Андрэй Іларыёнаў: Упершыню за 15 месяцаў Крэмль сур'ёзна спалохаўся

Захад прачнуўся, кансалідаваўся і прыняў пастанову супрацьстаяць расейскай агрэсіі ва Украіне.

Пра гэта заявіў у інтэрв'ю gordonua.com расейскі аналітык, старшы навуковы супрацоўнік вашынгтонскага Інстытута Катона Андрэй Іларыёнаў. Расейскі аналітык перакананы, што Крэмль сігнал Захаду ўлавіў і вельмі спалохаўся.

- На днях Нідэрланды папрасілі заходніх хаўруснікаў дапамагчы ў правядзенні міжнароднага трыбуналу над вінаватымі ў катастрофе пасажырскага "Боінга 777" над Данецкай вобласцю 17 ліпеня 2014. Цяпер да просьбы Нідэрландаў далучылася і Малайзія. Прадстаўнік МЗС Расеі ўжо назваў ідэю аб трыбунале "несвоечасовай і контрпрадуктыўнай".

- Галоўны фактар для склікання трыбунала - палітычная пазіцыя кіраўніцтва найбуйнейшых заходніх краін: падтрымаюць яны ідэю правядзення міжнароднага суда ці не. Калі падтрымаюць, трыбунал пройдзе незалежна ад меркавання Расейскай Федэрацыі. Дэталі залежаць ад таго, у якой ступені Захад будзе прытрымлівацца той лініі паводзінаў, якую абраў за апошнія два месяцы.

- Хіба пазіцыя Захаду ў дачыненні да ўкраіна-расейскай вайны радыкальна змянілася? Мне здаецца, ЕЗ і ЗША цягам апошняга паўтара года па-ранейшаму "глыбока заклапочаныя" і заклікаюць усе бакі канфлікту да перамоваў.

- Пазіцыя Захаду сапраўды змянілася. Апошнія два месяцы Захад даў зразумець Крамлю: "Вы хацелі канфрантацыі з намі - атрымаеце!"

- У інтэрв'ю "Радио Свободa" вы некалькі разоў паўтарылі, што "Захад прачнуўся і кансалідаваўся", прычым адпраўным пунктам новай пазіцыі хаўруснікаў у дачыненні да Крамля назвалі саміт лідараў G20, які прайшоў у лістападзе 2014 года ў аўстралійскім Брысбене, дзе канцлерка ФРГ Ангела Мэркель і прэзідэнт Уладзімір Пуцін некалькі гадзін размаўлялі сам-насам.

- Пералом у стаўленні Захаду да Расеі пачаўся менавіта ў Брысбене. Характэрнай дэманстрацыяй новага падыходу стала заява Ангелы Мэркель на наступны дзень пасля Брысбена (выступаючы ў Інстытуце міжнароднай палітыкі Лоуі у Сіднэі, Меркель падкрэсліла, што Захад чакае доўгая барацьба з Расеяй за Украіну, а санкцыі супраць РФ будуць прымяняцца "так доўга, як гэта будзе патрэбна"). Затым быў ядзерны шантаж Крамля, чоўнавая дыпламатыя Ангелы Мэркель і Франсуа Аланда, Менск-2, парушэнні Менскіх пагадненняў, баі ў Дэбальцэва, адмова ад вываду расейскіх войскаў з тэрыторыі Данбаса, працяг напаўнення ўсходняй Украіны расейскімі войскамі і ўзбраеннямі.

Важную ролю адыгралі публікацыі трох дакладаў аб наяўнасці расейскіх войскаў на тэрыторыі Украіны. Першы - даклад Барыса Нямцова "Пуцін Вайна", другі - даклад Атлантычнай рады "Hiding in Plain Sight: Putin's War in Ukraine" 27 траўня 2015 года, трэці - даклад Службы бяспекі Украіны Russian Aggression Against Ukraine" ў чэрвені 2015-га.

- Пад заявай канцлеркі ФРГ Ангелы Мэркель 10 траўня ў Крамлі вы маеце на ўвазе яе словы пра "злачынную анэксію Крыма" і падрыў стасункаў паміж Захадам і Расеяй праз узброены канфлікт на ўсходзе Украіны?

