Таямніца «белай плямы» беларускай гісторыі

На Берасцейшчыне знайшлі тысячагадовы магільнік і 4-тысячагадовую булаву.

Тры тыдні ў Бярозаўскім раёне працавалі маладыя археолагі пад кіраўніцтвам кандыдата гістарычных навук, дацэнта кафедры гісторыі славянскіх народаў БрДУ імя А. С. Пушкіна Аляксандра Башкова. Шараговая, здавалася б, студэнцкая практыка павярнулася самым сапраўдным навуковым адкрыццём, піша vb.by.

Трэба капаць!

Аляксандр Башкоў і праз некалькі дзён пасля заканчэння археалагічнай выведкі не можа стрымаць хваляванне: «Паблізу вёскі Панасавічы мы выявілі амаль два дзясяткі старажытных пахаванняў – ні адно з іх раней не было вядомае навуцы. Некаторым знаходкам амаль 4 тысячы гадоў!»

Аляксандр Аляксандравіч сярод калегаў і студэнтаў вядомы як чалавек, які ніколі не лезе па слова ў кішэню. Да прыкладу, зусім нядаўна на прэзентацыі першага тома новай кнігі прафесара кафедры фізікі БрДТУ Анатоля Гладышчука «Берасцейскі замак» не проста павіншаваў аўтара, але і выказаў здзіўленне: «У Берасці ёсць мноства людзей, якія маюць дыплом гісторыка. Але сапраўдныя адкрыцці здзяйсняюць аматары, такія як Анатоль Антонавіч, многія іншыя, якіх мы адносім да катэгорыі краязнаўцаў».

Зрэшты, менавіта Аляксандр Башкоў непасрэдна займаецца гісторыяй краю на навуковай аснове. Са сваімі студэнтамі «капае» і ў Белавежскай пушчы, і ў іншых рэгіёнах Берасцейшчыны. За гэтыя гады знаходак сабралася – воз і маленькі вазок! А гэтым летам у Бярозаўскім раёне каля возера Сялец сапраўды раскапалі сенсацыю.

Рэч у тым, што паселішча ўніз па рацэ Ясельда (Сялец, Хомск і іншыя) старанна даследаванае мэтрамі беларускай археалогіі, якія выдалі не адну навуковую манаграфію. А невялікая тэрыторыя вышэй па плыні Ясельды да гэтага года заставалася па-за ўвагай даследнікаў. А менавіта тут праходзіць мяжа «класічнага» Палесся з этнаграфічнай тэрыторыяй Літва (гэта таксама Беларусь, але на поўнач ад Палесся).

«Зона» берасцейскага «сталкера»

У гэтых месцах яшчэ ні разу не «капалі» археолагі. Магчыма, бянтэжыла тое, што побач знаходзяцца біялагічныя заказнікі «Буслаўка» і «Міхайлінска-Беразоўскі». Магчыма, мала хто рызыкаваў прайсці па балоце «вышэй» (калі глядзець на карце на поўнач) ад вёскі Панасавічы, гэтае ўрочышча ў мясцовых жыхароў мае назву «Дзікае».

Але студэнты прайшлі. І выявілі тое, што не заўважылі дактары навук. Гаворка ідзе як мінімум пра два магільнікі (пахаванні), яшчэ не зафіксаваныя ў афіцыйных рэестрах гістарычных помнікаў. Абодва знаходзяцца ў лесе. Першы налічвае не менш за дзевяць пахаванняў, хутчэй за ўсё, яны адносяцца да XI стагоддзя. Другі – не менш чым сем пахаванняў. Верагодна, ён датуецца не пазней за другую палову XIII стагоддзя. Вызначэнне «хутчэй за ўсё» і «верагодна» не выпадковыя – студэнты не мелі права весці паўнавартасныя раскопкі. Толькі шукаць і візуальна вывучаць помнікі гісторыі.

Дарэчы, у першым выпадку (магільнік XI стагоддзя) курганы даволі вялікія – кожны з іх вышынёй да двух метраў, а дыяметр пахавання паводле вонкавага контуру да 17 метраў. У другім выпадку, з курганамі XIII стагоддзя, вышыня меншая – да метра, і дыяметр месца пахавання ўсяго да 10 метраў.

А ў адзін з дзён практыкі да маладых археолагаў прыйшлі мясцовыя жыхары. Прынеслі нейкую «камянюку», выпадкова знойдзеную ў гародзе. Высветлілася, гэта «булава», вырабленая прыкладна за 2 тысячы гадоў да нашай эры. Гэта значыць, гэтай паляўнічай (або баявой) зброі не менш за чатыры тысячы гадоў! На Берасцейшчыне падобнай яшчэ ні разу не знаходзілі. Можна ўявіць, што адчуў Аляксандр Башкоў! І як не пагадзіцца з навукоўцам, калі ён кажа: «Трэба капаць і капаць! Гэта новая старонка нашай беларускай гісторыі! Такія знаходкі ўнікальная рэдкасць! Шчыра – не з'яўляюся прафесійным археолагам. Але гэтую тэму, вывучэння ўнікальнага кутка нашай краіны, можа ўзяць на сябе чалавек, які напіша не толькі кандыдацкую, але і доктарскую дысертацыю. Вось, аднойчы Пётр Лысенка пастанавіў пашукаць старажытнае Бярэсце. І знайшоў жа!!! Чаму сёння не аднавіць старажытную гісторыю нашых земляў?»

Вясковы дом 1929 года пабудовы можа стаць гісторыка-культурнай славутасцю.

Практыка студэнтаў насіла назву «археалагічна-этнаграфічная». Будучыя мэтры гістарычнай навукі распытвалі мясцовых жыхароў пра славутасці. І знайшлі ўнікальны вясковы дом пабудовы 1927 года. Ягоны першы ўладальнік некалі з'ехаў у Канаду на заробкі, вярнуўся, ажаніўся з гуцулкай (украінкай з Карпацкіх гораў). Дом пабудаваў у «канадскім» і «гуцульскім» стылях. Аляксандр Башкоў перакананы ў тым, што калі цяперашні ўладальнік дома Уладзімір Курган не стане змяняць вонкавы выгляд вясковай «хаты», то ёй «пагражае» стаць помнікам архітэктуры мясцовага значэння.

А пра курганы і казаць не варта. Яны, без пытанняў, у найбліжэйшы час будуць уключаныя ў спіс матэрыяльнай спадчыны Рэспублікі Беларусь.