Эканаміст: Замаячыў дэфолт

Колькі вяровачцы не віцца…

Дзяржаўная запазычанасць Беларусі ў 2020 годзе вырасце прыкладна на 20% і дасягне 54,4 мільярдаў рублёў, бо будзе ўлічаны расейскі крэдыт на будаўніцтва БелАЭС.

Такім чынам, для нашай краіны сума дзяржаўнай запазычанасці стане рэкорднай у яе гісторыі.

Якія гэта можа мець наступствы для эканомікі?

На пытанні Charter97.org адказвае эканаміст Леанід Злотнікаў.

— Некаторыя эканамісты мяркуюць, што выдаткі на абслугоўванне рэкорднай дзяржпазыкі прывядуць да росту попыту на валюту і паслаблення беларускага рубля. Наколькі магчымы такі сцэнар?

— Ужо цяпер шматлікія беларускія прадпрыемствы прыходзяць да банкруцтва. Так што цалкам можа быць, што выплачваць запазычанасці не будзе магчымасці і давядзецца весці перамовы з крэдыторамі.

Цяжка сказаць, ці можна наогул выблытацца з гэтай сітуацыю і да чаго яна ў выніку прывядзе. Я сам задаваў такія пытанні ў некаторых аўдыторыях, дзе былі вельмі кваліфікаваныя людзі. І наўпроставага адказу не было.

Але зразумела адно: колькі вяровачцы не віцца, павінен быць канец. Занадта доўга беларуская эканоміка не павялічвае эфектыўнасць, занадта доўга растуць пазыкі.

Таму выснова напрошваецца такая: агулам, з вялікай доляй імавернасці, магчымы дэфолт.

Магчымы для краіны, а не толькі для прадпрыемстваў, якія і так не могуць аддаваць запазычанасці і банкрутуюць. І ён будзе не такім, як для прадпрыемстваў. Калі прадпрыемства можна прадаць праз запазычанась, то для краіны дэфолт - гэта больш сур'ёзная праблема.

Так што сітуацыя агулам крытычная. Гэта праўда, і я не буду аспрэчваць гэта.

- Такім чынам: дэфолт... а як ён адаб'ецца на самых важных паказчыках узроўню жыцця для звычайных грамадзян - курсу рубля, узроўню заробкаў і гэтак далей?

- Натуральна гэта прывядзе да паніжэння ўзроўню жыцця. Наколькі гэта адчуецца — вельмі моцна або не — залежыць ад дамоўленасці ўрада з крэдыторамі.

А сітуацыя ў нас сапраўды абвастраецца. Я заўсёды кажу пра такую паказальную з'яву: прадпрыемствы бяруць пазыку ў банкаў, каб выдаваць заробак. А потым, калі павінны вярнуць, вяртаюць не за кошт прыбытку або з нейкіх даходаў, а за кошт прыцягнення новых банкаўскіх сродкаў — гэта значыць, у іх не застаецца сродкаў абарачэння.

І такіх прадпрыемстваў цяпер шмат, і яны сапраўды ідуць да дэфолту. Не дзяржава пакуль, а прадпрыемствы, але і дзяржава трапляе ў незразумелае становішча.

Цяжка цяпер прадказваць, але тое, што мы сапраўды ідзем да нейкага нядобрага стану, гэта факт. Застаецца вызначыць, дзе і калі гэта скончыцца. Сапраўды, калі Расея запатрабуе цяпер вяртаць цягам 10 гадоў па мільярду за атамную станцыю, то агулам разлічвацца не будзе чым. Перад тымі, хто браў гэтыя пазыкі, замаячыў дэфолт.

– Вось так... Але, акрамя рэструктурызацыі крэдыту за АЭС, Расея, яшчэ не хоча дамаўляцца ў магчымай кампенсацый за нафтавы падатковы манеўр…

— Вы разумееце, тут трэба зрабіць агаворку — чаму яна павінна кампенсаваць?

Калі мы маем даходы ад нафты, даходы гэтыя мы бярэм ад Расеі, гэтую экспартную мыту, разумееце? Гэта ж не мы зарабілі. Гэта расейская мыта.

Атрымліваецца, што нашы ўлады не могуць самі сябе забяспечыць і патрабуюць ад чужой дзяржавы: «Карміце нас!»

