29 сакавiка 2024, Пятніца, 1:17
Падтрымайце
сайт
Сім сім,
Хартыя 97!
Рубрыкі

Лукашэнка як статыстычная хібнасць

40
Лукашэнка як статыстычная хібнасць
ІРЫНА ХАЛІП

Пераменаў у Беларусі хочуць ўсе.

Давайце адразу дамовімся. Паколькі ў Беларусі сапраўдных выбараў няма з 1996 года - менавіта тады Аляксандр Лукашэнка разагнаў легітымны Вярхоўны Савет і прызначыў замест яго паслухмяную палату прадстаўнікоў - то слова «выбары» з пачатку і да канца тэксту возьмем ва ўмоўныя двукоссі. Выбараў няма, парламента няма (Палата прадстаўнікоў - гэта фактычна канцылярыя, якая аднагалосна зацвярджае ўсе ініцыятывы Лукашэнкі, надаючы ім статус законаў), але людзі, якія спрабавалі ўдзельнічаць у гэтай кампаніі, ёсць. Я таксама ўдзельнічала.

На пытанне, навошта гэта было трэба, калі хутка ў краіне няма выбараў, адказваю проста. Па-першае, вулічная актыўнасць пасля рэпрэсій 2010 гады фактычна сышла на нішто. А без масавых пратэстаў змяніць уладу ў Беларусі, на жаль, немагчыма. Любыя перамовы з уладай магчымыя толькі пры наяўнасці пратэстнага ціску. А значыць, трэба ісці і гаварыць з людзьмі. Пераконваць іх не баяцца. Тлумачыць, што паход на выбарчы ўчастак нічога ва ўмовах таталітарызму не зменіць.

Па-другое, выбарчая кампанія - легальная магчымасць выйсці з нацыянальнымі бел-чырвона-белымі сцягамі на вуліцы. Гэты сцяг, пад якім у 1994 годзе прымаў прысягу абраны тады прэзідэнт Аляксандр Лукашэнка, быў для яго нязвыклым і раздражняльным. І года прэзідэнцтва не прайшло, як ён змяніў дзяржаўную сімволіку, вярнуўшы чырвона-зялёны сцяг БССР. За бел-чырвона-белыя сцягі яшчэ шмат гадоў людзей збівалі міліцыянты. Потым за сцягі біць перасталі - іх проста адбіралі. А тут - два месяцы законных акцый са сцягамі. Грэх не скарыстацца.

ФОТА: СЕРАФІМ РАМАНАЎ/«НОВАЯ ГАЗЕТА»

Па-трэцяе, кожны раз, калі прадстаўнікі апазіцыі ўдзельнічалі ў парламенцкіх выбарах, у іх чамусьці на час кампаніі цалкам змянялася рыторыка. Ніхто з іх не скажа слоўца «змена ўлады», ніхто не казаў «Лукашэнка павінен сысці», затое разважалі аб добраўпарадкаванні двароў.

Па-чацвёртае, (і гэта ўжо мая асабістая прычына), «Новая газета», у якой я працую больш за 15 гадоў, забароненая ў Беларусі. Самы папулярны ў нас незалежны сайт Хартыя'97, для якога я пішу калонкі, ужо два гады заблакаваны ў Беларусі. Але далёка не ўсе беларусы асвоілі VPN, TOR і іншыя патрэбныя для абыходу блакаванняў рэчы. І калі журналіста пазбаўляюць чытачоў, чаму б не прыйсці да іх дадому?

Цяпер ніхто не зможа сказаць, што незалежныя журналісты не ведаюць, чаго хоча народ. Хтосьці, можа, і не ведае, а я - ведаю. Таму што ў час збору подпісаў я асабіста абышла больш за тысячу кватэр. Дык вось, за месяц я сустрэла аднаго-адзінага чалавека, які сказаў: «Выбачайце, але я падтрымліваю дзейную ўладу».

Гэта і ёсць рэальны ўзровень падтрымкі Лукашэнкі. Усё астатняе - фальсіфікацыі і прапаганда. А абсалютная, хімічна чыстая большасць хоча пераменаў.