- Выступ Мэркель завяршыла працэс якаснага пералому стасункаў Захаду да цяперашняга расейскага кіраўніцтва. Прапаганда Крамля падала прыезд канцлеркі ФРГ як свой вялікі поспех: маўляў, усё ж такі Мэркель прыехала на святкаванне Дня Перамогі ў Вялікай Айчыннай вайне і тым самым прадэманстравала, што Пуцін дамогся свайго.

Аднак 10 траўня Мэркель у сваёй афіцыйнай прамове ўпершыню згадала Крым. Да таго - з лютага 2014 да 10 траўня 2015-га, амаль год і тры месяцы - ні адзін заходні лідар не згадваў Крым у такім кантэксце. Гэта значыць негалосна прызнавалася: калі Пуцін спыніць вайсковыя дзеянні на Усходзе Украіны, Захад - няхай не дэ-юрэ, але дэ-факта - пагодзіцца, што паўвостраў застанецца пад кантролем РФ і ў агляднай будучыні змяніць гэтае становішча не атрымаецца. Звярніце ўвагу: Крым не згадваўся ні вусна, ні пісьмова ні ў адным дакуменце, падпісаным паводле вынікаў перамоваў у Жэневе ў красавіку 2014-га, у Нармандыі ў чэрвені 2014-га, у Менску ў верасні 2014-га і ў лютым 2015-га.

10 траўня 2015 года Крым вярнуўся ў парадак дня, прычым Мэркель выразна дала гэта зразумець не дзе-небудзь, а менавіта ў Маскве, у Крамлі, у прысутнасці Уладзіміра Пуціна. Дарэчы, крамлёўскія перакладчыкі палічылі за лепшае не заўважыць фразы "злачынная анэксія" і не перавялі яе на рускую мову. Але ўсе прысутныя, уключаючы журналістаў сусветных агенцтваў, гэта заўважылі і зафіксавалі. У любым выпадку Мэркель, якой Барак Абама па ўзгадненні з іншымі заходнімі кіраўнікамі перадаў лідарства па выпрацоўцы палітыкі ў дачыненні да Крамля, сфармулявала калектыўную пазіцыю: аднаўленне стасункаў Захаду і Расеі магчыма толькі і выключна пры аднаўленні міжнародна прызнанай межаў Украіны.

- Акрамя заяў Мэркель, што яшчэ пацвярджае абуджэнне і кансалідацыю Захаду ў дачыненні да пуцінскага рэжыму?

- Змена пазіцыі Захаду ў сферы вайсковай палітыкі. NATO пачынае размяшчаць на тэрыторыі прыфрантавых у дачыненні да РФ дзяржаў новыя вайсковыя падраздзяленні, ЗША вяртаюць танкавыя брыгады, якія былі выведзеныя з Еўропы ў першай палове 2013 года, пачаліся размовы аб аднаўленні амерыканскай сістэмы СРА (супрацьракетнай абароны), ідзе інтэнсіўная праца ў размяшчэнні штабоў NATO ў кожнай з шасці прыфрантавых дзяржаў. На верасень 2015 г. запланаваныя найбуйнейшыя вайсковыя вучэнні NATO на Балтыцы.

На міжнародных канферэнцыях і семінарах, якія праходзілі апошнія два месяцы, пачалі абмяркоўвацца пытанні вядзення вайсковых дзеянняў супраць Расеі. Да гэтага такія рэчы гаварыліся толькі за шчыльна зачыненымі дзвярыма. Захад сапраўды радыкальна змяніў свой падыход да расейскай агрэсіі і супраць Украіны, і супраць самога Захаду.

Тым не менш змяненне пазіцыі Захаду, безумоўна, не азначае, што вайна пачнецца даслоўна заўтра. Але якасны пералом у грамадскай думцы і, самае галоўнае, у думцы палітычных элітаў Захаду адбыўся. Захад доўга спаў, доўга пераконваў сябе, што пуцінская агрэсія супраць Украіны - памылка, выпадковасць, "пуцінскі эмацыйны ўсплёск", які з часам знікне. Спачатку Захад заняў прыкладна тую ж пазіцыю, што і ў расейска-грузінскай вайне 2008 года, калі праз тры месяцы пасля агрэсіі Крамля супраць Грузіі прадоўжыў стасункі з РФ у стылі бізнэс, як звычайна, (англ., звычайны бізнэс, бізнэс нягледзячы ні на што). Існавала сур'ёзная небяспека, што такое можа паўтарыцца і ў выпадку агрэсіі супраць Украіны. Аднак цяпер можна цалкам дакладна сказаць: Захад прачнуўся і прыняў пастанову, што гатовы адказаць на канфрантацыю з боку Расеі. У рамках гэтай новай канфрантацыі ён сфармуляваў свае мэтавыя ўстаноўкі.

