Прывіды, лёхі і зніклыя дамы: якія таямніцы хавае Менск?

Штодзень менчукі праходзяць паўз мясціны, ахінутыя таямніцамі і загадкамі.

З Хрыстафорам Хількевічам, краязнаўцам, журналістам і аўтарам даведнікаў, журналісты minsknews.by сустрэліся проста ля ўваходу ў Менскую ратушу. Напэўна, не выпадкова...

— Мы ў сярэдзіне «містычнага маршруту». Звычайна экскурсіі таемнага Менску пачынаем ад Чырвонага касцёла, а заканчваем на вуліцы Зыбіцкай, — Хрыстафор падыходзіць да скульптуры войта з ключом ад горада. Ля яго ног — сярэднявечная карта Менска. — Але не толькі ў цэнтры «сфакусаваныя» ўсе таямніцы. Пачнем сёння адсюль, бо менавіта тут, ля ратушы, жывуць прывіды...

Ужо страшна? Такім чынам, плошча ля ратушы і прылеглыя да яе завулкі і вуліцы – гэта некалі вялікі манастырскі кангламерат. Хрыстафор паказвае на карту войта і тлумачыць, што за домікі на ёй адзначаны, што было раней, а што захавалася. Да чаго ўсе гэтыя пералічэнні? Да таямніц! А яны у нас у першасным сэнсе пад нагамі – пад зямлёй.

— Касцёлы і манастыры былі звязаныя лёхамі, якія, кажуць, нават даходзілі да Траецкага прадмесця, — інтрыгуе экскурсавод. — На жаль, трапіць туды нельга. Тут, дарэчы, недалёка яшчэ ёсць лёхі. Вунь там, прыкладна ад цяперашняга кінатэатра «Перамога». У пачатку XIX стагоддзя там красаваўся манастыр бэнэдыктынак, адтуль лёх вёў да дамініканскага касцёла, які стаяў недалёка ад месца, дзе цяпер знаходзіцца Палац Рэспублікі. Гэта самы доўгі лёх, які быў у Менску, – блізу 350 метраў. У вышыню – 1,5 метра, у шырыню – метр. Праўда, закрыты. Але адзін паджылы экскурсавод распавядаў, што яму ўдалося пару метраў прайсці па ім.

Веру — не веру

Хрыстафор прапануе паглядзець проста – на ратушу. «Ці ведаеце вы, што тут жыве прывід Міхала Валадковіча?» — пытаецца.

«Каго?!» — і Хрыстафор занурае нас у гісторыю... Дзея адбывалася ў 1760 годзе. Міхал Валадковіч — далёкі менскі сваяк Караля Станіслава Радзівіла, вядомага як Пане Каханку, хацеў быць падобным да яго. Так, быў багаты, уплывовы, але ў менскі магістрат, ратушу, яго не бралі, бо піў чалавек, дэбашырыў. Не вытрымаўшы нядобрага стаўлення да сабе ад тых, хто ў «клуб» не браў, з'явіўся ў ратушу ён з шашкай. Размахваў, сябраў магістрату параніў, але гэта дробязі ў параўнанні з тым, што ён зрабіў пасля, – зачапіў шашкай статую Хрыста. Вывелі яго на панадворак ля ратушы і забілі чалавека. Але ў тую ж ноч дух яго з’явіўся ў магістрат у пошуках крыўдзіцеляў...

У ратушы стаіць навагодняя ялінка. Проста на гэтым месцы ў пачатку XX стагоддзя Іван Пуліхаў, вядомы эсэр-тэрарыст, спрабаваў учыніць замах на губернатара горада Паўла Курлава. Бомбу Іван кінуў, ды яна не выбухнула. Схапілі яго і павезлі ў Пішчалаўскі замак, вядомы нам цяпер як следчы ізалятар «Валадарка». Павесілі хлопца на браме турэмнага замка.

— З тых часоў прывід Пуліхава пасяліўся ў замку. Начамі ён выходзіць з камер смяротнікаў і падымаецца на вежу, дзе запальвае свечку... — заканчвае гісторыю Хрыстафор. —Верыць у гэта ці не — выбар кожнага. Але легенды інакш дазваляюць глядзець на горад. Дарэчы, абярніцеся. Бачыце тут будынак старэйшы за Санкт-Пецярбург?

З вачэй прэч

Краязнаўца паказаў на рэспубліканскі музычны каледж. Выяўляецца, калісьці на гэтым месцы стаяў езуіцкі калегіюм. Хоць пачакайце, чаму стаяў? Ён і цяпер тут – толькі яго не відаць. Містыка. Яго схавалі ў «новае» адзенне.

Тым часам мы пахаджаем вакол ратушы, і, падышоўшы да гатэля «Еўропа», Хрыстафор спыняецца, дастае смартфон і зачытвае нататку з газэты «Советская Белоруссия» за верасень 1940 года: — «Раніцай усё было спакойна, але раптам з’явіліся бамбавікі, завылі сірэны, радыёрупары абвясцілі: «Паветраная трывога!». Зенітная артылерыя пачала страляніну, але некалькі самалётаў усё ж здалелі праткнуцца да цэнтра места і прычыніць багата пашкоджанняў. Бомбы ўпалі на плошчу Свабоды, загарэўся гатэль «Еўропа».

Гэта артыкул пра супрацьпаветраныя вучэнні: быццам напалі на Менск. Містыка ў тым, што нататка стала прароцкай: менш чым праз год бамбавікі знішчылі гэты будынак.

Хрыстафор прапануе пайсці туды, дзе можна прыдумаць жаданне. Ану, ану... Пара хвілін, і мы ў Музычным завулку. Самая вузкая захаваная вулачка Менска, дзе прынята жадаць сабе чаго-небудзь добрага.

— Тут, калі прыслухаецеся, заўважыце і гарадское рэха... Гукніце! – прапануе наш экскурсавод, і я падпарадкоўваюся. Маё «агу» паўтарыў і завулак.

Свіслач ужо разлілася

На вуліцы Зыбіцкай, дзе цяпер знаходзіцца духоўна-адукацыйны цэнтр.

— Гэты будынак XIX стагоддзя аднавілі ў наш час. А некалі ў ім жыла сям'я гандляра, які, як у казцы, меў тры дачкі, — Хрыстафор паказвае на абноўлены фасад дома, ад якога не чакаеш містыкі. – Дзве дачкі свае, а адна – падчарка. Калі выраслі, то нанялі ім гувернёра. Той, як і належыць у легендах, закахаўся ў падчарку. Наважылі яны ўцячы. Аб уцёках даведаліся дзве сястрыцы. Звязалі яны зводную сястру, кінулі яе ў склеп. А дзея была ўвесну...

Свіслач разлілася — дзяўчына патанула ў тым склепе. Прыехаў па яе гувернёр, уведаў усю праўду і забіў сясцёр. Пасля засіліўся ў гэтым доме сам. З тых часоў, кажуць, падчас паводак тут з'яўляюцца чатыры прывіды...

Жудасна? Так. Цікава? Але! Пад канец Хрыстафор Хількевіч паказвае, дзе ў Менску стаяў замак на балоце, вуліцу алхімікаў і кракадзілаў, што жылі ў менскіх дамах. Уяўляеце, колькі ўсяго вы яшчэ не ведаеце пра Менск?