Манетны скарб у Берасцейскім раёне: Як школьнік знайшоў рымскія срэбныя дэнарыі

Гісторыя лышчыцкага скарбу.

У вялікім зборы манет Берасцейскага абласнога краязнаўчага музея гэтая калекцыя займае адно з самых ганаровых месцаў. І нядзіўна, бо 48 рымскіх срэбных дэнарый, адчаканеных у перыяд 69-180 гадоў нашай эры, - гэта самы што ні на ёсць сапраўдны манетны скарб, знойдзены ў ваколіцах Берасця! І як у кожнага скарба, у яго свая непаўторная гісторыя, піша zarya.by.

Пятнічным вечарам 19 красавіка 1974 года вучань 7-га класа васьмігадовай школы вёскі Малыя Зводы Берасцейскага раёна Лёня Рышчук гнаў свой ровар па знаёмай сцежцы ў вёску Лышчыцы. Спыніўся каля мастка праз меліярацыйны канал Люта-Астрамечава і раптам заўважыў у свежаўзаранай раллі бліскучыя кружочкі. Прыгледзеўся... манеты, старадаўнія!

Пакапаўся ў зямлі і адшукаў яшчэ некалькі дзясяткаў штук. Знойдзены скарб, хлопец прынёс у школу і стаў раздорваць сябрам-таварышам. Пра манеты даведаўся дырэктар школы. Ён-то і папрасіў хлопчыка апісаць абставіны знаходкі і паведаміў пра яе ў абласны краязнаўчы музей.

Крыху пазней на месца, дзе быў знойдзены скарб, прыбылі навукоўцы з Акадэміі навук Беларускай ССР. У некаторых крыніцах паведамляецца, што пры археалагічных раскопках там было выяўлена яшчэ блізу 400 манет. Наколькі гэтая інфармацыя дакладная і дзе гэты «дэпазіт» захоўваецца цяпер, высветліць не ўдалося. А вось 48 манет, знойдзеных школьнікам, сталі музейнымі экспанатамі, і ў памяць пра гэту гістарычную знаходку Леаніду Рышчуку ўручылі грамату Інстытута гісторыі Акадэміі навук БССР.

Як жа трапілі ў нашу зямлю старадаўнія грошыкі і хто іх закапаў?

Характэрна, што лышчыцкі скарб, як і большасць з вядомых на сёння буйных знаходак рымскіх манет на тэрыторыі сучаснай Беларусі, складаецца са срэбных дэнарый I-II стагоддзяў, адчаканеных пры рымскіх імператарах Веспасіяне (69-79 гг.), Траяне (98-117 гг .), Адрыяне (117-138 гг.), Антаніне (138-161 гг.), Марка Аўрэліі (161-180 гг.), Фаўстыне (147-173 гг.). Гэтыя манеты –сведчыць пра замежную палітыку Рыма ў паўночна-ўсходнім рэгіёне ў той перыяд, калі межы імперыі дасягнулі Карпацкіх гор. Традыцыйна лічыцца, што рымскія манеты траплялі да варварскіх плямёнаў у выніку гандлю. Рымскія купцы скуплялі хлеб, быдла, скуры, футра, мёд, воск, а наўзамен прапаноўвалі ганчарныя і ювелірныя вырабы, віно, алей і іншае. Для пакрыцця гандлёвага дэфіцыту рымляне шырока выкарыстоўвалі як сродак абмену і манету.

Цалкам магчыма, што срэбныя манеты - гэта і штогадовая выплата Рыма за ахову межаў імперыі або своеасаблівая даніна ваяўнічым суседзям. У эпоху паслаблення вайсковай магутнасці Рыма такое таксама практыкавалася. Калі суаднесці датыроўкі гэтых манет з часам існавання на тэрыторыі Пабужжа вельбарскай культуры, то можна меркаваць, што гаспадаром закапанай у зямлю скарбонкі магла быць адна з радавых абшчын племяннога саюза готаў. Пра тое, што лышчыцкі скарб быў «супольнай ашчаднай касай», выказваў здагадку і вядомы беларускі археолаг, доктар гістарычных навук Леанід Побаль.

500 манет - шмат ці мала для «касы» абшчыны? Судзіце самі. Срэбнае ўтрыманне дэнарыя складала 4,5 грама срэбра. Мінімальны жыццёвы ўзровень грамадзяніна Рыма ў канцы I ст. н.э. складаў 5000 дэнарый у год. Жыць на гэтую суму ў старасці рымскі паэт-сатырык Ювенал жадаў аднаму свайму персанажу. Сярэдні штодзённы заробак рымскага салдата 1 дэнарый, або 4 сестэрцыя, або 10 асаў.

Вось сярэднія сталічныя рымскія цэны ў сестэрцыях: 1 літр аліўкавага алею - 3 сестэрцыя; 1 літр сталовага віна - 1 сестэрцый; 1 кілаграм хлеба - 1/4 сестэрцыя; 1 кілаграм мяса - 1/2 сестэрцыя; талерка супу - 1/4 сестэрцыя; туніка - 15 сестэрцыяў; раб - 1200-2500 сестэрцыяў. У правінцыі кошты, вядома, былі не такімі, як у мегаполісе. Згодна са знойдзеным у Пампеях надпісам, штодзённыя выдаткі сям'і з траіх чалавек не перавышалі 7 сестэрцыяў. І ўжо, вядома, зусім іншыя цэны былі на імперскіх ўскраінах. Рымскія гістарычныя крыніцы ўказваюць на велізарныя прыбыткі ад гандлю з тубыльцамі. Старажытнарымскі пісьменнік Пліній Старэйшы ў сваіх творах адзначаў, што цэны на тавары, завезеныя з Барбарыкума (варварскага свету) на тэрыторыю імперыі, падвышаліся ў сотні разоў! Увогуле, нішто не нова пад месяцам.

Але вернемся да гісторыі лышчыцкага скарбу. 23 гады пасля свайго знаходжання ён захоўваўся ў фондах абласнога краязнаўчага музея. Упершыню наведвальнікі змаглі ўбачыць яго 6 лістапада 2007 г. на адкрыцці выставы «З музейнай каморы», прымеркаванай да паўвекавога юбілею першай экспазіцыі музея. Прычым у «камплекце» з уласнаручнай тлумачальнай запіскай Леаніда Рышчука і яго ўзнагароднай граматай.

Музейныя работнікі адшукалі і запрасілі ў той дзень у музей і самога вышукальніка. У пастаяннай экспазіцыі музея скарб заняў месца яшчэ пазней - 18 верасня 2012 года з адкрыццём экспазіцыі «Гісторыя Берасцейшчыны са старажытных часоў да пачатку ХХ стагоддзя».

Супрацоўнікі Берасцейскага абласнога краязнаўчага музея кажуць, што кожны скарб - своеасаблівая кніга з бібліятэкі нашай айчыннай гісторыі, «выпушчаная» толькі ў адным экзэмпляры. Так што, прыходзячы ў музей, не выпусціце магчымасць убачыць і прачытаць старонкі гэтага ўнікальнага фаліянта. Гэта таго варта.