Шматдзетная мама: Сямейны капітал – гэта казка, якая можа і не стаць рэальнасцю

Чаму беларусы не наважваюцца нараджаць дзяцей, нягледзячы на льготы ад дзяржавы?

На нарадзе аб дэмаграфічнай сітуацыі Лукашэнка задаўся пытаннем, наколькі дзейсныя захады для падтрымкі сем'яў – аплачаны адпачынак догляду дзіцяці да трох гадоў, ільготнае крэдытаванне для шматдзетных сем'яў і праграма сямейнага капіталу - спрыяюць падвышэнню нараджальнасці.

«Заўтра тваёй краіны» папрасіла шматдзетную маму і экспэртаў у пытаннях дэмаграфіі ацаніць захады Беларусі для стымулявання нараджальнасці.

Аплачваецца адпачынак з прычыны догляду дзіцяці

Плюсы: стымулюе нараджальнасць у сельскай мясцовасці і падтрымлівае менш забяспечаныя сям'і.

Мінусы: нявыгадны жанчынам з добрым заробкам, можа быць прычынай адкладзенай беднасці.

Адпачынак для догляду дзіцяці да трох гадоў і выплата дапамогі цягам усяго гэтага перыяду загадчыца аддзела чалавечага развіцця і дэмаграфіі Інстытута эканомікі НАН Анастасія Баброва называе выключнай мерай: краіны, дзе раней практыкаваўся гэты падыход, ад яго адмаўляюцца. Там, дзе маці дазваляюць заставацца дома з дзецьмі цягам трох гадоў, дзяржава не падтрымлівае іх фінансава ўвесь гэты тэрмін.

Адносна высокая сума дапамогі з прычыны догляду дзіцяці ў апошнія пяць гадоў адбілася на росце нараджальнасці ў сельскай мясцовасці, дзе даходы сем'яў ніжэйшыя, чым у горадзе. Калі б сума дапамогі фармавалася больш гнутка, то нараджальнасць падвышалася б і ў пар з больш высокім прыбыткам, адзначае сацыёлаг, выкладчык ЕГУ Алена Арцёменка.

- Выпадзенне з прафесійнай дзейнасці на 3 гады, якое можа мець сур'ёзныя наступствы для кар'еры, і недастаткова стабільнае фінансавае становішча, вядуць да таго, што маладыя сем'і нярэдка аддаюць перавагу адкладаць нараджэнне першага дзіцяці — тлумачыць сацыёлаг.

Сямейны капітал

Плюсы: нагадвае некаторым сем'ям, што яны хацелі б мець траіх і больш дзяцей.

Мінусы: няўпэўненасць у атрыманні абяцаных сродкаў.

- Сямейны капітал - гэта казка. І ніхто не разумее, ці стане яна калі-небудзь рэальнасцю. Дзіўна было б казаць: «Вось я нараджу цяпер трэцяе дзіця, каб праз 18 гадоў штосьці адбылося або не адбылося». Гэта не зусім лагічна — заўважае мама траіх дзяцей Галіна Доўнар.

Адтэрміноўка на 18 гадоў, наадварот, можа спыняць чаканы эфект ад праекта. Рэалізацыю гэтай меры варта было б дапрацаваць і ўдасканаліць, мяркуе Анастасія Баброва.

— Без дакладных даследаванняў і апытання сем'яў размовы аб тым, ці спрыяе сямейны капітал нараджальнасці, бессэнсоўныя. Так, быў атрыманы нейкі эфект пасля яго ўвядзення. Некаторыя сем'і ўспомнілі, што яны хацелі б мець трэцяе дзіця, і нарадзілі яго. Нават не столькі праз сам захад, а таму, што гэтую тэму абмяркоўвалі ў грамадстве і на той момант была нядрэнная эканамічная сітуацыя, — адзначае Анастасія Баброва.

Льготнае жыллё

Плюсы: істотная падтрымка шматдзетных сем'яў.

Мінусы: выключэнне з гэтай меры тых, хто праз жыллёвае пытання не наважваецца нарадзіць першае і другога дзіця.

Галіна Доўнар згодная, што магчымасць атрымання жылля на льготных умовах можна ўважаць за той захад, якая стымулюе сем'і да нараджэння трэцяга або чацвёртага дзіцяці.

З эфектыўнасцю гэтай меры згаджаецца і Анастасія Баброва:

- Быў перыяд, калі масавае субсідаванне куплі жылля падштурхнула сем'і пашырацца. Дзякуючы гэтай праграме ў гарадах з'явіліся цэлыя новыя раёны.

Экспэртка, аднак, бачыць адваротны бок гэтай меры падтрымкі. Па-першае, масавыя субсідыі каштуюць дзяржаве вялікіх грошай. Па-другое, у дзяржавы няма плана, як развязаць наступствы ўшчыльнення і лакальнага дэмаграфічнага росту.

Бо новыя раёны патрабуюць стварэння адпаведнай інфраструктуры: дзіцячых садкоў, школ, ліній грамадскага транспарту.

- Бывае, людзі кажуць, што гэта іх апошняя надзея «жыць нармальна». Хацелася б, каб спачатку ішла размова пра забяспечанасць маладых сем'яў, і ўжо потым аб падвышэнні нараджальнасці, — кажа Галіна Доўнар.

