29 сакавiка 2024, Пятніца, 13:39
Падтрымайце
сайт
Сім сім,
Хартыя 97!
Рубрыкі

Скарбы ЮНЕСКА: Як беларусы на адзін дзень становяцца «каляднымі царамі»

Скарбы ЮНЕСКА: Як беларусы на адзін дзень становяцца «каляднымі царамі»

Гісторыя ўнікальнага абраду з Капыльскага раёна.

Нярэдка здаецца, што ў скарбніцу паводле вызначэння трапляюць толькі матэрыяльныя каштоўнасці. Аднак гэта зусім відавочна не так. Прыклад таму – абрад "Калядныя цары", які быў уключаны ў скарбніцу сусветнай культуры камітэтам ЮНЕСКА як унікальны прыклад нематэрыяльнай культурнай спадчыны беларусаў, піша np.by.

Перадгісторыя

Перыяд, пасля прымеркаваны хрысціянскімі канфесіямі да Божага Нараджэння, нездарма так любяць беларусы. Бо святкаванне цягам двух тыдняў (а часам і даўжэй) калядных святаў закладзена ў самім культурным кодзе беларусаў. І перыяд гэты, які пачынаецца з самай цёмнай (і самай кароткай) ночы года, патрабаваў увесьчаснага руху ў грамадстве, святочных урачыстасцяў, супрацьстаяння ўсім сілам зла і цемры.

Так-так, прыўнесены ў нашу сучаснасць кельцкі Хэлоўін саступае ў параўнанні са страшнымі казкамі, якія апавядаюць нашы продкі пра «адваротны, цёмны бок жыцця» ў перыяд самых цёмных начэй. І так, традыцыі калядавання – гэта значыць, пажаданні поспеху і дабрабыту гаспадарам з боку пераапранутых – у той ці іншай форме прысутнічалі ва ўсіх рэгіёнах нашай краіны.

Калядныя цары

Калядныя цары – унікальная разнавіднасць каляднай традыцыі, зафіксаваная (і да гэтага часу існая) у Капыльскім раёне Менскай вобласці (вёска Семежава). Прызнаная вартай уключэння ў міжнародны спіс нематэрыяльнай спадчыны ЮНЕСКА ў 2009 годзе.

Прычым што дзіўна – традыцыя правядзення гэтага асаблівага, амаль карнавальнага прадстаўлення пачынаецца ў далёкія XVII–XVIII стагоддзі. Калядаванне тут набыло ўнікальныя рысы – акрамя традыцыйных песняў і перапрананняў у татэмных жывёлаў, якія можна сустрэць амаль паўсюдна, тут паказваліся паўнавартасныя прадстаўленні ля кожнага дома. Зразумела, з пачастункам для ўсіх удзельнікаў прадстаўлення. Легенды, якія захаваліся ў вёсцы, кажуць, што прабацькамі карнавальных паказаў былі салдаты, раскватараваныя непадалёк ад вёскі. Аднак традыцыя прыжылася і кранальна захоўвалася аж да пачатку ХХ стагоддзя, калі з нацыянальнымі традыцыямі распраўляліся больш чым жорстка.

У 1996 годзе абрадавае дзеянне было адноўленае дзякуючы намаганням мясцовых жыхароў і фалькларыстаў.

Персанажы

У адрозненне ад іншых калядных прадстаўленняў, дзе гендарныя ролі былі не занадта строга размеркаваныя, калядныя цары – гэта асаблівы мужчынскі абрад. Нават жаночыя ролі (а такія ў пастаноўцы "Цар Максімільян", якую часцей за ўсё паказваюць цары) выконвалі пераапранутыя юнакі. Што сапраўды ўнікальнае для беларускага народнага тэатра (вось, да прыкладу, японцаў гэтым зусім не здзівіш, іхні традыцыйны тэатр стагоддзямі быў зачынены для акторак).

Усе ўдзельнікі стваралі ўласныя, унікальныя строі, якія перадаваліся ў сем'ях як найбольшая каштоўнасць. Аснова іх – белыя кашуля і нагавіцы, а таксама традыцыйныя семежаўскія тканыя паясы. Галовы вянчалі высокія шапкі.

Персанажы ваявалі адзін з адным, лекавалі параненых, «дапамагалі» гаспадыням гатаваць традыцыйныя калядныя стравы. І, вядома ж, зычылі гаспадарам доўгіх гадоў і прыбытку ў хатах. І ў вёсцы спрадвеку меркавалася, што наведванне «цароў» гарантуе дому і гаспадарам багаты і паспяховы год. Асабліва іх чакалі ў тых дамах, дзе цягам года адбываліся непрыемнасці. Так, да гэтага часу ў вёсцы існуе павер'е, што правядзенне такога абраду – найлепшая прафілактыка цяжкіх захворванняў, смяротнасці (асабліва – дзіцячай), а таксама побытавых праблемаў у выглядзе пажараў, неўраджаяў і гэтак далей.

Дзіўна, што сучасныя вераванні вяскоўцаў мала адышліся ад іх продкаў. А таму і ўдзельнічаць у абрадзе імкнуцца мужчыны ад малога да вялікага. Пры гэтым дапускаюцца толькі тыя, хто не мае шырока вядомых царкоўных парушэнняў перад аднавяскоўцамі. І ў гэтым абмежаванні таксама закладзеная вялікая мудрасць – бо «цары» і пасля заканчэння калядных паказаў – самыя жаданыя госці ў дамах, а нежанатыя хлопцы – зайздросныя жаніхі. А ўсё таму, што былі прызнаныя годнымі надзець белую адзежу (белы – колер чысціні, дабра).

Вы думалі, што толькі для нявесты белы колер – сімвал нявіннасці – жаданы? Дык вось не – і абрад падкрэслівае гэта. Нашы продкі былі ўпэўненыя – зычыць дабра і дабрабыту можа толькі добры чалавек. І напэўна мелі рацыю.

Напісаць каментар

Таксама сачыце за акаўнтамі Charter97.org у сацыяльных сетках