- Якія менавіта мэтавыя ўстаноўкі?

- Аднаўленне статус-кво на люты 2014 года, да таго, як быў захоплены будынак Вярхоўнай Рады ў Крыме, пачалася расейская вайсковая аперацыя ва Украіне і адбылася акупацыя і анэксія Крыма.

- У чым канкрэтна, на вашую думку, заключаецца план Захаду ў аднаўленні міжнародна прызнаных межаў Украіны?

- У сваім пытанні вы выкарыстоўвалі слова "план", а я казаў менавіта пра мэтавыя ўстаноўкі. Захад у асобе Мэркель гэтую мэту ў дачыненні да Украіны сфармуляваў: аднаўленне статус-кво, аднаўленне суверэнітэту Украіны, вяртанне Крыма і ўсіх акупаваных тэрыторый пад украінскую юрысдыкцыю.

Пакуль у нас няма дэталяў, як менавіта будзе рэалізоўвацца гэтая мэтавая ўстаноўка, але мы дакладна ведаем, што Захад прыняў пастанову ў яе дасягненні. Гэтага не было цягам 15 месяцаў з пачатку расейскай агрэсіі супраць Украіны. Захад сапраўды доўга запрагае, доўга прачынаецца, доўга прымае пастановы. Але калі прыняў пастанову, прымусіць перагледзець або павярнуць Захад у зваротны кірунак практычна немагчыма.

- Канада пашырыла спіс санкцый, дадаўшы ў яго траіх грамадзян РФ і 14 расейскіх кампаній, уключаючы Еўразійскі саюз моладзі, мотаклуб "Начныя ваўкі" і чатыры нафтагазавыя кампаніі, у тым ліку "Газпрам". Ці азначае гэта, што ЗША таксама пашыраць свае санкцыі ў дачыненні да крамлёўскага рэжыму?

- Неабавязкова. Канада, сапраўды, з'яўляецца лідарам у прыняцці санкцый супраць расейскага рэжыму, але правіла "спачатку - Канада, потым - ЗША" не заўсёды дакладнае. Хоць не выключаю, што не толькі ЗША, але і еўрапейскія краіны неўзабаве пашыраць свае санкцыйныя спісы. Дзеянні Канады - яшчэ адно сведчанне пералому падыходу Захаду да Расеі. Асабліва пікантна з'яўленне канадскіх санкцый праз пару тыдняў пасля заявы пуцінскага міністра на Пецярбургскім эканамічным форуме аб тым, што Расея і Захад нібыта дасягнулі нейкага "балансу" у дачыненні да санкцый - "старыя не здымаць, новыя не ўводзіць".

- Як кіраўніцтва Расеі адрэагавала на новую палітыку Захаду?

- Падобна на тое, Крэмль сур'ёзна спалохаўся. Апошнім часам прагучала некалькі заяваў ад Уладзіміра Пуціна і Сяргея Іванова. Пуцін паведаміў, што ў Расеі няма планаў нападу на краіны NATO, у тым ліку на краіны Балтыі.

- Дакладней, прэзідэнт РФ заявіў: "Толькі хворыя людзі могуць выказаць здагадку, што Расея нападзе на NATO".

- Іваноў у інтэрв'ю Financial Times паўтарыў тое ж самае, але, у сілу асабістых асаблівасцяў, дагаварыўся да таго, да чаго не дагаворваўся ні адзін расейскі апазіцыянер, ні адзін аналітык з Пентагона або ЦРУ. Іваноў параўнаў расейскае войска з «моськай». Ён сказаў даслоўна наступнае: "Вы не можаце параўноўваць бюджэт NATO і расейскі абаронны бюджэт. Мы гаворым пра «слона и моську», аб быку з індыкам. Такая супастаўнасць нашых вайсковых бюджэтаў. У нас вельмі розная вайсковая моц. Але самае галоўнае: чаму мы павінны гэта рабіць? Што, вы сур'ёзна думаеце, што мы хочам развязаць вайну з NATO? Няўжо мы самазабойцы? Навошта нам трэба гэта?"