Алена Арцёменка адзначае, што ў Беларусі сярэдні ўзрост пар, якія заводзяць першае дзіця, - 27 гадоў. У іх проста не застаецца часу для таго, каб нарадзіць другога. Варта было б падумаць аб тым, як стымуляваць пары нараджаць дзяцей раней. Улічваючы, што перад маладымі сем'ямі нярэдка стаіць праблема жылля і заробку, льготы на жыллё для тых, хто нараджае першага і другога дзіцяці станоўча адбіліся б на падвышэнні нараджальнасці агулам.

Беларусы ўсё часцей не наважваюцца нараджаць хоць бы адное дзіця

Ніводная з названых кіраўніком дзяржавы мер не стымулюе нараджаць першае дзіця. Гэта залежыць больш ад псіхалагічнай і сацыяльнай матывацыі, а таксама ад агульнай эканамічнай сітуацыі ў краіне, адзначае Анастасія Баброва.

Алена Арцёменка падкрэслівае, што дзве з названых мер накіраваныя на шматдзетныя сем'і, і адзначае, што гэта не самае эфектыўнае з пункту гледжання дэмаграфіі размеркаванне сродкаў.

- Меры падтрымкі шматдзетных сем'яў павінны быць накіраваныя на тое, каб яны не траплялі ў катэгорыю бедных. І сапраўды ім трэба дапамагаць з забеспячэннем жыллём і іншым. Але меры павышэння нараджальнасці, арыентаваныя на гэтую групу, не самыя эфектыўныя. Важна развязваць больш распаўсюджаную праблему-нараджэнне другога дзіцяці − - кажа Алена Арцёменка.

Бо ў асноўным сем'і ў Беларусі маюць аднаго-двух дзяцей, а ідэальная сям'я ў свядомасці беларусаў - тая, у якой іх двое, было б больш рацыянальна стымуляваць тых, у каго наогул няма дзяцей або ёсць адное дзіця, мяркуе сацыёлаг.

Без падтрымкі здароўя насельніцтва дэмаграфічныя стымулы не маюць карысці

Важны аргумент на карысць нараджэння дзяцей - здароўе і развязанне праблемы бясплоддзя.

- Калі прымуць пастанову падтрымліваць з бюджэту першую спробу ЭКА, гэта стане яшчэ адным стымулам для сем'яў, якія маюць праблемы з зачаццем. Гэта каля адной тысячы нараджэнняў дзяцей у сем'ях, якія гатовыя да дзяцей, хочуць іх і могуць забяспечыць — - кажа Анастасія Баброва.

Яна адзначае, што ў бясплодных пар амаль палова выпадкаў звязана з мужчынскім бясплоддзем. Гэта падкрэслівае важнасць праграм падтрымання здароўя не толькі патэнцыйных будучых маці, але і татаў. Дэмограф прапануе звярнуць увагу на ўдасканаленне ў Расіі стратэгіі здаровага ладу жыцця, каб пераняць некаторыя меры папулярызацыі здаровага ладу жыцця.

Брак інфраструктуры і гнуткіх формаў падтрымкі

Нават тыя льготы, якія дзяржава гарантуе сем'ям, выкарыстоўваць атрымліваецца не заўсёды, адзначае шматдзетная мама.

- Складана нават даведацца, што ў шматдзетнай сям'і ёсць такія льготы, не тое, што імі скарыстацца. Напрыклад, мы выпадкова даведаліся, што ў нас ёсць ільготы для аплаты камунальных паслуг. Для гэтага адправілі нас у разлікова-касавы цэнтр на месцы жыхарства. Там напісалі заяву, якую разаслалі ў адпаведныя арганізацыі. Але потым нам давялося паўторна адвозіць гэтыя дакументы ў кожную з іх. Такое адчуванне, што ўсё зроблена так, каб як мага менш людзей пра льготы даведалася і імі скарысталася, — кажа Галіна Доўнар.

Каб сем'і рэалізоўвалі сваё жаданне заводзіць дзяцей, для іх найперш важна быць упэўненымі, што будуць умовы гэтых дзяцей выгадаваць і выхаваць. Для пачатку - адсутнасць чэргаў у дзіцячыя садкі.

Кожнае дзясятае беларускае дзіця жыве ў беднасці

Анастасія Баброва прапануе звярнуць увагу на такую меру падтрымкі ў суседняй Літве, як адказнасць уладаў горада за інфраструктуру для сем'яў з дзецьмі. Там, калі горад не можа забяспечыць усіх дзяцей дзяржаўнымі дзіцячымі садкамі, то выплачвае сем'ям кожны месяц па 100 еўраў.

Там жа дзейнічае дыферэнцыраваны падыход да дапамог. Першы год маладой маці выплачваюць 100% заробку. Яны альбо выбіраюць гэтыя выплаты за першы год, альбо дзеляць на два - тады атрымліваюць 70% у першы год і тыя, што засталіся грошы ў другі.

- Гэта стымулюе працоўных жанчын з добрым заробкам, інакш мы ўсіх ураўноўваем. Уявіце, жанчына зарабляе 2 тысячы рублёў на месяц, а ў дэкрэтным будзе атрымліваць прыкладна 300. Для яе гэта сур'ёзнае падзенне даходаў, — адзначае Анастасія Баброва.

Алена Арцёменка падае прыклад гнуткай сацыяльнай меры ў Францыі. Там у сем'яў ёсць магчымасць атрымаць дзяржаўную субсідыю для аплаты паслуг дзяржаўнай або прыватнай няні і распаўсюджаная сетка ясляў для дзяцей розных узростаў.