Тут трэба паставіць пытанне па-іншаму. А чаму краіна не можа жыць без падачак у прынцыпе? Іншыя краіны не маюць той жа нафты - і нічога, жывуць, як, напрыклад, Японія.

У іх рэсурсаў практычна няма ні паліўных, ні іншых нейкіх выкапняў, а жывуць. У той жа час ёсць краіны, тыпу Венесуэлы, якія, маючы ўсё – не могуць жыць. І Беларусь за гэтай уладай не можа жыць. Калісьці мы прыйдзем да відавочнага канца, мы цяпер як Венесуэла, мы не можам жыць самі без падачак. Вось трэба абавязкова знайсці цётачку або дзядзечку, якія будуць карміць гэтую нахлебніцу. Разумееце?

Але не так трэба ставіць пытанне. Трэба ставіць так: а як зрабіць, каб эканоміка ў табары была іншай, эфектыўнай - а яна можа быць эфектыўнай. Але для гэтага трэба развязаць іншыя, больш комплексныя, праблемы і па-іншаму краінай кіраваць. Вось пры той сістэме кіравання, якая цяпер ёсць, мы трапім у такую сітуацыю, што мы не зможам разлічвацца за пазыкі.

За гэтай уладай мы ўвесь час тонем і тонем паволі.

Так атрымалася, што практычна ўсе 25 апошніх гадоў вельмі моцна карміліся ад Расеі. Гэтак жа было і ў СССР, калі мы атрымлівалі сыравіну коштамі, удвая ніжэйшымі за рынкавыя, а гатовую прадукцыю прадавалі ўдвая даражэй, чым на рынку.

І Расея, вядома, адыграла ролю жудасную, таму што яна, як гаворыцца, зварыла жабу. Ведаеце, калі б краіна адразу пасля незалежнасці апынулася без падтрымкі Расеі, мажліва, нейкія рэформы прайшлі б і гэтак далей. Але нас зрабілі жабай, якая сядзіць у катле, пастаўленым на павольны агонь: вада награваецца, утульна, кормяць і ніхто не выскоквае з гэтага катла. А цяпер, як становіцца па-сапраўднаму горача, выскачыць ужо немагчыма.

- Цяжка з вамі не пагадзіцца... вы згадалі гэтыя нерэнтабельныя дзяржпрадпрыемствы, перад якімі ўжо маячыць дэфолт...

- Не толькі нерэнтабельныя, але і нізкарэнтабельныя. Такіх прадпрыемстваў дзесьці блізу 60% цяпер. Разумееце? Яны не могуць развівацца. Яны праядаюць усё, што можна.

Маецца на ўвазе тое, што амартызацыю праядаюць, потым абаротныя сродкі праядаюць, а потым яшчэ горш будзе. Давайце паглядзім на машынабудаванне. Гэта галоўнае, што ў нас было. Гэтыя буйныя заводы паволі зніжаюць вытворчасць у апошнія 5 гадоў. Яны губляюць, так сказаць, не тое што тлушч — губляюць нават мяса на костках. Гэта значыць, мы зусім не туды ідзем, трэба спыніцца, апамятацца, усвядоміць.

- Ёсць вялікі сумнеў, што ўлады, зрэшты, Лукашэнка, пойдуць на рэформы дзяржсектара. Экспэрты адзначаюць, што для Лукашэнкі гэтыя дзяржпрадпрыемствы – «свяшчэнная карова», якую ён не хоча чапаць. Да чаго гэты шлях можа прывесці? Не забадае гэтая «свяшчэнная карова» ўсю эканоміку?

Лукашэнка - перакананы камуніст. Ён думае што, як і ў Савецкім Саюзе, дзяржава павінна камандаваць: «Няма чаго, каб гэтыя бізнэсоўцы ўсе раскрадалі». Ён перакананы прыхільнік сацыялізму.

Але не гэта нават галоўнае. А галоўнае тое, што ён разумее: калі цяпер зрабіць эфектыўную эканоміку - яна будзе толькі рынкавай. І няма ў свеце такога цуду, каб яна была эфектыўная і не было рынкавай. Гэта і тэорыя, і практыка. Але тады ў гэтым выпадку ён не павінен умешвацца ў справы эканомікі, не мець рэальнай улады, а быць, як ангельская каралева: прымаць гасцей, паслоў і гэтак далей - і не больш. На гэта ён ніколі не пагодзіцца. Ніколі. Таму пакуль ва ўладзе Лукашэнка – ніякага выйсця не будзе.

