Як Полацкае княства бараніла незалежнасць ад манголаў

Дзякуючы гэтаму беларусы ніколі не былі падданымі Арды.

Мангольскае ўварванне абмінула землі Полацкага княства. Арды, людзі, якія ўварваліся ў Еўропу са стэпаў Азіі, прайшлі агнём і мячом па Суздальскай зямлі, узялі некалі магутны Кіеў. Ці толькі геаграфічнае становішча стала прычынай таго, што Полацк застаўся ў баку ад мангольскага ўдару?

Пасля таго, як войскі вялікага хана - Чынгісхана скарылі вялікія тэрыторыі, якія ўключалі ў сябе паўночную частку Кітая, Сярэднюю Азію і каўказскія землі, яны дабраліся да стэпавых межаў Кіеўскай Русі. Полаўцы, што жылі тут, здаўна варагавалі з кіеўскімі кіраўнікамі, але гэтым разам папрасілі дапамогі, піша «Літвін».

Разумеючы, якую пагрозу нясуць прыбылыя жорсткія заваёўнікі, князі Русі вымушаныя былі пайсці на збліжэнне з даўнімі ворагамі. У выніку 31 траўня 1223-га года на рацэ Калцы адбылася першая і адна з самых кровапралітных бітваў у гісторыі Кіеўскай Русі паміж аб'яднанымі сіламі рускіх князёў і полаўцаў.

Няўзгодненасць дзеянняў і дрэнная арганізацыя бою падвялі князёў: манголы нанеслі спаборнікам поўную паразу, знішчыўшы дзевяць дзясятых аб'яднанага войска. У баі загінулі многія знакамітыя галіцкія, валынскія, кіеўскія, смаленскія баяры, дружыннікі. Пакараўшы русічаў, манголы павярнулі назад у свае ўлусы. Полацкае княства сваіх воінаў на бітву не адпраўляла.

Збліжэнне паміж даўнімі апанентамі Полацкім княствам і Ноўгарадам пачалося яшчэ ў пачатку 13-га стагоддзя, калі абодва княствы вымушаныя былі стрымліваць наступ нямецкіх заваёўнікаў - крыжакоў. Трэба адзначыць, што той саюз быў даволі паспяховы для абодвух бакоў, бо ў выніку нямецкія рыцары былі вымушаныя спыніць сваё прасоўванне на Усход.

Праз 14 гадоў пасля пабоішча на Калцы манголы зноў вярнуліся да рускіх межаў. Войска Бату-хана ўзялі Пераяслаў, а затым і іншыя гарады, уключаючы стольны Уладзімір, Разань, Каломну. Ноўгарад не быў атакаваны манголамі. Прычына дагэтуль у цэнтры ўвагі гісторыкаў, дакладнага адказу на праблему няма.

Ёсць меркаванне, быццам бы халодны клімат чарговым разам дапамог паўночным землям. Іншыя кажуць пра тое, што прычынай паслужылі фізічная стомленасць манголаў, якім давялося на свае вочы ўбачыць гераізм воінаў, які абаранялі свае землі.

Але, можа быць, справа не толькі ў гераізм і ў стойкасці, а ў палітыцы, у рацыянальным разліку, які і вызначыў мэты ў ваеннай кампаніі хана Батыя. Унук слаўнага Чынгісхана абапіраўся на свайго хаўрусніка, а таму і не крануў яго ўладанні.

А саюзнікам манголаў быў не хто іншы, як князь Яраслаў, брат вялікага князя Юрыя Усеваладавіча. У 1238 годзе манголы ўдарылі па Уладзіміра-Суздальскаму княства невыпадкова. Там ішла барацьба за ўладу. Таму і адправіўся на раку Сіць князь Юры збіраць войска. Яраслаў яму не дапамог у сечы на Сіці, нібыта не паспеў.

Напраўду Яраслаў і не збіраўся ратаваць дружыну брата, аддаўшы яго манголам на расправу. Пасля разгрому дружын Юрыя манголы не сталі, натуральна, шкодзіць землям, у якіх ужо былі пасаджаныя намеснікі Яраслава (Смаленск). А ў Полацку ўжо кіравалі літвінскія князі, з якімі ў Яраслава былі добрыя стасункі, дамовы аб вайсковай дапамозе. Успомнім: Аляксандр Яраславіч (празваны потым Неўскім) быў жанаты з дачкой полацкага князя Брачыслава.

Сапраўды гэтак жа не атакавалі манголы і найбагацейшы Ноўгарад, у які быў запрошаны на княскі пасад сын Яраслава Аляксандр, які з'яўляўся, як вядома, братам мангольскага царэвіча Сартака. Сваякі, натуральна, і ўстрымаліся ад вайны адзін з адным.

Зрэшты манголы ўсё ж прайшлі мячом па зямлі цяперашняй Беларусі. Прайшоў час, сышоў у нябыт Бату-хан. Літвінскія князі імкнуліся ў 50-х гадах 13 стагоддзя ўзяць на дзіду Смаленск. Здзяйснялі туды набегі. Манголы вырашылі спыніць такую вайсковую актыўнасць ліцьвінаў.

У заходнюю Беларусь (калі казаць сучаснай мовай) у зіму 1258 года накіраваліся тумены Бурундая. Ён загадаў ісці на ліцьвінаў і галіцкім князям, якія залежалі ад яго. Такі загад атрымаў галічанін Васілька і падпарадкаваўся манголам. Князь Даніла Галіцкі атакаваў крэпасць у Ваўкавыску, Васілька ўдарыў на Панямонне. Затым татарскія набегі на землі ліцьвінаў паўтараліся з жорсткай няўмольнасцю ў 1270-х гадах аж да 1287 года. Зазналі напады Навагрудак, крэпасць у Горадні, выпальваліся вёскі на агромністым прасторы.