Адкрыцці тэрарыста: Я збіў беларускі Ан-24 ракетай

Раскрытая таямніца адной з самых загадкавых авіякатастроф у гісторыі сучаснай авіяцыі.

Гэтая драматычная гісторыя пачалася ў 1993 годзе, калі ў Шры-Ланцы адкрылася маленькая прыватная авіякампанія Lionair. Сваіх самалётаў у яе не было, таму тэхніку мясцовыя бізнесмены ўзялі ў арэнду ў Казахстане, Украіне і Беларусі, сфармаваўшы парк з дзесятка машын. У «Белавія» і «Гомельавія» арандавалі пяць старэнькіх Ан-24 (71 - 73 гадоў выпуску). Па кантракце ў Шры-Ланку адправіліся працаваць і беларускія лётчыкі. Працу ў неспакойнай краіне з гарачым кліматам, у сямі тысячах кіламетраў ад дома добрай не назавеш, але аплачвалі працу годна, піша «Комсомольская правда в Беларуси».

- За два месяцы працы хлопцы некалькі разоў тэлефанавалі дадому, - распавяла маці штурмана Марына Казлова. - Коратка паведамлялі, што ўсё нармальна. Аб праблемах не распавядалі.

«Будзеце працягваць вазіць вайскоўцаў - саб'ем самалёт!»

29 верасня 1998 года адзін з беларускіх бартоў павінен быў выканаць рэйс з Джафны ў Каломба. Члены экіпажа - чацвёра беларускіх лётчыкаў з гомельскага авіяатрада: камандзір Анатоль Матошка, другі пілот Сяргей Лысаіванаў, штурман Сяргей Казлоў і бортмеханік Сяргей Анапрыенка. Сцюардэса, грузчык і адміністратар былі мясцовымі. У салоне - 48 пасажыраў, з якіх 19 жанчын. Самаму малодшаму пасажыру было 18 гадоў, самому старэйшаму - 89. Узляцелі без здарэнняў, але праз дзесяць хвілін палёту лётчыкі паведамілі дыспетчару аб разгерметызацыі кабіны і папрасілі дазволу на вяртанне. У гэты момант самалёт знік з радараў.

- У той жа вечар нам патэлефанавалі з «Гомельавія», - успамінае Марына Мікалаеўна. - Нам паведамілі, што самалёт знік, вядуцца пошукі. Па іншых каналах мы даведаліся, што нібыта знайшлі дзве выратавальных камізэлькі з надпісамі «Гомельавія», якія выкінула на бераг.

Газеты Шры-Ланкі ў гэты час вылучаюць розныя версіі. Па адной з іх, на борце магла падарвацца бомба. Па іншай - самалёт мог разбіцца з-за тэхнічнай няспраўнасці, бо машыне было 26 гадоў. Але Шры-Ланка - рэгіён напружаны. Таму самая праўдападобная версія гучала так: самалёт абстралялі баевікі паўстанцкага руху «Тыгры вызвалення Таміл-Ілама». З 1983 года гэтая групоўка вядзе баявыя дзеянні супраць урадавых сіл, змагаючыся за стварэнне незалежнай тамільскай дзяржавы на поўначы Шры-Ланкі. Менавіта ў гэтых краях і знік самалёт. Мясцовая праваабарончая арганізацыя выступіла з вялікім дакладам. У ім сцвярджалася, што баевікі не раз папярэджвалі авіякампанію: калі тая працягне вазіць вайскоўцаў, то будзе атакаваная.

Экспертаў міждзяржаўнай камісіі да месца трагедыі нават не пусцілі

Праз тыдзень пасля катастрофы ў Шры-Ланку з Масквы прыляцела камісія Міждзяржаўнага авіяцыйнага камітэта (МАК).

- Да месца трагедыі нас не падпускалі з меркаванняў бяспекі, бо зону верагоднага падзення самалёта кантралявалі «тамільская Тыгры», - распавёў Юрый Яршоў, які ўваходзіў у склад камісіі і працаваў у тыя гады галоўным спецыялістам аддзела тэхнічнай эксплуатацыі і рамонту авіятэхнікі Дзяржкамавіяцыі Беларусі. - Нам не змог дапамагчы нават тамтэйшы паліцэйскі начальнік, які аднолькава добра ладзіў і з гэтай і з той уладай. Мы падключалі мясцовае міністэрства транспарту і турызму, расейскую амбасаду ў Шры-Ланцы і нават мясцовых рэлігійных дзеячаў - усё дарма. Усе дадзеныя, якімі мы валодалі, былі ўскоснымі. Напрыклад, са слоў мясцовых паліцыянтаў, падчас адліваў можна было разгледзець хвост самалёта, які тырчыць з вады. Але самі мы яго не бачылі. Затое нам удалося азнаёміцца з дакументацыяй на самалёт - там нараканняў ніякіх не было, усе праверкі былі выкананыя своечасова.

Праз два тыдні члены МАКа вярнуліся ў Маскву ні з чым. Інфармацыі па-ранейшаму не было. Сваякі пачалі пісаць запыты ў розныя інстанцыі і абіваць парогі кабінетаў.