Дарэчы, акруга мой - Партызанскі №110, у якім я жыву ўсё жыццё, - цалкам рэпрэзентатыўная. Тут ёсць дамы былога «раёна пыжыкавых шапак», якія будавалі для работнікаў ЦК КПБ. Там зараз жывуць партыйныя ўдовы і якія выкупілі кватэры ў гэтых дамах бізнэсоўцы. Ёсць Трактарны завод са сваім пасёлкам, ёсць інтэрнаты завода аўтаматычных ліній, мясакамбіната, малочнага завода. Ёсць прыватны сектар. Ёсць дамы вайскоўцаў. Ёсць кварталы сучасных шматпавярховак, дзе поўна іпатэчных маладых сем'яў. Ёсць старыя «брэжнеўскія» кааператыўныя дамы. Гэта адзіная акруга, якая межамі цалкам супадае з адміністрацыйным раёнам. Я люблю гэты раён. І, як у фільме «Волга-Волга», я тут «усе мелі ведаю».

 

Выбарчая сістэма Беларусі - мажарытарная. У нас няма партыйных спісаў. У краіне 110 акругаў. Спосабаў вылучэння некалькі: партыя, працоўны калектыў і самавылучэнне. Я была самавылучэнцам.

Самавылучэнец павінен сабраць за чатыры тыдні не менш за 1000 подпісаў выбарцаў акругі. Розніца з расейскай аднамандатнай акругай у тым, што ў Расеі для вылучэння ў Дзярждуму трэба сабраць подпісы не менш за тры працэнты жыхароў акругі. У выпадку, калі ў акрузе пражываюць менш за 100 тысяч выбарцаў - не менш за 3 тысячы. У расейскіх аднамандатных акругах сярэдняя колькасць выбарцаў - 400-500 тысяч. Гэта значыць, трэба сабраць 12-15 тысяч подпісаў. У Беларусі ж лік фіксаваны. А сярэдняя колькасць выбарцаў - 60 тысяч у акрузе. Напэўна, можна сцвярджаць, што і ў расейскіх, і ў беларускіх умовах збіраць подпісы вельмі складана.

Галоўны вораг збору - час. Хадзіць па кватэрах можна хіба што з 18.30 да дзевяці вечара. Пры гэтым у 18.30 многія яшчэ не вярнуліся з працы. А ўжо ў 8 вечара могуць не адкрыць дзверы. А яшчэ перыяд збору подпісаў прыпаў на верасень і пачатак кастрычніка. Гэта значыць, што выходныя дні былі практычна пустымі: выбарцы з'язджалі на лецішча.

Месяц, адведзены на збор подпісаў, я днём стаяла ў пікеце, а ўвечары хадзіла па кватэрах.

У пікет прыходзіць чалавек. Падпісваецца. Кажа: «Я былы старшыня ЖБВК. Вечарам я вас правяду па нашым раёне, дапамагу сабраць подпісы». Ніякага парушэння ў гэтым няма: галоўнае, каб у аднаго з тых, хто ходзіць па кватэрах або стаіць у пікеце, было пасведчанне сябра ініцыятыўнай групы. І некалькі вечароў запар Аляксандр хадзіў са мной па сваім раёне. З ім было лёгка - ён добра ведаў, што «ў гэтую кватэру мы не пойдзем, там цётка з выканкаму жыве». Менавіта ў яго раёне мы сустрэлі таго адзінага чалавека, які падтрымлівае Лукашэнку.

 

Былы міліцыянт Сяргей напісаў мне ў Фэйсбук, што жыве ў Партызанскім раёне, як і многія яго сябры, і хоча дапамагчы. Выбірайце, напісаў ён, вечар, і праеду па маіх знаёмых. Праехаліся. Вечар выдаўся надзвычай прадуктыўны - і подпісамі, і новымі знаёмствамі. Сяргей вельмі цікавы суразмоўца і добры чалавек, і наогул мы пасябравалі. Як і з Аляксандрам.

У кожным доме і ў кожным пад'ездзе адбывалася нешта такое, што прымушала не падаць ад стомы, не гаварыць «я больш не магу», а ісці далей. У адной кватэры адчыняе дзверы суровы дзядзька і кажа: «Калі ты апазіцыя - праходзь, калі не - пайшла прэч». Груба, але дакладна. У іншай, адкрыўшы дзверы, кажуць: «О, сама прыйшла! А я ўжо збіраўся заўтра ісці ваш пікет шукаць». У трэцяй гаспадар сапраўды прызнаецца: «Я - пад пагонамі, нам забаранілі падпісвацца. Але я вам зараз жонку і цешчу паклічу - яны дакладна падпішуцца». У чацвёртай жыве дзіцячы пісьменнік, які падпісваецца і дорыць свае кнігі, і мы абдымаемся на развітанне, як сваякі, якіх калісьці разлучылі у індыйскім кіно. Менавіта такія сустрэчы не дазвалялі ўпасці ў роспач, хоць часам хацелася. І прычына таму - страх, у якім жывуць беларусы доўгія гады.