– Лукашэнка сказаў аб тым, што 2020 год будзе годам вэрхалу, маючы на ўвазе палітычны складнік — выбары прэзідэнта. Ці можа быць, што і эканоміка прыгатуе сюрпрызы і год 2020-ы стане і годам эканамічнай вакханаліі?

- Ну якія яшчэ сюрпрызы? Яна ўжо паказала ўсе свае сюрпрызы: прадпрыемствы ствараюць менш, чым яны праядаюць. І ўсё, што ствараюць, то яны і праядаюць. І такіх прадпрыемстваў 60%, перш за ўсё буйныя, перш за ўсё прадпрыемствы машынабудавання, хімічнай галіны і гэтак далей. Але куды ўжо далей?

Гэта ўжо адбылося. Што такое 60% прадпрыемстваў, у якіх рэнтабельнасць не вышэйшая за 5%? Гэтыя прадпрыемствы не могуць павялічыць заробак, не могуць абнавіць свае фонды, у іх старэюць тэхналогіі, старэе абсталяванне, яны губляюць канкурэнтаздольнасць на сусветным рынку. Разумееце? А мы - малая краіна, адкрытая. Мы павінны, каб жыць, шмат спажываць з сусветнага рынку і шмат туды пастаўляць. Як усякая малая краіна. Мы проста не можам нармальна існаваць ужо сёння, што там заўтра чакаць. За кошт пазык жывем і латаем свае дзіркі.

- Гэта значыць, мы ўжо прыйшлі ў «светлае заўтра» луканомікі?

— Так. Дэфіцыт бюджэту ўражальны. Цяпер нашай уладзе не надта і крэдыты даюць. Нават кітайцы адмаўляюцца.

Улада разлічвае сёлета на кітайскі крэдыт. Але ўжо размовы ідуць, што мы шмат не пазычым у Кітая.

Пры абмеркаванні бюджэту на будучы год улады робяць упор на пазыкі. Гэта пазыкі на рынку пазыковых аблігацый. Будуць пазычаць і ў свайго насельніцтва крыху, блізу 10%, бо 90% хочуць пазычаць на вонкавым рынку.

І вось атрымліваецца замкнёнае кола: краіна будзе пазычаць далей і далей. Вядома, Мінфінансаў заяўляе, што пасля 2020 года мы павінны скарачаць нашы пазыкі. Але гэта, напэўна, проста дэкларацыя: як скарачаць, калі адсоткі па крэдытах амаль 7,5%, а рэнтабельнасць прадпрыемстваў меншая за гэтыя 7%?

Гэта значыць, што большасць дзяржпрадпрыемстваў будуць праядаць крэдыты.

- Зразумела, сітуацыя ясная. Можа быць, штосьці аптымістычнае тут можна знайсці? Якое можа быць выйсце з гэтага становішча?

- Ну, сама па сабе эканоміка не забітая, як бы ўлады ні стараліся. Усё адно людзі будуць бульбачку вырошчваць, кабанчыка, будуць грыбкі збіраць, будуць зарабляць дзесьці ў суседзяў: у Польшчы, у Расеі. Такіх людзей становіцца з кожным годам усё больш. Неяк людзі выжывацьмуць, будуць зарабляць.

У нас яшчэ ёсць галіны, якія гандлююць - хімічная, мінеральныя ўгнаенні. Ёсць буйныя прадпрыемствы і цэлыя галіны, якія ўлады здавацьмуць на металалом. Металалом дарогі. Яшчэ працягнем.

Калі вам спадабаўся артыкул, вы можаце падтрымаць сайт Charter97.org наступным чынам:

РАЗЛІКОВЫ МУЛЬТЫВАЛЮТНЫ РАХУНАК ДЛЯ АХВЯРАВАННЯЎ:

Назва банка: Bank Millennium S.A.
Адрас: ul. Stanislawa Zaryna, 2A, 02-593, Warszawa
IBAN: PL 97 1160 2202 0000 0002 1671 1123
SWIFT: BIGBPLPW
Імя ўладальніка рахунку: Fundacja “KARTA ‘97”
рызначэнне аплаты: Darowizna na cele statutowe

Звязацца з намі можна праз адрас charter97@gmail.com