Здаецца, ні аднаму апазіцыянеру ў галаву не прыходзіла называць расейскія ўзброеныя сілы "моськай". Затое гэта зрабіў Сяргей Барысавіч Іваноў, былы супрацоўнік КДБ СССР, генерал-палкоўнік, экс-міністр абароны РФ, а цяпер кіраўнік адміністрацыі і, мяркуючы па шэрагу сімптомаў, магчымы спадчыннік Пуціна на пасадзе прэзідэнта РФ. Варта звярнуць увагу на тое, што сваё інтэрв'ю Іваноў даваў на рускай мове, але яго поўная расшыфроўка была размешчаная толькі на англійскай. Гэта значыць Крэмль паслаў Захаду ясны мэсыдж: мы не збіраемся з вамі ваяваць, мы спалохаліся і не жадаем гэтага рабіць, калі ласка, спыняйце свае вайсковыя падрыхтоўкі.

- Давайце падагульнім: Захад, на вашую думку, канчаткова і беспаваротна вызначыўся ў дачыненні да пуцінскага рэжыму, Крэмль сігнал улавіў і спрабуе пераканаць ЕЗ і ЗША ў тым, што краінам NATO нічога не пагражае. Як Украіне з максімальнай выгадай для сябе скарыстацца гэтай сітуацыяй?

- Я б вылучыў два пункты. Першае: пастанова ўкраінскага ўрада прымусіць крэдытораў спісаць частку замежнай запазычанасці ў суме $15 млрд - відавочная памылка. Яна моцна падрывае давер да цяперашніх уладаў Украіны з боку іх галоўнага хаўрусніка - Захаду. Чым хутчэй украінскія ўлады адмовяцца ад няправільнай мэты і памылковага метаду працы з інвестарамі, тым лепш.

Другое тычыцца так званых Менскіх пагадненняў. Я неаднаразова казаў і яшчэ раз паўтару: мяркую, што падпісваць такія дамовы было памылкай.

- Чаму?

- У Менску-2 утрымліваецца дэ-факта згода афіцыйнага Кіева з аднаўленнем суверэнітэту Украіны над украінска-расейскай мяжой і акупаванымі тэрыторыямі. Але ў залежнасці ад выбараў на тэрыторыі самаабвешчаных "рэспублік", правядзенне якіх Кіеў не кантралюе, і ад змяненняў у Канстытуцыі Украіны, якія даюць асаблівы статус так званым "ДНР" і "ЛНР". Але гэта не проста асаблівы статус, а па сутнасці магчымасць для гэтых рэспублік "кантраляваць замежную і ўнутраную палітыку Украіны. Такія палажэнні Менска-2 абсалютна недапушчальныя.

- Але на падпісанні Менскіх пагадненняў у першую чаргу намагаў Захад.

- Незалежна ад таго, хто на чым намагаў, ісці на павадку ў Захада (і ў Пуціна) у гэтым пытанні стала сур'ёзнай памылкай украінскіх уладаў. Чым раней Украіна прызнае гэтую памылку і пяройдзе да наступнага этапу ў адносінах да акупаваных тэрыторыях, тым лепш. Афіцыйны Кіеў павінен запатрабаваць сваіх заходніх калегаў больш не згадваць выкананне Менскіх пагадненняў-2 у якасці галоўнай ўмовы аднаўлення стасункаў паміж Еўропай і ЗША з аднаго боку, і Крамлём - з другога.

Звярніце ўвагу, пра што апошнія тыдні ўвесь час кажа Пуцін. Ён па-свойму інтэрпрэтуе Менскія пагадненні-2, але такая інтэрпрэтацыя закладзена ў дакуменце. Пуцін настойліва фармулюе пяць пунктаў сваіх патрабаванняў. Гэта дазваляе выказаць здагадку, што ў нейкай меры з некаторымі з заходніх лідараў ён гэтую пяцічленную формулу абмяркоўваў. Магчыма, згоды не атрымаў, але, мяркуючы па ўсім, не атрымаў і прамога адпору падобнай інтэрпрэтацыі.