Супраць мяне ў акрузе ўлада выставіла тэлевізійнага прапагандыста (хто б сумняваўся?). Тэнгіз Думбадзэ калісьці быў кіраўніком Аджарскай тэлевізіі, пасля рэвалюцыі ў Грузіі збег у Беларусь і ўсе гэтыя гады распавядае па тэлевізары, як добра жыць у Беларусі і як дрэнна ва ўсім астатнім свеце. Уладных кандыдатаў, якія ўжо прызначаныя дэпутатамі, вылучаюць працоўныя калектывы і «Белая Русь». У Беларусі няма кіруючай партыі, затое ёсць грамадскае аб'яднанне «Белая Русь», куды ўсіх, хто працуе на дзяржаўных прадпрыемствах, заганяюць у загадным парадку. Сяброўства гэта не дае нічога, толькі адымае - грошы на ўнёскі і час на ўдзел у разнастайных дзяржаўных масоўках. У нашым выпадку - у пікетах «Белай Русі» ў падтрымку дзяржаўных кандыдатаў.

ТЭНГІЗ ДУМБАДЗЭ.
ФОТА З САЦСЕТКІ

Яны заўсёды з'яўляліся адразу ж, як толькі мы выстаўлялі свой пікет, і станавіліся побач. Ну і добра, пастаім побач. Жанчынам з дзяржаўнага пікету заўсёды было сумна. Да іх ніхто не падыходзіў - ні падпісацца, ні проста пагаварыць. А ў нас заўсёды было весела. І час ад часу нудныя дамы прыходзілі пагутарыць:

- А вы колькі збіраецеся стаяць?

- Ды пакуль цямнець не пачне. А вы?

- А нам загадана дзве гадзіны кожны дзень стаяць пасля працы.

- А навошта вы на гэта згаджаецеся?

- Ды вы што, не разумееце? Гэта ж загад.

- А калі не падпарадкавацца?

- Як гэта - не падпарадкавацца? Звольняць жа...

- А хоць бы па подпісах вам норму не ўвялі - ну, скажам, 20 подпісаў на дзень з кожнага, інакш звольняць?

- А, гэта... Дык нам подпісы і не патрэбныя. Проста стаяць трэба.

 

Так і стаяць. Так і ідуць туды, куды скажуць, не пытаючыся, навошта. І чамусьці ў тых дзяржаўных пікетах і іншых масоўках - адны жанчыны. Як і ў выбарчых камісіях, зрэшты.

Хоць не, аднаго мужчыну я ў акруговай камісіі бачыла. Ён «пас» мой пікет, як высветлілася потым. І дачакаўся. Прыехаў стары сябар з іншага раёна і вельмі знерваваўся, што не можа паставіць подпіс:

- Гэта значыць я праз увесь горад ехаў, каб за цябе падпісацца, а мне праз прапіску нельга?

- Нельга, на жаль. Але давай ты распішашся сімвалічна. Возьмем пусты ліст, ты паставіш подпіс, і я гэты ліст захаваю навекі, схаваўшы ў зборнік п'ес Бэкета. Ідзе?

Старога сябра-рэжысёра гэты маленькі спектакль, тым больш з Бэкета, цалкам задаволіў. Але як толькі ён узяў пусты ліст, чалавек, мірна які гуляе вакол пікету, раптам выхапіў тэлефон і пачаў фатаграфаваць і аднаго, і ліст. А потым з выглядам пераможцы дастаў з кішэні пасведчанне члена выбарчай камісіі і сказаў: «У вас парушэнне - подпіс у незапоўненым аркушы!» Дэманстрацыя сябрам пашпарта з прапіскай у іншай акрузе, натуральна, нічога не дала. «Заўтра вас выклічуць і вынесуць папярэджанне!» - ён быў шчыра шчаслівы, што не дарма выдаткаваў дзень на хаджэнне вакол майго стэнда. Ён трыумфаваў. Я спытала:

- І адкуль жа вы - такія - бярацеся?

Ён непарушна сказаў:

- Як гэта - адкуль? Мяне вылучылі бабулі.

- Якія бабулі?

- Бабулі нашага пад'езда! Я ж старэйшы па пад'ездзе.

А я-то думала, што Швондэра Булгакаў прыдумаў...

Шмат хто з жыхароў майго раёна там жа, паблізу, і працуюць - на заводах, у крамах, дзіцячых садках, паліклініках. Многія шукаюць працу бліжэй да хаты. Яны-то і распавядалі неверагодныя гісторыі, будучы запалоханымі да смерці.

