Шчыры аповед жаўнера пра «пастку» дзедаўшчыны

Што такое дзедаўшчына і чаму яна дагэтуль ёсць.

У рэдакцыю vkurier.by прыйшоў ліст, у якім былы жаўнер, што праходзіў тэрміновую службу яшчэ ў 2011-2012 гадах, адкрыта і падрабязна распавёў, «з чаго пачынаецца дзедаўшчына», адкуль яна бярэцца, хто такі «чорт», што такое «ласі» і як дзейнічаць блізкім, каб не нашкодзіць тэрміновай службе. «Былы жаўнер» прызнаўся, што ўспамінаць сваю службу ў войску яму эмацыйна няпроста. Хлопец падрабязна адказаў на пытанні «з чаго пачынаецца дзедаўшчына» і «як простыя сучасныя хлопцы прадаўжаюць захоўваць жорсткія традыцыі».

Выданне цалкам апублікавала ліст маладога мужчыны:

«Тым, каму не давялося праходзіць тэрміновую вайсковую службу, дзедаўшчына і нестатутныя ўзаемастасункі – гэта як монстр. Я наважыў напісаць пра гэта і даць некалькі парад тым, чые сваякі цяпер праходзяць тэрміновую службу.

У СМІ і ў дакументальных фільмах даўно абмяркоўвалася пытанне, адкуль узялася дзедаўшчына. Калі хтосьці не ў курсе, мяркуюць, што дзедаўшчына прыйшла да нас з савецкіх часоў, калі «прафесійныя» зняволеныя апынуліся сярод вайскоўцаў, і пачалося гэта ў гады Вялікай Айчыннай Вайны. Менавіта тады зэкі, апынуўшыся ў асяроддзі пераважна маладых і недасведчаных хлопцаў, змаглі сваёй згуртаванасцю дэфармаваць закрытую суполку (якой з'яўляецца, як кожная турма, так і кожнае воінскае падраздзяленне).

Некаторая частка нестатутных абрадаў і традыцый захаваліся і да сёння, проста трохі перайначылася. Чаму простыя сучасныя хлопцы, добрыя сыны і адданыя сябры «на грамадзянцы», прадаўжаюць захоўваць такія традыцыі?

А прычын некалькі:

1. Статут. Так, менавіта гэтая «зялёная кніжка» – адна з асноўных прычын з'яўлення нестатутных узаемастасункаў. Многія пункты гэтага дакумента дапускаюць розначытанні, а некаторыя, пры безумоўным выкананні, ператвараюць жыццё вайскоўца ў сапраўднае пекла. Калі я праходзіў службу, адзін з сяржантаў у «каранціне» выказаўся аб статуце такім чынам: «Гэта кніжка, паводле якой жыць трэба, але немагчыма».

2. Рамантызацыя дзедаўшчыны і няма перспектыў. Проста ўвядзіце ў пошуку аўдыёзапісаў «Вконтакте» «дэмбельскія песні» і паслухайце. Для многіх маладых хлопцаў дзедаўшчына ўжо загадзя – неад'емная частка службы і ўспрымаецца як прыгода і выпрабаванне. У першую чаргу гэта важна для людзей з глыбінкі, бо ў звычайным жыцці іх не чакаюць прыгоды або перамены, а войска дае магчымасць праявіць сябе, паўдзельнічаць у гэтай прыгодзе, хай і небяспечнай. А потым можна вярнуцца да свайго шэрага існавання.

3. Афіцэры. Адразу скажу: не ўсе афіцэры гатовыя скрозь пальцы глядзець на дзедаўшчыну, многія актыўна з ёю змагаюцца. Але часта здараецца так, што дзедаўшчына як «самаарганізацыя» байцоў вельмі зручная для афіцэрскага складу. Пакуль выконваюцца ўсе існыя працы і не здараецца рознага кшталту НЗ, некаторым «афіцэрам» абсалютна пляваць, як менавіта выстройваюцца стасункі паміж жаўнерамі тэрміновай службы.

З чаго пачынаецца дзедаўшчына?

Як гэта ні парадаксальна, дзедаўшчына пачынаецца з няўхільнага выканання статута. Гэта працуе так: нядаўна закліканы малады чалавек трапляе ў так званы «каранцін» адразу пасля прызыву аж да самай прысягі.

У гэты перыяд службы будучаму жаўнеру выкладаюць асновы страявой падрыхтоўкі, правілы салдацкага побыту і іншае. Усё гэта адбываецца пад кіраўніцтвам сяржантаў з розных падраздзяленняў.

