Леанід Заіка: І ў Беларусі хутка пачнецца

Краіна «прыплывае» да сітуацыі 1989-1990 гадоў.

Экспэрты Сусветнай лабараторыі эканамічнай няроўнасці заявілі, што ў Расеі ўзровень сацыяльнай няроўнасці нагадвае сітуацыю 1905 года, калі адбыліся першыя масавыя выступы рабочых.

А якую ацэнку можна даць стану беларускага грамадства і эканомікі? На гэтае пытанне Charter97.org адказвае кіраўнік аналітычнага цэнтра «Стратэгія» Леанід Заіка.

- Вы не раз казалі аб структурным адставанні ў эканоміцы, якое ўзнікла паміж развітымі краінамі і Беларуссю. Што адбываецца з «беларускай мадэллю» сёння?

- Дачыненні паміж уладай, грамадствам і эканомікай у Беларусі праходзяць цяпер пад знакам гэтакага «патэрналісцкага дэкадансу». Другім вобраз, які ўяўляецца, можа быць трасенне халадца – ці, лепш сказаць, «халадцатрус». Аўтары «беларускай мадэлі» раптам загарэліся жаданнем знайсці «сацыяльных неплацельшчыкаў», людзі абурыліся, выйшлі на вуліцы і плошчы – і «наватары» спалохаліся сваіх ініцыятыў, давалі задні ход.

Мы апынуліся ў такой сітуацыі, калі замест рэальных эканамічных працэсаў улады зрабілі стаўку на дзіцячае чаканне «цуду». Абяцанні «цудаў» падаюцца з зайздроснай рэгулярнасцю, як замовы. Хоць, напраўду, узровень гэтых абяцанняў настолькі нізкі, што я б хацеў прапанаваць Аляксандру Рыгоравічу і ягоным міністрам самім пажыць хаця б год на тым узроўні, які яны падаюць як «дабрадзейства».

У Лукашэнкі афіцыйная заробак блізу чатырох тысяч даляраў. Было б цікава паглядзець, як ён адмовіцца ад яго і пажыве на той, які абяцае беларусам. Або які «паказвае» афіцыйная статыстыка.

Замест гэтага ў рэвалюцыйным 2017 годзе Лукашэнка і ягоны найбліжэйшы паплечнік Міхаіл Мясніковіч справакавалі напад практычна на ўсё беларускае грамадства з заклікам зладзіць «астракізм» так званым «дармаедам». Атака зазнала крах – цяпер мы ўступілі ў фазу «чакання».

Але факт у тым, што ніякага «цуду» пад Каляды не адбудзецца. Улады гэта самі ведаюць і распачалі зусім недарэчную прапагандысцкую акцыю «стымулявання» прадпрымальніцтва. Канец года ў нас прайшоў пад знакам гульні ў кошкі-мышкі з прадпрымальнікамі.

І гэта – адзін з паказчыкаў сур'ёзнага адставання: спадары, гэта ўжо позна рабіць, гэта трэба было рабіць у 1995 годзе! Па-другое, прынятыя наконт прадпрымальнікаў дакументы пакінулі больш пытанняў, чым далі адказаў.

На сённяшні дзень беларускі правадыр зацікаўлены ў развіцці ў нас у краіне чужога прадпрымальніцтва – у асноўным кітайскага. Людзі назіраюць, як паступова важныя пазіцыі ў эканоміцы займаюць замежнікі і адбываецца яе паступовая «кітаізацыя».

- Тое, што вы апісалі, нагадвае сітуацыю, у якой апынуўся і сам Кітай пасля «опіумных войнаў» сярэдзіны 19-га стагоддзя, калі краіна стала напалнезалежнай. Гісторыя паўтараецца?

- Як гаворыцца ў «Бібліі», усё паўтараецца ў гэтым свеце. З беларусаў фактычна зрабілі гледачоў спектакля, якія сядзяць і глядзяць: хто будзе гаспадаром прадпрыемстваў, ці дадуць заробак чарговым разам...

Вы толькі ўявіце: 90% беларусаў не маюць уласнасці! Ні акцый, ні каштоўных папер – нічога. Калі наверсе пачынаюць штосьці казаць пра «стымуляванне» прадпрымальніцтва, гэта больш нагадвае рыторыку феадалаў, якія разважаюць, наколькі аслабіць або зацягнуць кайданы на падданых.

У адрозненне ад усялякага заходняга грамадства, у Беларусі пакуль яшчэ не пачалося. А што павінна пачацца – я пакуль не скажу...

- Што можа стаць каталізатарам перамен у грамадстве?

- У Беларусі пакуль не адбылося магутнага расслаення паводле ўласнасці. Дакладней, гэты працэс не адбываецца адкрыта. Уласнасць «пілуецца» ананімна.

Улада разумее, што ёй даруюць многае, але ніколі не даруюць масавага адкрытага распілоўвання ўласнасці. Як толькі ўласнасць пачнуць адкрыта раздаваць замежнікам ці дзяліць паміж наменклатурай – народ можа «закрыць» старую эпоху і пакласці пачатак новай.

Беларусы вельмі востра рэагуюць на сацыяльную няроўнасць.

- Але ж яна, фактычна, ужо ёсць. Напрыклад, урад прыняў бюджэт на 2018 год, згодна з якім дапамога з прычыны беспрацоўя не будзе падвышацца. Замест гэтага беспрацоўныя з дня на дзень чакаюць новага дэкрэта аб «дармаедах»...

- Ну што тут можна сказаць? Калі гэта зноў будзе зроблена недарэчна і кепска, як у мінулы раз – беларусы са сваім «партызанскім імунітэтам» зноў выйдуць на вуліцы. Гэта будзе настолькі ж нечакана, як і выступы, якія адбываліся ў СССР.

Улада гэта адчувае і пастараецца знізіць эфект ад сваіх жа пастаноў. Пашлюць паперы на раёны з патрабаваннем «знізіць напружанне» і «стварыць працоўныя месцы».

І тут мы падыходзім да самай важнай для разумення гістарычнага моманту дэфініцыі: нікчэмнай паперкі. Беларусь уступае ў стадыю «нікчэмнапаперкізацыі». Будуць выдавацца шматлікія «нікчэмныя паперкі», накіраваныя на «падвышэнне» колькасці працоўных месцаў, «паляпшэнне» прадукцыйнасці і гэтак далей.

Напраўду – гэта апошняя фаза застою. Беларусь у часы Брэжнева не перажыла паўнавартасна застою: за Пятром Машэравым была нейкая дынаміка, быў сацыяльны пафас. А цяпер, за Лукашэнкам, мы праходзім гэты этап. І паводле ўзросту Лукашэнка цяпер – гэта які стары Брэжнеў.

Беларусь цяперашняга тыпу «падплывае» да таго, што адбылося ў 1989-1990 годзе. Гэта, мабыць, галоўны трэнд на сёння.