Прадчуванне дэфолту: уладзе няма чым абслугоўваць дзяржаўную запазычанасці

Дзяржаўная запазычанасці Беларусі «ўперлася» ў эканамічна бяспечныя рамкі.

З улікам пікавай нагрузкі выплаты ў гэтым і наступным гадах дзяржаўная запазычанасць Беларусі можа не знізіцца (як хацелася б), а вырасці, бо без рэфінансавання абслугоўваць яе практычна няма чым, піша «Экономическая газета».

Ціск дзяржаўнай запазычанасці на эканоміку - хваравітае абцяжаранне для развітых дзяржаў, не кажучы пра краіны, якія развіваюцца, у якіх замежная (і пераважная) частка дзяржаўнай запазычанасці выражана ў замежнай валюце з усімі валютнымі рызыкамі, што ўплываюць на эканоміку гэтых краін.

Разгледзім дынаміку дзяржаўнай запазычанасці Беларусі за апошнія 10 гадоў, разлічаную ў адпаведнасці са спецыяльным стандартам распаўсюджвання звестак МВФ, і што ўключае ў сябе запазычанасць цэнтральнага ўрада і запазычанасць, гарантаваную цэнтральным урадам (гарантыі замежнага і ўнутранага фінансавання, што прыцягнутае эканамічнымі суб'ектамі Беларусі), у разбіўцы на замежную і ўнутраную дзяржаўную запазычанасць. Каб выключыць уплыў дэвальвацыйнага эфекту, разлікі прыведзеныя ў эквіваленце USD па сярэднім афіцыйным курсе да BYN за студзень кожнага адпаведнага года.

Так, яшчэ ў 2008 г. замежная дзяржаўная запазычанасць РБ (5,2% ВУП) была меншай за ўнутраную (6,3% ВУП), а сукупная дзяржаўная запазычанасць не дасягала і 12% ВУП (аб'ём ВУП у эквіваленце USD паводле звестак Сусветнага банка). Але ўсяго за 3 гады доля замежнай дзяржаўнай запазычанасці вырасла больш, чым удвая. Ужо ў 2009 г. замежная дзяржаўная запазычанасць РБ абагнала ўнутраную, і яе рэзкі рост працягнуўся да 2012 г. Прычым у гэты ж самы час ўнутраная запазычанасць амаль не павялічвалася (гл. мал.).

Графік. Дынаміка валавой, замежнай і ўнутранай запазычанасці цэнтральнага ўрада Беларусі і запазычанасці, гарантаванай цэнтральным урадам, у эквіваленце млн. USD за 01.2008 - 06.2018 гг.

Затым у перыяд 2012-2016 гг. рост замежнай дзяржаўнай запазычанасці значна запаволіўся, тады як унутранай у 2012-2013 гг. узрос - тады ў Беларусі пачалася першая маштабная кампанія па канверсіі замежнай запазычанасці ва ўнутраную (прасцей кажучы, для аплаты замежнай запазычанасці наш урад збіраў валюту ў беларускіх суб'ектаў), а таксама наступіў перыяд агрэсіўнага валютнага крэдытавання дзяржпрадпрыемстваў пад гарантыі ўрада. Пазыковая нагрузка на ВУП стабілізавалася на ўзроўні 30%, а замежная запазычанасці - 20%.

Чарговая дэвальвацыя 2015 г. ударыла па валютным эквіваленце ВУП, у выніку чаго доля дзяржаўнай запазычанасці падскочыла да 40%, а замежная - да 28%.

Максімальная нагрузка на ВУП Беларусі прыпала на пачатак 2017 г., дасягнуўшы 48%, што супала са скокам замежнай дзяржаўнай запазычанасці. За мінулы год гэтая нагрузка трохі паменшылася - да 46%. Аднак пры гэтым працягваецца прырост долі замежнай запазычанасці - яна дасягнула 34% ВУП. Што характэрна, доля ўнутранай запазычанасці паменшылася з 15,4% у 2016 г. да 12,2% у 2017 г. Ды і ў абсалютным выразе з 2016 г. дынаміка ўнутранай запазычанасці сыходная, тады як замежная запазычанасці толькі расце.

У нацыянальным вызначэнні (без гарантый урада) дзяржаўная запазычанасці на 2018/07/01 г. склала 42 млрд. BYN (21 млрд. USD) і зменшылася на 0,5% з пачатку года - у дачыненні да ВУП гэта 36,7%. Замежная запазычанасць роўная 16,4 млрд. USD і знізілася на 1,7% з пачатку года, складаючы цяпер 28,6% ВУП. Унутраная запазычанасць - 9,3 млрд. BYN (4,6 млрд. USD), яна знізілася на 0,9% з пачатку года, і яе доля ў ВУП цяпер дасягае 8,1%.

