Святлана Алексіевіч: Не думала, што расейскае грамадства да такой ступені хворае

Тое, што Нобелеўскую прэмію ў літаратуры атрымала беларуска, стала нечаканасцю для расейцаў.

Euronews пагаварыў са Святланай Алексіевіч пра Нобелеўскую прэмію, лётчыцу Надзею Саўчанку і шырэй - пра вайну і мір.

- Святлана Аляксандраўна, вялікі дзякуй за тое, што пагадзіліся на інтэрв'ю для Еўраньюс. Напэўна, многія і многія пісьменнікі мараць аб прысуджэнні такой прэстыжнай Нобелеўскай прэміі. А як змяніўся Ваш свет пасля весткі аб прысуджэнні ўзнагароды?

- Яшчэ прайшло мала часу, я яшчэ не перажыла гэты стан. Пакуль яшчэ шмат як бы нейкага не майго рытму, шмат людзей, шмат паездак. Пакуль яшчэ складана пра гэта казаць.

- Але Вы адчулі, што неяк змянілася Ваша пазіцыя, Ваша значнасць у грамадстве, можа быць?

- Ну, мая пазіцыя не змянілася, яна такая, як і была. Але так, сапраўды, вось, напрыклад, калі на першай прэс-канферэнцыі мяне спыталі пра Украіну, я сказала, што я мяркую, што гэта акупацыя і што ў агулам Пуцін развязаў грамадзянскую вайну. Грамадзянскую вайну пры жаданні можна ў любым месцы развязаць. У Беларусі можна развязаць, палякаў з беларусамі сутыкнуць, гэта ўсё можна. І ў любы іншы час, я заўсёды гэта казала, мне б спадар Пяскоў, прэс-аташэ Пуціна, не адказваў б. А так ён мне сказаў: спадарыня Алексіевіч не валодае ўсёй інфармацыяй. Усё ж такі ён адказаў. Так. Але іншая справа. Так, ён адказаў. Вось у падтрымку Украіны, Надзеі Саўчанкі я перадала кнігі. І ліст напісала. Але справа ў тым, што сёння ўсё роўна хоць тройчы ты быў лаўрэатам Нобелеўскай прэміі, такі час, што аўтарытарныя ўладары яны, увогуле, не слухаюць нас. І ахоплівае проста адчай, бяссілле, шмат добрых людзей, але мы нямоглыя сёння, пакуль нямоглыя.

- Калі Вы кажаце пра ўладароў, Вы маеце на ўвазе Лукашэнку і Пуціна?

- Так.

- А як Лукашэнка ўспрыняў прысуджэнне Вам прэміі?

- Да канца дня павіншаваў - ужо пасля Гарбачова, ужо пасля прэзідэнтаў Нямеччыны, Францыі. Але як раз праходзілі выбары, прэзідэнцкія выбары ў нас, у краіне было вельмі шмат замежных назіральнікаў... Як толькі выбары скончыліся, назіральнікі з'ехалі, ён тут жа сказаў, што я абліваю краіну брудам. Нічога новага, усё як было.

- Гэта значыць, Вашы стасункі з Лукашэнкам не палепшыліся?

- Не-не.

- Прысуджэнне Вам Нобелеўскай прэміі даслоўна ўзарвала расейскае грамадства. Многія расейцы мяркуюць, што прэмію Вам далі за пазіцыю супраць Пуціна. Вас здзівіла гэтая рэакцыя? Ці Вы яе чакалі?

- Не, я не чакала, шчыра кажучы. Асабліва ад пісьменнікаў не чакала такога стаўлення. Я не думала, што расейскае грамадства да такой ступені хворае. Але ўсе расейскія пісьменнікі, якія атрымлівалі Нобелеўскую прэмію, усе падвяргаліся ганенню ў сваёй краіне. І Бунін, і Салжаніцын, і Бродскі, і Пастэрнак. Гэта дзіўна нават, гэта дзіўна. Што за краіна? Чаму такія людзі? На гэта нават мне цяжка знайсці адказ.