"Калі б штосьці нас не задавальняла ў Менскіх пагадненнях, мы ніколі не паставілі б пад імі свой подпіс. Мы ўважаем гэтыя пагадненні справядлівымі і збалансаванымі і аказваем магчымы ўплыў на адзін з бакоў гэтага канфлікту - на Данецкую і Луганскую непрызнаныя рэспублікі. І вы не можаце не заўважыць, што ў іх пазіцыях шмат што змянілася. Яны гатовыя і хочуць весці перамовы па ўсіх пунктах Менскіх пагадненняў. Ключавымі элементамі з'яўляюцца дамоўленасці аб палітычным урэгуляванні, іх некалькі.

Першае - змена ў Канстытуцыі Украіны з выдаваннем аўтаномных праў гэтым тэрыторыям альбо, як аддаюць перавагу казаць афіцыйныя прадстаўнікі ў Кіеве, з развязаннем пытання аб так званай дэцэнтралізацыі ўлады.

Другое пытанне - гэта прыняцце закона Украіны аб амністыі ў дачыненні да шэрагу асоб з Данецкай і Луганскай рэспублік.

Трэцяе пытанне - гэта імплементацыя закона аб асаблівым статусе Данбаса - Луганска і Данецка.

Чацвёрты пытанне - гэта прыняцце закона Украіны аб мясцовым самакіраванні і правядзенні гэтых выбараў.

Пятае - гэта зняцце эканамічнай блакады з гэтых тэрыторый.

Звяртаю вашу ўвагу, што ніводнае з гэтых пытанняў не ўваходзіць у выключную кампетэнцыю Данбаса. Гэта кампетэнцыя перш за ўсё кіеўскіх уладаў.

Дазвольце мне, кажучы хакейнай мовай, вярнуць Вам вашу шайбу і спытаць, чаму нашы калегі ў Еўразвязе, у Злучаных Штатах не аказваюць належнага ўплыву на кіеўскія ўлады для развязвання ўсіх вышэйзгаданых мною пытанняў. Усе гэтыя пазіцыі выкладзеныя ў Менскіх пагадненнях, і па кожным пункце запісана: па ўзгадненні з Данецкам і Луганскам. Трэба садзіцца за стол перамоваў наўпрост з прадстаўнікамі гэтых тэрыторый і дамаўляцца. Іншага шляху няма".

У першым пуцінскім пункце гаворка ідзе пра "змене ў Канстытуцыі Украіны з надаваннем аўтаномных правоў гэтым тэрыторыям". Пуцін прапануе сваю інтэрпрэтацыю Менска-2, аднак у пытаннях дэцэнтралізацыі ўлады змены ў Канстытуцыю не патрабуюцца, а вось для надавання статусу аўтаноміі - патрабуецца. Такім чынам, Расея спрабуе працягнуць і легалізаваць "ДНР" і "ЛНР" у палітычным і канстытуцыйным полі Украіны.

Згода Кіева з другім пунктам - пра "амністыі" - наогул неймаверная. Каго амніставаць, забойцаў і тэрарыстаў?

- Я не вельмі зразумела, што вы прапануеце ўзамен?

- Сёння ўкраінскія ўлады могуць прыняць прынцыповую пастанову што да адмовы ад Менска-2. У адваротным выпадку як ва ўкраінцаў, так і ў міжнароднай супольнасці будзе захоўвацца вельмі шкодная ілюзія, быццам бы гэты дакумент можа развязаць праблемы вайны і акупацыі.

У нейкай ступені ўкраінскія ўлады ўжо пайшлі правільным шляхам, прыняўшы прынцыповую пастанову аб юрыдычным прызнанні Крыма і асобных раёнаў Данецкай і Луганскай абласцей акупаванымі. Гэта прызнанне рэальнасці, таго, што Украіна не кантралюе гэтыя тэрыторыі, што пачне ўзаемадзейнічаць з прадстаўнікамі гэтых рэгіёнаў толькі пры поўным аднаўленні свайго суверэнітэту і ўсталяванні кантролю над украінска-расейскай мяжой.

Датуль, пакуль гэта не адбудзецца, Украіне варта адмовіцца ад абавязанняў у дачыненні да акупаваных тэрыторыяў, за выключэннем толькі аднаго напрамкі работы: аказання разнастайнай дапамогі і падтрымкі грамадзянаў, якія пражываюць на непадкантрольных тэрыторыях і жадаючых пакінуць зону канфлікту. Ніякіх іншых дзеянняў у дачыненні да акупаваных тэрыторый украінскія ўлады, з майго пункту гледжання, здзяйсняць не павінны.