- Я пісала ў камітэт па авіяцыі, у МЗС, у таварыства Чырвонага крыжа ў Шры-Ланцы, - кажа Марына Мікалаеўна. - Адказ ўсюды адзін - інфармацыі няма. Толькі мясцовы каталіцкі біскуп адказаў мне, што сам ён крушэння не бачыў, але мясцовыя рыбакі нібыта бачылі падпалены самалёт, які падаў. Былі нейкія дадзеныя, што парэшткі пахаваныя на ўзбярэжжы.

«Мой сын крычаў - паведамляў на базу аб непаладках»

Афіцыйных дыпадносін паміж Беларуссю і Шры-Ланкой у тыя гады яшчэ не было, і за інфармацыяй удовы траіх лётчыкаў адправіліся ў маскоўскую амбасаду Шры-Ланкі.

- Там распавялі, што самалёт разбіўся, - успамінае ўдава бортмеханіка Алена Анапрыенка. - Аднак канчатковага адказу пра лёс дзяцей мы не атрымалі: маўляў, самалёт не знойдзены, целы не знойдзеныя.

Пазней у Гомель прыляцеў кіраўнік камісіі МАКа Георгій Ячменеў.

- Сваякам загінулых зладзілі сустрэчу з ім, - успамінае Марына Мікалаеўна. - Нам зачытвалі раздрукоўкі апошніх перамоваў лётчыкаў з дыспетчарамі. У самалёце ўпаў ціск, нешта стрэліла. Мой сын крычаў - паведамляў на базу аб непаладках у працы рухавіка. Астатнія высновы ўсё тыя ж: самалёт не знайшлі.

Па словах Алены Анапрыенка, два гады лётчыкі лічыліся зніклымі без вестак. Толькі ў 2000 годзе іх юрыдычна прызналі загінуўшымі. Непаўналетнім членам сем'яў прызначылі дапамогу. Аўтаматычна Гомельскай транспартнай пракуратурай па факце гібелі экіпажа была ўзбуджаная крымінальная справа.

Пасля паспяховай аперацыі баевікі зладзілі банкет

Усе гэтыя гады афіцыйнай інфармацыі ад уладаў Шры-Ланкі не паступала. Толькі ў красавіку 2012 года падраздзяленне па барацьбе з тэрарызмам Шры-Ланкі заявіла, што затрымала падазраванага па імі Арул з руху «Тыгры вызвалення Таміл-Ілама». Спецслужбы заявілі: затрыманы прызнаўся, што збіў беларускі самалёт пераноснай ракетай з пляча. Па словах тэрарыста, ён выконваў загад намесніка кіраўніка руху, хоць яны абодва ведалі, што на борце знаходзяцца грамадзянскія людзі. Самога намесніка ўжо няма ў жывых - яго забілі ў пачатку 2009 года падчас ваеннай спецаперацыі супраць «Тыграў».

Пазней СМІ Шры-Ланкі раскапалі і іншыя шакавальныя падрабязнасці. У 1998 годзе тэрарысту было ўсяго 17 гадоў. Ён распавёў, што яго прывезлі на востраў Іранаціву на маторнай лодцы. Па самалёце ён стрэліў пераноснай ракетай класа «зямля - паветра». Праназіраўшы за тым, як самалёт упаў у мора, ён сплыў з месца злачынства і нейкі час хаваўся. Паводле яго слоў, чалавек, які наняў яго, прыплываў пазней на месца трагедыі, каб вылавіць з мора сумкі і кашалькі загінулых. Пасля гэтага яны абмянялі знойдзеныя грошы і зладзілі свята, адзначаючы поспех аперацыі. Праз нейкі час Арул адправіўся на заробкі ў Катар. Потым абзавёўся сям'ёй і вярнуўся ў Шры-Ланку, дзе і жыў да свайго арышту. Дарэчы, па інфармацыі мясцовых СМІ, тэрарыст карыстаўся ракетай рускай вытворчасці.

Абломкі самалёта абяцаюць падняць, а целы загінулых перазахаваць.

Але самае галоўнае, зараз з'явілася інфармацыя аб тым, дзе можна шукаць рэшткі пасажыраў і членаў экіпажа. Следчым Арул паведаміў, што целы 31 загінулага пазней пахавалі ў трох месцах на мясцовых пляжах. У мінулым месяцы мясцовая паліцыя разам з ваеннымі і добраахвотнікамі пачатку раскопкі на пляжах. Пакуль, на жаль, рэшткі не выявілі і зараз высвятляюць больш дакладнае месца пахавання.

Тым часам каля вострава Іранаціву ў Бенгальскім заліве на глыбіні васьмі метраў ваенныя вадалазы разгледзелі два крыла, тры покрыўкі, рухавік і пярэднюю частку фюзеляжа. Аднак пацвердзіць тое, што гэта менавіта рэшткі беларускага Ан-24, пакуль немагчыма. Аперацыю па ўздыме знаходак хацелі пачаць у снежні, але пакуль не могуць гэта зрабіць з-за пагодных умоў.