- Можа быць, справа не толькі ў Пуціне. Можа быць, Вы націснулі на балючыя кропкі расейскага грамадства і расейцам гэта не спадабалася?

- Тут шмат. Па-першае, я з Беларусі, з маленькай краіны, якую ў Расеі многія расейцы не ўспрымаюць сур'ёзна. Беларуская мова - якая гэта мова? Кіньце, Святлана, гэта сапсаваная расейская мова! І, вядома, тое, што гэта будзе беларускі пісьменнік, гэта было нечаканасцю. Вядома, складанасць яшчэ і ў жанры, якім я займаюся. Расейскае грамадства, мне так здаецца, яно як бы не ўпусціць у сябе свет. Вось як бы ўвайшлі, свет адкрыўся, але расейскае грамадства не ўпусціць у сябе свет. Першыя няўдачы, якія пасля перабудовы напаткалі, яны выклікалі абурэнне. І краіна зноў закрылася. І лібералы стала лаянкавае слова. А значна бліжэй тое, што кажа Пуцін: Вялікая Расея, вакол ворагі але гэта як бы старыя пазыўныя, якія працуюць у масавай свядомасці. Бо толькі падумаць, як можна было цягам некалькіх месяцаў прымусіць ваяваць братоў - расейскіх і ўкраінцаў. Гэта немагчыма ўявіць. Вось маці ў мяне ўкраінка, а бацька - беларус. І ў многіх так. Гэта, вядома, нават цяжка сабе ўявіць, але гэта адбылося. Так што з чалавекам сёння, у часы тэхналогій, можна рабіць усё, што заўгодна.

- Вы выступалі за вызваленне ўкраінскай лётчыцы Надзеі Саўчанкі, якая цяпер знаходзіцца ў расейскай турме. Ці з'яўляецца для Вас Надзея сімвалам свабоды і надзеі Украіны?

- Так, мяне ўзрушыла гэтая жанчына. З першых даслоўна хвілін, як я яе ўбачыла. Не ведаю, памятаеце ці не, першы допыт і з якой годнасцю яна трымалася. У асяроддзі мужчын, дастаткова нахабных, якія па-хамску ставіліся да яе. Яна спакойна паводзіла сябе: Так, вы можаце мяне забіць, але я вам скажу - уся Украіна супраць вас. І спакойна. Яна мне вельмі спадабалася. Я думаю, што яны думалі, што, ну падумаеш, баба нейкая. І хацелі яе неяк выкарыстоўваць у сваіх мэтах. А напароліся на Жанну д'Арк, магутную моцную асобу. Усё, што яна перанесла, яна ўжо пару гадоў там, так? Гэта далёка не кожны мужчына вытрымае, гэта моцная жанчына, моцная, сумленная. Хацелася б чымсьці ёй дапамагчы.

- Святлана Аляксандраўна, Вы ў сваёй творчасці адсочваеце лёсы людзей на савецкай і постсавецкай прасторы. Як Вы думаеце, наколькі заканамерным было вяртанне савецкіх людзей у царкву? І ці магчыма сёння правесці грань паміж верай і прапагандай у Расеі?

- Я думаю, што чалавек, калі ён пасля перабудовы вызваліўся ад улады ідэі, моцнай ідэі, расейскі народ ён прывык жыць такім збітым, магутным, адным народным целам. Я думаю, таму і перамагла марксісцкая ідэалогія ў Расеі. Толькі ў Расеі рызыкнулі на такі эксперымент. Чалавек застаўся без апоры. Таму што ён ніколі не быў адзін, ён ніколі не адказваў за сябе, ён заўсёды быў часткай вялізнага нейкага цела. І апынуўшыся адзін, ён, вядома, быў разгублены, спалоханы. І ён пачаў шукаць, да чаго прыхінуцца. Царква - гэта было найбольш рэальнае, да чаго можна было прыхінуцца. І людзі пайшлі ў царкву, так. Але там я ведаю вельмі шмат добрых, сумленных людзей. І пайшлі цікавыя людзі. Але неяк вельмі хутка, цягам 10 гадоў той сапраўднай царквы не стала. Царква стала часткай прапаганды. У царквы як бы смычка адбылася з уладай. І я магу сказаць, што проста ўзрушаная тым, што выдае там, напрыклад, Чаплін, які адказвае за сувязь з грамадствам. Ён нядаўна такое сказаў: Дзякуй Богу, што скончыліся сытыя гады. Гэта расейскаму народу не падыходзіць. Нам трэба самаахвяраванне, мы павінны пакутаваць! Ну што гэта? Гэта варварства, гэта нічога больш. З аднаго боку, бамбім страляем, з другога боку кажам: дзякуй Богу, што людзі зноў не па-чалавечы жывуць. Зноў у гэтых вёсках, што далей ад вялікіх гарадоў, забіраюць у маці, простых жанчын дзяцей, вяртаюць труны. Што можна сказаць? Гэта вельмі сумна.