За I паўгоддзе 2018 годзе Беларусь прыцягнула замежных дзяржаўных пазык на 1,2 млрд. USD; выплата замежнай дзяржаўнай запазычанасці з пачатку 2018 года склала за 1,4 млрд USD. Асноўнымі крыніцамі фінансавання замежнай запазычанасці з'яўляюцца еўрааблігацыі, урад і банкі Расеі, банкі Кітая і ЕФСР. Свой уклад унеслі ЕБРР, МБРР і СІБ і нават ЗША.

Гарантаваная ўрадам запазычанасць на 2018/01/01 г. складала 7,8 млрд. BYN, або 7,2% ВУП (замежная - 3,9% ВУП, унутраная - 3,3% ВУП). На 2018/01/01 г. яна дасягнула 15% дзяржаўнай запазычанасці па крытэрах МВФ.

Беларусь прыняла эканамічна бяспечны парог запазычанасці ў 45% ВУП. З яе 25% ВУП - замежная запазычанасць, 20% ВУП - унутраная. Плацяжы па абслугоўванні дзяржаўнай запазычанасці павінны ўкладвацца ў 10% даходаў рэспубліканскага бюджэту. З улікам гарантаванай запазычанасці гэты парог на 2018/01/01 г. быў перавышаны. Па замежнай запазычанасці норма «спакойна» перавышаецца ўжо даўно.

Зрэшты, у Беларусі ўнутраныя меры стрымлівання замежнай запазычанасці больш строгія, чым тыя, якія закладзены ў Маастрыхскім пагадненні для краін еўразоны (60% ВУП). Што нядзіўна - нашай эканоміцы, што развіваецца, для руху ўверх патрабуецца больш рэсурсаў.

Закон ад 2017/12/31 № 86-З «Аб рэспубліканскім бюджэце на 2018 год» (далей - Закон №86-З) вызначыў такія гранічныя ўзроўні дзяржаўнай запазычанасці і гарантаванай дзяржаўнай запазычанасці: замежная - 19,6 млрд. USD, унутраная - 10,0 млрд. BYN (ужо практычна на грані), унутраная гарантаваная - 3,1 млрд. BYN, замежная гарантаваная - 3,0 млрд. USD.

Да заканчэння года краіне трэба заплаціць крэдыторам 3,8 млрд. USD (асноўнай запазычанасці - 2,5 млрд., працэнты - 1,3 млрд.).

Найбольш важкія расходы па крэдытах урада і банкаў Расеі (1,0 млрд. USD), еўрааблігацыях (0,9 млрд. USD), крэдытаў кітайскіх банкаў (0,6 млрд. USD) і ЕФСР (0,5 млрд. USD). Выплаты іншым крэдыторам складуць усяго толькі 0,1 млн. USD.

Закон №86-З вызначае накіроўванне экспартных нафтавых мытаў (у 2018 г. чакаецца 0,5 млрд. USD) выключна для аплаты дзяржаўнай запазычанасці. Акрамя таго, у 2018 гады будуць выкарыстаны даходы бюджэту сумай 1,3 млрд. USD; рэзерв, сфармаваны з запазычанняў 2017 года для выплаты еўрааблігацый - 0,8 млрд. USD; а таксама іншыя крыніцы на суму 1,2 млрд. USD (раты крэдыту ЕФСР - 0,2 млрд. USD, сродкі ад размяшчэння ўнутраных дзяржаблігацый - 0,4 млрд. USD і замежных - 0,6 млрд. USD).

Тым самым магчымасці Беларусі ў абслугоўванні замежнай запазычанасці аказваюцца пад напругай, тады як перспектывы па нарошчванню аб'ёмаў прыцягнення фінансавання пакуль спрыяльныя (паляпшэнне суверэнных рэйтынгаў, макраэканамічная стабілізацыя).

У той жа час магчымасці для ўнутранага рэфінансавання замежнай запазычанасці (найбольш «бязбольны» для Беларусі выхад, бо старыя выпускі аблігацый можна канвертаваць у новыя, тым самым адкладаецца момант выплаты асноўнай запазычанасці) аказваюцца абмежаванымі - як бюджэтам, так і жаданнем суб'ектаў набываць валютныя дзяржаблігацыі - для гэтага няма дзяржгарантыі вяртання сродкаў (як па дэпазітах), і попыт пачынаецца з больш высокай даходнасці, чым дзяржава гатова прапанаваць. Вось чаму практычна ні адзін выпуск валютных дзяржаблігацый не размяшчаецца адразу і ў поўным аб'ёме, як правіла, гэта адбываецца за 2-3 разы да канчатковага размяшчэння.