Што можа расказаць ФБР пра Расею ўкраінскі алігарх Фірташ

Украінскі алігарх можа валодаць таямніцамі кіраўніцтва «Газпрама».

Аўстрыйскі суд 25 чэрвеня задаволіў запыт ЗША на экстрадыцыю аднаго з самых уплывовых украінскіх бізнэсмэнаў Дзмітрыя Фірташа. У Амерыцы дамагаліся гэтага чатыры гады. Справа ледзь не дайшла да змены нацыянальнага заканадаўства Аўстрыі, але Фірташу нічога не дапамагло. ФБР знаходзіцца за крок ад таго, каб атрымаць бізнэсмэна, які можа шмат расказаць пра ўплыў на ўкраінскую палітыку і ценевыя схемы гандлю газам, паведамляе "Цяперашні час".

Як украінскі алігарх Фірташ звязаны з Расеяй

Дзмітрый Фірташ прыехаў у Вену 21 лютага 2014 года і з тых часоў пакінуць межы Аўстрыі ў яго так і не атрымалася. Дата прыезду невыпадковая: у гэты лёсавызначальны для Украіны дзень, калі на вуліцы вызначаўся лёс будучыні краіны пасля масавага расстрэлу людзей на Майдане, Фірташ удзельнічаў у сустрэчы лідараў тады яшчэ апазіцыі з былым прэзідэнтам краіны Віктарам Януковічам.

Праз год, у красавіку 2015 года, на судзе Фірташ апавядаў, што на той сустрэчы было дасягнутае мірнае пагадненне, якое вяртала ў дзеянне Канстытуцыю 2004 года. Але яно было сарванае і пачаліся вялікія ўзрушэнні.

Фірташа арыштавалі ў Вене праз два тыдні пасля той сустрэчы на запыт ЗША. ФБР абвінавачвае Фірташа ў тым, што ягоныя людзі нібыта далі хабар $ 19 млн за ліцэнзію на распрацоўку тытанавых радовішчаў у Індыі. У ЗША алігарху пагражае да 50 гадоў турмы і поўная канфіскацыя актываў.

З тых часоў у судах Аўстрыі прадаўжалася шматузроўневая барацьба адвакатаў Фірташа за адмову ў экстрадыцыі. У нейкі момант яна дайшла нават да Канстытуцыйнага суда Аўстрыі. Алігарх спрабаваў даказаць неканстытуцыйнасць пагаднення пра экстрадыцыю паміж Аўстрыяй і ЗША, але безвынікова. Венскім адвакатам Дзмітрыя Фірташа ў гэты час быў экс-міністр юстыцыі Аўстрыі Дытэр Бемдорфер.

Імя Дзмітрыя Фірташа фігуравала і ва ўцечках сайта Wikileaks, звязаных з дыпламатычнай поштай Дзярждэпартамента. Нібыта ўплывовы ўкраінскі бізнэсмэн у 2008 годзе прызнаваўся амерыканскаму амбасадару, што ён звязаны з Сямёнам Магілевічам, якога ў ФБР у той момант меркавалі "верхаводам верхаводаў" расейскай мафіі і шукаюць да гэтага часу.

Пра тое, што за бізнэс у Фірташа з Магілевічам, падрабязна пісаў ва "Украінскай праўдзе" журналіст, а цяпер дэпутат рады Мустафа Наем. У яго артыкулах гаворыцца сярод іншага, як Дзмітрый Фірташ стаў суўладальнікам кампаніі RosUkrEnergo, якая цягам шэрагу гадоў выконвала функцыі пракладкі паміж Газпрамам і Нафтагазам пры пастаўцы расейскага паліва ва Украіну. Нібыта кантроль над кампаніяй з расейскага боку ажыццяўляў асабіста Сямён Магілевіч, ён жа Сяргей Шнайдэр. Для гэтага ў яго была пасада ў Газпраме, пра гэта сярод іншых казала тады Юлія Цімашэнка.

