве, у прыватнасці, у кніжным салоне «РОССПЭН» (3-ці праезд Марьиной Рощи, д. 40, буд. 1 (м. Марьина Роща)).