Якой была Беларусь 60 гадоў таму

Унікальныя фота Петрыка Таранды.

У менскай галерэі TUT.BY адкрылася выстава фатаграфіі Пятра Таранды (1921–2001), які ня быў прафэсійным фатографам, а проста здымаў звычайнае жыцьцё вакол сябе. Аматарскія чорна-белыя здымкі пра побыт беларусаў у 1950–60-я гады высока ацанілі і адмыслоўцы-прафэсіяналы, і звычайныя гледачы, паведамляе «Радыё Свабода».

Пляменьнік Петрыка Таранды захаваў больш за 1000 здымкаў правінцыйнага жыцьця

«Гэта нэарэалізм, калі са звычайных здымкаў простых людзей, бытавых сытуацый нараджаюцца кранальныя гісторыі. Такое ўражаньне, што паглядзеў вельмі праўдзівае кіно, бо гэта сапраўдная дакумэнтальная фатаграфія», — так ацаніў фотавыставу кіраўнік парталу Zнята Валер Вядрэнка.

«Называць гэтую фатаграфію аматарскай неяк нават абразьліва, бо асобныя здымкі ня горшыя, чым у той жа Хамянтоўскай. Верагодна, гэта і ёсьць так званая „вэрнакулярная“ фатаграфія, пра якую мы шмат чулі, але ня ведалі, каго зь беларусаў да яе аднесьці», — напісаў на сваёй старонцы ў фэйсбуку выбітны беларускі фатограф Уладзімер Парфянок.

Фатаздымкі, прадстаўленыя на выставе, захоўваліся ў пляменьніка фатографа Міколы Таранды, выкладчыка Гарадзенскага дзяржаўнага аграрнага ўнівэрсытэту, кіраўніка культурна-гістарычнага аб’яднаньня «Паходня».

«Незадоўга да адыходу ў іншы сьвет дзядзька праз сваякоў перадаў для мяне свае фотаплёнкі, якія праляжалі ў мяшэчку ў гарошак з 2001 да мінулага году. Дарэчы, у мяне ёсьць яшчэ і шмат магнітафонных запісаў, дзядзька Петрык быў надзвычай цікавым, яркім чалавекам — на вёску прыяжджаў на „Опэлі“ ці матацыкле, усіх вясковых дзяцей частаваў, прывозіў экзатычныя падарункі, кшталту цюбяцеек ці шортаў», — сказаў Мікола Таранда на адкрыцьці выставы.

Таранда-малодшы публікаваў ужо асобныя гісторыі з жыцьця свайго дзядзькі, пра ягоныя вайсковыя прыгоды, на сайце Гарадзенскага аграрнага ўнівэрсытэту, дзе ён выкладае.

«Аблічбаваць» плёнкі ўзялася вопытны гарадзенскі фатограф Натальля Дораш, якая адразу заўважыла, што сярод здымкаў ёсьць сапраўдныя шэдэўры. Я запытаў, як яна іх вызначыла.

«Калі здымак сам за сябе гаворыць, то гэта і ёсьць шэдэўр», — адказала Натальля.

1950–60-я гады — «белая пляма ў гісторыі фатаграфіі»

Фотамастак, кіраўнік парталу Zнята Валер Вядрэнка лічыць, што вяртаньне да старой фатаграфіі — аб’ектыўная гістарычная зьява. А 1950–60-я гады — гэта наагул «белая пляма ў фатаграфіі». У бальшыні людзей у сямейных альбомах ёсьць шмат старых фота, але ніхто ня бачыць у іх каштоўнасьці, яны не выходзяць на ўзровень мастацкай фатаграфіі, гэта бытавыя здымкі. І далей за сям’ю інтарэсу да гэтых здымкаў няма. А вось Таранду пашанцавала — архіў трапіў у добрыя рукі пляменьніка, які зразумеў каштоўнасьць здымкаў і вельмі ашчадна захаваў плёнку. А якасьць — у любой галерэі сьвету ня сорамна паказацца, лічыць фотамастак Валер Вядрэнка.