Пасля арышту Магілевіча ў Расеі ў 2008 годзе Фірташ мог спадкаваць ягоны бізнэс і ягоныя сувязі з расейскім спецслужбамі – гэтую версію актыўна прасоўваў ва Украіне блогер, актывіст Грамадскага люстрацыйнага камітэта Карл Волах.

Але акрамя газавага рынку ў Фірташа ёсць і рэальныя актывы ў сферы вытворчасці тытану. Менавіта цікавасць да тытанавага бізнэсу з'яўляецца краевугольным каменем абвінавачвання ЗША. У верасні мінулага 2018 года ў Армянску на поўначы Крыма адбылася буйная аварыя на заводзе "Крымскі тытан", якая прывяла да шматразовага выкіду шкодных рэчываў у атмасферу. Тады тэлеканал Сапраўдны Час і праект "Муніцыпальны сканер" вызначылі, што "Крымскі тытан" належыць бізнэсоўцу Дзмітрыю Фірташу праз шэраг афшорных кампаній, якія дазваляюць яму кантраляваць прадпрыемства ў Крыме ў абыход еўрапейскіх эканамічных санкцыяў.

Што тычыцца ўплыву Фірташа на ўкраінскую палітыку, то вось толькі адзін прыклад. На судзе пра экстрадыцыю ў 2015 годзе ў Вене Дзмітрый Фірташ вымавіў фразу: "Мы дамагліся чаго хацелі: Парашэнка – прэзідэнт, Клічко стаў мэрам". Тады запыт ЗША пра выдачу Фірташа быў адхілены: суддзя ўбачыў у гэтым палітычную матывацыю, цяпер сітуацыя змянілася.

"Моцны, самастойны, самадастатковы гулец"

Сяргей Шчарбіна, галоўны рэдактар выдання РБК-Украіна, у эфіры праграмы "Вечар" апавёў, што, на ягоную думку, Фірташ можа ведаць пра прэзідэнцтва Парашэнкі і пра яго асабіста, а таксама пра каго і пра што можа сведчыць.

– Як Вы думаеце, што амерыканцы на самай справе хочуць даведацца ад Дзмітрыя Фірташа? І галоўнае – могуць?

– Я думаю, што амерыканцам у гэтым выпадку цікавыя даволі многія рэчы, у тым ліку якія датычацца асаблівасці вядзення газавага бізнэсу, шматлікіх партнёраў Дзмітрыя Фірташа, удзелу ў перамовах пра газ з расейскай уладай і іншыя рэчы. Фірташ ведае сапраўды вельмі шмат падрабязнасцяў пра функцыянаванне энэргетычнага рынку не толькі ва Украіне, але і ў Расеі, і ў Сярэдняй Азіі. У прынцыпе, я думаю, гэтыя падрабязнасці могуць быць вельмі цікавыя амерыканцам.

– Ці сапраўды Фірташ быў настолькі ўплывовым бізнэсмэнам, што мог уплываць на палітыку краіны, аж да прымання пастановаў пра тое, хто можа стаць прэзідэнтам?

– Безумоўна. Гэта быў адзін з самых уплывовых людзей яшчэ з часоў прэзідэнцтва Віктара Юшчанкі.

– У чым сутнасць ягонага ўплыву?

– Рэч у тым, што газавы бізнэс ва Украіне заўсёды называлі прэзідэнцкім бізнэсам. Гэты бізнэс быў немагчымы без спецыфічнага ўліку інтарэсаў чалавека, які займае прэзідэнцкую пасаду. Такое становішча рэчаў склалася ў тым ліку ў часы прэзідэнцтва Віктара Юшчанкі.

Уплыў Фірташа быў падмацаваны тым, што ён быў адным з найбуйнейшых пастаўшчыкоў газу, ён кантраляваў хімічныя прадпрыемствы, кантралюе да гэтага часу. Ён кантралюе сетку Аблгазаў, гэта кампаніі, якія займаюцца пастаўкамі газу насельніцтву.