- Але тым не менш Вашы кнігі чытаюць у Расеі, яны карыстаюцца папулярнасцю.

- Так. Вы ведаеце, Расея - гэта занадта велізарная прастора, каб яе кантраляваць так, як можна кантраляваць Беларусь. Беларусь - гэта маленькая прастора, яе можна ўзяць пад кантроль. Расея - велізарная, Расея ўсё ж такі ў яе быў ельцынскі час, гарбачоўскай час, і шмат розных людзей у Расеі. І вось адразу закрыць часопісы, выдавецтвы смелыя, гэта паступова пачынаецца, але гэта не так лёгка зрабіць у Расеі. Але яшчэ ўсё можа быць.

- Гэта значыць, Вы не страцілі веру ў Расею?

- Не, у Расею я не страціла веру. Але, мне здаецца (а я ездзіла нядаўна па Расеі), падымае галаву расейскі нацыяналізм. Вось гэта вельмі страшна, хто там выглядае з-за спіны Пуціна, можа, яшчэ больш страшныя фігуры. Так што цяжка прагназаваць, немагчыма, вельмі складана прагназаваць будучыню. Ні філосафы, ні футуролагі, нічые прагнозы не апраўдаліся дачыненні да Расеі. А што там варыцца ў гэтым расейскім катле, незразумела.

- А як Вы мяркуеце, ва Украіны ёсць еўрапейская будучыня?

- Мне здаецца, што так. Вось я таксама нядаўна была на Украіне, ля Кіева-Магілянскай акадэміі, на Майдане, у самаробным музеі, бачыла людзей, якія туды прыходзяць. Бачыла гэтых маладых хлопцаў, як у іх твары гараць, як яны хочуць жыць у іншай краіне. Я думаю, што Украіна першая краіна на постсавецкай прасторы, якая паспрабавала разарваць пупавіну з Расеяй і ірвануць у іншы свет, ірвануць у Еўропу. Іншая справа, што гэта скончылася крывёю. Расея проста так не адпусціць, што такое Расея без Украіны? Гэта ўжо не тая Расея, вялікая Расея, пра якую там мараць. Так што яна (Украіна) будзе вольнай. Іншая справа - хацелася б, каб меншай крывёй.

- Зразумела, што ўсе Вашы творы Вам дарагія. Але якую сваю кнігу Вы любіце больш за ўсе?

- Ды няма. Я падоўгу пішу свае кнігі. Я іх як бы няньчу. Я іх усе люблю. Яны па-рознаму даліся. Калі «Чарнобыльская малітва», там было вельмі шмат інтэлектуальных пошукаў, бо зусім новы досвед для чалавецтва. Знайсці і абаперціся не было на што. Калі «У вайны не жаночы твар», то гэта першая кніга. І сапраўды надзвычайны жаночы досвед. Таксама такі. Метафізікі шмат, як жанчына бачыць свет, як жанчына шкадуе жыццё, як яна звязана з жыццём. Не-не, усе кнігі пісаліся складана і цяжка.

- А ў творчых планах нешта ёсць?

- Так, вядома. Паколькі я скончыла гэты цыкл, «Чырвоны чалавек», то ў планах кніга, напэўна, пра каханне паміж мужчынам і жанчынай.