«Калі раздрукавалі фота — нават адмыслоўцы дзівіліся і выказвалі сумнеў: можа, фаташопам падцягнулі ці яшчэ чым? Не, ніхто гэтага не рабіў.

Прычым каштоўнасьць ня толькі ў якасьці выявы, але і ў саміх фота: як ён кампануе кадар, на што ставіць акцэнты. Мы сустрэліся з фатографам ад Бога, з Асобай».

Усяго захавалася больш за 1 тысячу нэгатываў Таранды, на выставу трапіла каля 70 здымкаў.

Фатаграфіі Таранды падобныя да італьянскіх фільмаў 1950–60-х

На думку Валера Вядрэнкі, у цяперашнім грамадзтве ёсьць стэрэатып успрыманьня 1950–60-х гадоў. Пасьляваенны час, людзі незадаволеныя, азлобленыя, жыцьцё цяжкое...

«Але калі глядзець фота Петрыка Таранды — іншыя вобразы ўзьнікаюць.

Ягоныя фатаграфіі падобныя да італьянскіх фільмаў. Гэта нэарэалізм, калі са звычайных здымкаў простых людзей, бытавых сытуацый нараджаюцца кранальныя гісторыі. Такое ўяўленьне, што краіна жыве сваім жыцьцём, а людзі — сваім, хоць прысутнічаюць і дэманстрацыі, і мотапрабегі. Там вельмі шмат гумару. Такое ўражаньне, што паглядзеў вельмі праўдзівае кіно, бо гэта дакумэнтальная фатаграфія. Ня толькі гістарычная каштоўнасьць, а вялікая мастацкая каштоўнасьць. Імя Петрыка Таранды запоўніць „белую пляму“ — фатаграфію 1950-х гадоў», — кажа Валер Вядрэнка.

Чаму ў Беларусі няма Музэю фатаграфіі?

«Добрая фатаграфія адрозьніваецца ад жывапісу, графікі тым, што яна дакумэнтальная, праўдзівая, адлюстроўвае канкрэтны факт, які не прыхарошыш. Гэта адна з прычын, чаму ў Беларусі дагэтуль няма музэю фатаграфіі. Магчыма, я памыляюся, гэта маё ўласнае меркаваньне: улада проста баіцца нават зьбіраць праўдзівую, дакладную інфармацыю пра тое жыцьцё, бо гэта дакумэнт, які не аспрэчыш. Таму і адгаворкі: гэта немэтазгодна, гэта нікому не цікава, або самы банальны адказ: няма грошай», — кажа кіраўнік парталу Zнята Валер Вядрэнка.

На яго погляд, спрацоўвае стэрэатып, што музэй — гэта звычайна сховішча дасягненьняў ці старажытнасьцяў. А тут іншае — дакумэнты. Патрэбныя асаблівыя ўмовы захаваньня, спэцыялісты. На думку Вядрэнкі, у Беларусі толькі адзін адмыслоўца-музэйшчык, які прафэсійна займаецца гісторыяй фатаграфіі, дагератыпам, езьдзіць на канфэрэнцыі, мае ўяўленьне пра каштоўнасьць старых фатаграфій. Гэта Надзея Саўчанка з Нацыянальнага гістарычнага музэю. Гэта мізэрна мала — адзін спэцыяліст на ўсю краіну.

«Але гэта адносіны краіны фатаграфіі. Я ня ведаю іншай краіны, у якой фотаальманах „Прэс-фота“ спалілі з цэнзурных меркаваньняў, калі ён год ужо праляжаў на паліцах кнігарняў. Гэта маразм. Таму цікавасьць да фатаграфіі ва ўладаў пільная, толькі зь іншага боку — як бы чаго ня выйшла. Фатаграфія можа быць небясьпечнай», — кажа спадар Вядрэнка.

Цяпер у сьвеце вялікі ўсплёск інтарэсу да аналягавай фатаграфіі. І беларускія фатографы таксама стараюцца не адставаць ад усясьветнага трэнду.

22 студзеня ў Менску, у Музэі гісторыі кіно адбудзецца адкрыцьцё першай выставы Сэкцыі аналягавай фатаграфіі Беларускага аб’яднаньня фатографаў «Асаблівая фатаграфія».