НА ВЫБАРЧЫМ УЧАСТКУ Ў МЕНСКУ.
ФОТА: Серафім РАМАНАЎ/«НОВАЯ ГАЗЕТА»

У доме на вуліцы Сталетава мілая жанчына сказала: «Прабачце, я вас падтрымліваю. Але сёння нас усіх, хто жыве ў раёне, выклікалі да начальства і прымусілі падпісацца за Думбадзе. І сказалі, што ўсе подпісы будуць правяраць. І калі выявіцца, што хто-небудзь падпісаўся за кагосьці яшчэ, - звольняць адразу ж». А ў доме на вуліцы Мендзялеева іншая жанчына, небяспечна выглядаючы на ​​лесвічную пляцоўку - ці не падслухоўвае хто, - прашаптала: «Нам на працы сказалі, што пасадзяць, калі мы за вас падпішамся». І ніякія цытаты з выбарчага кодэксу, ніякія тлумачэнні на іх не падзейнічалі. Гэтым жанчынам сапраўды было страшна: а раптам уначы «чорны воран» прыедзе?

І гэта не аднаразовае запалохванне. Гэта - сістэма. За адзін раз чалавека так не запалохаць. Гэта павінна збірацца гадамі, гэта павінна дзяўбці цемя, як кропля вады ў кітайскай катаванні: не пойдзеш - звольнім, не падпішаш - пасадзім, выкажаш меркаванне - не працягнем кантракт. Страх мае кумулятыўны эфект, на жаль. А пазбавіцца ад яго куды складаней, чым падчапіць паветрана-кропельным шляхам.

 

Але самай жудаснай для мяне асабіста стала сцэна ў пікеце. Малады чалавек і дзяўчына, прыгожыя і юныя, ішлі міма. Дзяўчына спынілася і пачала чытаць тэкст на стэндзе. Яе спадарожнік небяспечна паглядзеў па баках і тут жа пачаў цягнуць яе за рукаў са словамі: «Пойдзем адсюль хутчэй. На доме насупраць вісіць камера відэаназірання. Ты што, не разумееш? Гэтая камера фіксуе ўсіх, хто спыняецца. Будуць праблемы!»

І гэта ўжо не жанчыны перадпенсійнага ўзросту, скаваныя кантрактнай сістэмай, пры якой кантракт заключаецца толькі на год. Гэта пакаленне, якое нарадзілася пры Лукашэнку. На шчасце, сярод маладых такі панічны страх - гэта ўсё ж такі рэдкасць, а не норма. На жаль, нормай стала іншае: абыякавасць і адчуванне безнадзейнасці. Сапраўды гэтак жа савецкія дзеці, якія раслі, не ведаючы альтэрнатывы, у дарослым узросце глыбока пагарджалі савецкай уладай, але пра перамены нават не думалі. Яны ведалі, што перамен не будзе, і трэба будаваць сваё жыццё з улікам гэтай акалічнасці. Лукашэнка пры ўладзе ўжо 25 гадоў, і пакаленне, не дасведчанае ні выбарамі, ні зменамі ўлады, ні яе нармальным функцыянаваннем, ужо вырасла, скончыла ўніверсітэты і прыцярпелася.

- Ай, я б падпісаўся, вядома, але не бачу сэнсу.

Ну, усё роўна ж пры нашым жыцці нічога не зменіцца! - кажа мне малады чалавек не старэй за трыццаць.

- Пачакайце, што значыць «пры нашым жыцці»? Вы хоць бы фізічна Лукашэнку перажывяце!

- Так бо ў яго сыны падраслі...

Скажу шчыра: не ведаю, што адказваць на гэта. Такія словы я чула не адзін раз. Ад людзей розных узростаў. Але ад маладых яны гучаць асабліва дзіка: «пры нашым жыцці нічога не зменіцца», «сыны падраслі» - у гэтым гучыць такая жахлівая безнадзейнасць, такое грэбаванне да ўласнага жыцця, такое нявер'е ў будучыню, што хочацца ўлезці пад коўдру і ніколі больш адтуль не вылазіць. А калі ў добрым старым доме мяне сустрэла жанчына, якая не казала нават, а шыпела - «з'ехаць, з'ехаць да д'ябла, забыць гэтую ганебную краіну і гэтае жыццё ў ёй, хай праваліцца ў пекла», - мне таксама на імгненне захацелася з'ехаць. Дакладней, не з'ехаць нават, а ўцячы. Бегчы, не разбіраючы дарогі, абы-куды, ад гэтай канцэнтраванай нянавісці і безнадзейнасці. Выратавала тое, што ў наступнай кватэры, дзе жыве інжынер трактарнага завода, сустрэлі з радасцю, падпісаліся ўсёй сям'ёй і сказалі, што нічога не баяцца і гатовыя ісці на любыя акцыі пратэсту.