Менавіта тут, карыстаючыся недасканаласцю статута, учарашнім прызыўнікам дэманструюць, наколькі можа быць жудаснае жыццё «адпаведна статуту». Да заканчэння каранціну статут для цябе становіцца своеасаблівым зборнікам ідыятызму і выдасканаленых катаванняў, дзякуючы «правільнаму» выкананню яго пунктаў. Дарэчы, літара статута на гэтым этапе службы амаль ніколі не парушаецца. Хіба што, часам намякаюць, што жыццё ў падраздзяленні будзе «іншым» і нават «злёгку лягчэйшым». І вось пасля прысягі жаўнер адпраўляецца ў сваё падраздзяленне. Там за пару дзён усіх новенькіх збіраюць і задаюць пытанне: «Як будзеце жыць: адпаведна са статутам ці паводле дзедаўшчыны?»

Не трэба быць геніем, каб здагадацца, што выбірае большасць. Вось адна з самых падступных пастак дзедаўшчыны: ты сам на яе пагадзіўся, вінаваціць асабліва няма каго.

Салдацкі побыт на першым этапе службы адрозніваецца ў кожнай частцы. Вось асноўныя, аб якіх я чуў:

1. Дзень залатога духу. Не будзем ўганяць чытачоў у дэпрэсію, пачнём з параўнальна прыемнага. Звычайна «Дзень золата духу» праводзіцца, а хутчэй святкуецца, на 3-4 месяцы службы. Цягам гэтага дня першы і трэці этап службы мяняюцца месцамі, г. зн. духі (назвы ў частках бываюць самыя розныя, але я маю на ўвазе першы этап) мяняюцца месцамі з дзядамі. Для першага этапу гэты дзень – сапраўдная аддушына, яго чакаюць з нецярпеннем, прадчуваючы магчымасць адпомсціць за ўсе нягоды і прыніжэнні.

Часта напярэдадні «Дня залатога духу» дэмбелі наўмысна лютуюць, каб максімальна раззлаваць духаў. Праўда, традыцыя сустракаецца не ва ўсіх частках.

2. Другі этап. Гэтая традыцыя ёсць практычна ў кожнай частцы. «Перавод» у канцы першага паўгоддзя службы, звычайна ў канцы 6 месяцаў. Дэталі могуць адрознівацца, але ў большасці выпадкаў перавод аплачваецца (альбо грашыма, альбо накрытай для трэцяга перыяду «палянай»). Сам працэс пераводу звычайна ўключае ў сябе некаторы сімвалічны акт, напрыклад, 12 удараў рамянём па, пардон, задніцы (колькасць пакінутых месяцаў службы).

3. Падпісныя цыгарэты і цукеркі. У некаторых частках за сто дзён да звальнення ў запас пачынаюць падкладаць пад падушку дэмбелям падпісаныя цыгарэты або цукеркі, на якіх пазначаная колькасць дзён, якія засталося служыць дэмбелю. Гэта вельмі частая традыцыя, асноўная шкода ад якой чыста матэрыяльная – цыгарэты і цукеркі, духі вымушаныя набываць за свае сродкі.

У частках могуць існаваць і найноўшыя звычаі і «святы». На першым этапе службы жаўнеры выконваюць усю працу ў частцы. У складаныя патрулі таксама ходзяць, у асноўным, духі. Пакаранне за правіннасць ці непадпарадкаванне розняцца ад часткі да часткі. Самыя папулярныя: «прапампоўванне» (правініўся прымушаюць адціскацца), «ласі» (удары кулаком па скрыжаваных на лбе руках). Адзначу, што ў большасці частак рэгулярна праходзяць пабудовы ў ніжняй бялізне, падчас якіх афіцэры шукаюць на целах вайскоўцаў сляды пабояў.

Пра грошы

Ёсць меркаванне, што ва ўсіх частках, дзе прысутнічае дзедаўшчына, грошы ў духаў адбіраюць. Але гэта не так. У некаторых частках, турбуючыся аб сваёй бяспецы, дэмбелі і хлопцы, якія набліжаюцца да дэмбелю, не адбіраюць ні заробкаў, ні іншых сродкаў маладых жаўнераў.

Жыць «адпаведна статуту»

Што тычыцца тых, хто адмовіўся жыць «паводле здзекаў», многае залежыць ад канкрэтнай часткі: у некаторых яны проста працуюць больш, а адпачываюць менш. Але ў некаторых частках «статутнікі» фактычна папаўняюць шэрагі так званых «чарцей». «Чорт», без сумневу, спадчына культуры зоны. Яна ў многім пераклікаецца з паняццем «апушчаны» з турмаў (праўда, я ніколі не чуў пра сэксуальны гвалт у дачыненні да іх). Варта адзначыць, людзей апускаюць у «чэрці» зусім не ва ўсіх частках. Перавод у «чэрці» ладзяць рознымі спосабамі: і ўдар 13 разоў тапкам па мяккім месцы, акунанне галавой ва ўнітаз і да г. д. «Чорт» мае менш правоў, чым жаўнеры-духі. Стаць «чортам» можна за сур'ёзныя правіннасці: даносы, крадзеж, нізкі ўзровень гігіены, сталыя «залёты» і падобнае. Часам да чарцей далучаюць і «статутнікаў».