– Тут вельмі важны момант, хачу для нашых гледачоў, якія не ва Украіне, растлумачыць, што такое Аблгаз для Украіны. Гэта, у сутнасці, кампаніі, якія фармуюць кошт газу для насельніцтва.

– Не зусім так, што яны фармуюць кошт газу для насельніцтва. Усё ж такі ў фармаванні кошту газу ўдзельнічае кабінет міністраў, нацыянальная камісія рэгулявання камунальных паслуг і гэтак далей. Аблгазы фактычна кантралююць абаненцкую базу. Гэта значыць, яны з'яўляюцца непасрэднымі пастаўшчыкамі газу насельніцтву. З прычыны таго, што ўкраінская газатранспартная сістэма – гэта спадчына Савецкага Саюза, ніякай іншай тут няма, груба кажучы, кампанія, якая "сядзіць" на трубе, кантралюе ўсё. Ёй нават неабавязкова кошты вызначаць, скажам так, яны кантралююць газаразмеркавальныя сеткі.

– Гэта значыць, яны ў нейкі момант могуць адключаць і ўключаць вентыль літаральна?

– У вымярэнні спажыўцоў тэарэтычна, напэўна, могуць. Такога не здаралася, праўда.

– Ён усё яшчэ гэта, у сутнасці, кантралюе?

– Так, ён кантралюе. Ён найбуйнейшы ўладальнік Аблгазаў на сёння ва Украіне.

– На Ваш погляд, Дзмітрый Фірташ выглядае як чалавек, які баіцца сваёй далейшай экстрадыцыі і свайго далейшага лёсу? Вы ўсё ж з ім неяк знаёмыя.

– Я Фірташа бачыў два разы, і абодва разы – у Венскім судзе. На жаль, не ў гэты раз, не здарылася патрапіць туды. Але мяркуючы з тых відэа, якія былі апублікаваныя ў тым ліку нашымі калегамі з Радыё Свабода, відаць, што клопатнае было пасяджэнне для Дзмітрыя Васільевіча.

– Некаторыя актывісты, блогеры, хутчэй, з парашэнкаўскага пулу сцвярджалі, што Дзмітрый Фірташ – ледзь не рука ФСБ, ім кіруюць. Мне трошкі камічным здалася гэтая заява, але ўсё ж хачу ў Вас запытацца: ён кіраваны чалавек рукой ФСБ ці не?

– Не думаю. Дзмітрый Фірташ – гэта ў прынцыпе сур'ёзны гулец. І назваць яго кіраваным ФСБ ці любой іншай структурай – гэта недапушчальнае спрашчэнне ў любым выпадку.

Дзмітрый Фірташ, вядома, страціў ва ўплыве, вядома, гэта ўжо не той Фірташ, які быў пяць гадоў таму, уся гэтая гісторыя вельмі моцна адбілася. Але Дзмітрый Фірташ – гэта моцны, самастойны, самадастатковы гулец. І гэта ўсе павінны разумець. Гэта чалавек, які сапраўды быў адным з самых уплывовых людзей Украіны.

Цяпер ён можа апынуцца ў Штатах. У гэтым кантэксце і трэба разглядаць гэтую гісторыю.

Пра тое, што алігарх Дзмітрый Фірташ можа расказаць амерыканскім следчым пра шэрыя схемы працы расейскай газавай галіны, апавёў партнёр кансалтынгавай кампаніі RusEnergy Міхаіл Круціхін.

– На Ваш погляд, якія таямніцы газавай галіны можа Дзмітрый Фірташ з сабой павезці ў ЗША? Што ён можа ведаць?

– Нафтагазавай супольнасці ў Расеі ўжо даўно было вядома, што ён быў удзельнікам ашуканскай схемы, якая даволі доўга працавала, з удзелам сяброў кіравання "Газпрама". І не толькі чальцоў кіравання "Газпрама".

