Міцкевіч і Крымская вайна: гісторыя легіёна для вызвалення Польшчы і Беларусі

Навошта вялікі паэт адправіўся ў Канстанцінопаль.

Разгром польскага паўстання 1830-31 гадоў толькі пагасіў полымя, якое не было патушанае жорсткімі расправамі царскіх генералаў у Польшчы і ў Вялікім княстве Літоўскім. Палякі і літвіны спачувалі ахвярам распраў, высланых у Сібір. Сярод іх быў і вялікі паэт Адам Бернард Міцкевіч (1798.12.24 – 1855.11.26), піша «Літвін».

На паразу вызвольнага руху Міцкевіч адгукнуўся не толькі сваёй творчасцю, палымянымі вершамі і памфлетамі. Ягонай зброяй супраць прыгнятальнікаў сталі ідэі. На думку паэта, менавіта Польшча, разгромленая і растаптаная царскімі ботамі, павінна была падаць прыклад барацьбы за свабоду іншым народам Еўропы.

Невыпадкова з 1840 года Міцкевіч жыве і працуе ў сталіцы Францыі, дзе ўзначальвае кафедру славянскай літаратуры і славеснасці ў парыжскім Калеж дэ Франс. У пачатку 1841 года паэт знаёміцца з прапаведнікам месіянства Польшчы, практыкуючым містыкам, філосафам Анджэем Тавянскім, які сцвярджаў, што валодае дарам прароцтва. Пры дапамозе гіпнозу Анджэй сапраўды змог вылечыць на пэўны час жонку Адама Цаліну Шыманоўскую ад дэпрэсіі. Узрушаны і захоплены Міцкевіч шчыра прасякнуўся вучэннем Тавянскага, згодна з якім Польшча абвяшчалася богаабранай краінай, месіяй, закліканай загладзіць грахі ўсяго чалавецтва.

Польскі месіянізму глыбока пранік у творчасць Адама Міцкевіча, які стаў актыўным паслядоўнікам і прапаведнікам вучэння Анджэя Тавянскага. З-пад пяра паэта выходзіць рэлігійна-публіцыстычны твор «Кніга польскага народа і польскага паломніцтва». У гэтым трактаце польскі месіянізм Міцкевіча дасягнуў апагею, прыняўшы рысы шавінізму, г.зн., нацыянальнай перавагі, якая валодае правам дыскрымінацыі іншых народаў. Аўтар пісаў: «Польшча закліканая ўваскрэснуць як Хрыстос, яна стане месцам Божага ўцаравання на зямлі, а палякі аб'яднаюцца і зменяць уладкаванне свету».

Такія выказванні шакавалі французскі ўрад і ў 1845 годзе Міцкевіча адхілілі ад чытання лекцый, а ў 1852 годзе звольнілі з Калеж дэ Франс. Але такое стаўленне французаў не прымусіла паэта адрачыся ад сваіх поглядаў. Ён вызначае ўшчыльную заняцца фармаваннем новага Польскага легіёна, які стаў бы апорай змагароў за новую свабодную Рэч Паспалітую.

Першапачатковае фармаванне легіёну Адама Міцкевіча пачалося ў Італіі, дзе ў 1848 годзе ўспыхнуў рэвалюцыйны рух, які меў рысы міжнароднага значэння. Міцкевіч неадкладна выехаў у Рым для фармавання вызвольнага легіёну колькасцю блізу 500 чалавек.

Рэвалюцыйны план, распрацаваны Міцкевічам, уяўляў сабой грандыёзнае дасягненне рэвалюцыйна-дэмакратычных поглядаў у Польшчы таго часу. Польскія патрыёты ўсур'ёз спадзяваліся, што іх энтузіязм і імкненне да свабоды будуць падтрыманыя ва ўсёй Еўропе. Новая Еўропа, верылася Міцкевічу, устане ў адзіным парыве супраць царызму за вольнасць, за роўнасць.

Далейшыя дзеянні Польскага легіёна ў перыяд Крымскай вайны. У 1853 годзе пачалася ваенная аперацыя супраць самадзяржаўя Расейскай дзяржавы з боку еўрапейскай кааліцыі (Францыі, Англіі і Італіі) пры ўдзеле Асманскай імперыі. Аб'яднанае войска Еўропы і Турцыі размяшчалася ў Крыме.

З 1854 года доўжылася шматмесячная аблога Севастопаля. Дзейны Міцкевіч не замарудзіў скарыстацца напружанымі падзеямі Крымскай вайны і пасля скону жонкі ў красавіку 1855 адправіўся ў Турцыю. У ягонай галаве ўзнік найвялікшы праект надання актыўнага садзейнічання еўрапейцам і туркам у проціборстве з Расеяй.

Што ж шукала мяцежная душа паэта ў Канстанцінопалі (цяпер Стамбул), куды ён прыехаў на падставе навуковай камандзіроўкі? За год да ягонага візіту пачаўся другі этап расейска-турэцкай вайны, і менавіта ў Асманскай імперыі Міцкевіч меў намер адрадзіць Польскі легіён, які аб'яднаў дзейнасць польскіх актывістаў для барацьбы з царызмам. Асноўная задума легіёну палягала ў дапамозе французскаму, ангельскаму і турэцкаму войскам адабраць Крым у Расейскай імперыі.

Адама захапляў рашучы настрой і баявы дух войска: ён спадзяваўся, што колькасць і ўплыў легіёну ўзрастуць за кошт уз'яднання сіл з еўрапейскімі і ўкраінскімі паўстанцкімі атрадамі. Аднак да Крыму Адам Міцкевіч са сваім легіёнам так і не дайшоў. Паводле афіцыйнай версіі ў лістападзе 1855 года паэт заразіўся халерай і раптоўна памёр. Але ў пасмяротных высновах медыкаў не ўтрымлівалася згадкі пра характэрныя прыкметы захворвання. Магчыма, гэта было наўмыснае атручванне.