АКЦЫЯ ПРАТЭСТУ Ў МЕНСКУ.
ФОТА: Серафім РАМАНАЎ/«НОВАЯ ГАЗЕТА»

Вядома, я сабрала подпісы. Вядома, мяне не зарэгістравалі. Нічога іншага я і не чакала. З паўтары тысячы подпісаў я здала тысячу дзвесце. Напярэдадні ўважліва вывучыла ўсе аркушы. Тыя, у якіх можна было прычапіцца хоць да чаго-небудзь - памылкі, выпраўленні, - і зусім не здавала. Ведала, што не зарэгіструюць, не дапусцяць да этапу агітацыі, але не хацела ўласнаручна даваць ім козыры. Да подпісаў яны ў выніку і не прычапіліся. Яны прычапіліся да дат. Быццам бы даты ў некаторых падпісных лістах прастаўляў не выбаршчык і не сябра ініцыятыўнай групы, а нейкая трэцяя асоба. Нічога дзіўнага. У той жа дзень, як высветлілася, не зарэгістравалі нават дзейных «дэпутатаў» Ганну Канапацкую і Алену Анісім.

Канапацкая ў 2016 годзе вылучалася ад апазіцыйнай Аб'яднанай грамадзянскай партыі, Анісім - намесніца старшыні Таварыства беларускай мовы. Абодвум выдалі мандаты і тры гады размахвалі гэтымі мандатамі перад усякай замежнай дэлегацыяй: глядзіце, у нас ёсць апазіцыя ў парламенце! І Канапацкая, і Анісім подпісы сабралі з лёгкасцю. Абедзвюх не зарэгістравалі: у наступным годзе прэзідэнцкія выбары, так што хай Палата прадстаўнікоў на ўсялякі выпадак будзе зусім стэрыльнай, яе ж усё-такі па тэлевізары паказваюць.

Такой кампаніі нават у Беларусі яшчэ не было. Выступленні тых нешматлікіх незалежных кандыдатаў, якіх усё ж такі зарэгістравалі, не выпускалі ў эфір. Казалі, што прамаўляць у эфіры словазлучэнне «змяняльнасць улады» забаронена. Выносілі папярэджанні «за парушэнне правілаў правядзення пікетаў» нават тым, хто не правёў ніводнага пікету, і пазбаўлялі рэгістрацыі. У дзень выбараў, 17 лістапада, назіральнікаў, якія фіксуюць парушэнні, выводзілі з участкаў дзясяткамі. Выдалілі больш за дзвесце. Прыход жа, па сцвярджэнні назіральнікаў, склаў 15-20 працэнтаў, і гэта значыць, што выбары не адбыліся. А паводле афіцыйных звестак - 77 адсоткаў. Але мы ў Беларусі прывыклі не здзіўляцца лічбам.

ПАДЛІК ГАЛАСОЎ НА ВЫБАРАХ У ПАЛАТУ ПРАДСТАЎНІКОЎ БЕЛАРУСІ.
ФОТА: ТАСС

Уласна, збольшага дзеля лічбаў я і ўдзельнічала ў гэтай кампаніі. Калі ў краіне няма ні выбараў, ні статыстыкі, адзіны спосаб даведацца, што думаюць людзі і ў якой прапорцыі, - гэта хадзіць па дамах і размаўляць. Цяпер я ведаю: калі б усіх, з кім я мела зносіны падчас збору подпісаў, задавальняла цяперашняя сітуацыя, то, напэўна, трэба было б сур'ёзна падумаць аб ад'ездзе. Але іх не задавальняе. І гэта не толькі Менск - мае сябры і паплечнікі вылучаліся ў Берасці, Бабруйску, Маладзечне, Воршы, Слоніме. Усюды - адна і тая ж карціна: падтрымка рэжыму на ўзроўні статыстычнай хібнасці.

Так, сітуацыя вельмі складаная. І чым далей, тым больш складана. Змагацца са страхам, адчаем, нявер'ем цяжэй, чым проста з дыктатурай. Але перамен хочуць усе. Значыць, у нас яшчэ ёсць шанец. Беларусь будзе вольнай.

Ірына Халіп, «Новая газета»

Напісаць каментар 40

Таксама сачыце за акаўнтамі Charter97.org у сацыяльных сетках