Я хачу нагадаць, што кіраваў кампаніяй "Расукрэнэрга" даволі доўгі час Канстанцін Чуйчанка, афіцэр КДБ і аднакурснік Дзмітрыя Мядзведзева, які цяпер афіцыйна з'яўляецца памочнікам Пуціна і кіраўніком кантрольнага кіравання прэзідэнта. То-бок, гэта досыць важная постаць. Гэта не проста ФСБ, гэты чалавек – выхадзец з КДБ, які быў намінальным кіраўніком гэтай самай ашуканскай кампаніі "Расукрэнэрга".

– Гэта значыць тое, што яна ашуканская, на рынку сумневаў няма?

– Абсалютна не. То-бок, гэта кампанія, якая набывала ў "Газпрама", – не наўпрост "Газпрам" прадаваў частку газу "Нафтагазу" Украіны, а прадаваў гэтай кампаніі чамусьці, незразумела чаму, паводле заніжаных коштаў. А потым гэтая шарашкава кантора перапрадавала газ і ўнутры Украіны, і экспартавала з украінскай тэрыторыі паводле завышаных, натуральна, коштаў. Куды гэтая дэльта, куды розніца ў кошце ішла – яна ішла ў першую чаргу ў Швэйцарыю, ў кантон Цуг, дзе была зарэгістраваная кампанія "Расукрэнэрга". І як далей распараджаліся гэтымі сродкамі ўдзельнікі гэтай угоды – тут зусім нічога невядома.

– Уявім сабе, што раптам Дзмітрыю Фірташу захочацца пайсці на ўгоду са следствам ЗША? Раптам усё гэта ляжа на паперу. Якія гэта можа мець наступствы?

– У прынцыпе для Расеі – ніякіх. Усе даўным-даўно ведалі, хто такі Чуйчанка, хто такі Фірташ, хто такія газпрамаўскія дзеячы, якія ўдзельнічалі з газпрамаўскага боку ў гэтай угодзе. Там замяшаны быў – цяпер ужо зноў ніхто – некалі прэзідэнт Януковіч, калі ўсё гэта арганізоўвалася. Там быў замяшаны "Газпрамбанк" у свой час, які прадаў "Газпраму" сваю дзель у гэтай шарашкавай канторы за 2,4 млрд еўраў.

– Ці абмяркоўваюцца на рынку хоць бы ў якім-небудзь іранічным ключы прыгоды Дзмітрыя Фірташа ў Аўстрыі? Ці рынак гэта не закранае і не кранае?

– Абмяркоўваецца. Толькі сёння я пачуў каментар аднаго са спецыялістаў у газавым рынку. Ён сказаў: «Вой, а калі ён пачне апавядаць пра махінацыі чальцоў кіравання "Газпрама" з амерыканскімі пенсійнымі інвестыцыйнымі фондамі? Вой, што тады атрымаецца».

– А што ён меў на ўвазе? Вы разумееце, пра што ідзе гаворка, ці гэта проста такая фраза прагучала?

– Збольшага я, вядома, у курсе справы. Але проста казаць пра гэта нельга, таму што гэта будзе абвінавачванне без дакументальных доказаў. А калі мы ўбачым Фірташа як сведку, які называе імёны амерыканскаму правасуддзю, то гэта можа быць вельмі і вельмі цікавым працэсам.

– У Расеі – у кіраўніцтве "Газпрама", да прыкладу, або, можа быць, нават вышэй – увогуле перажываюць за лёс Фірташа і ягоную магчымасць даехаць да ЗША?

– Я думаю, перажываюць. Але ў прынцыпе рэакцыя, калі нешта ён нават пачне казаць, раскрываць нейкія газпрамаўскія-крамлёўскія таямніцы, яна будзе адназначнай. Усе ведалі, што гэта за кантора – "Расукрэнэрга", і тым не менш Чуйчанка стаў дарадцам прэзідэнта. Гэта значыць тыя, хто запэцканыя ў гэтых махінацыях, іх не кінуць.

– Вам не здаецца дзіўным, што яго так змаглі, што завецца, выцягнуць?

– Я у гэтае пытанне не ўнікаў, я не спецыяліст у тым, як судзяць, як выцягваюць, як перадаюць іншай краіне.

– Калі гэта адбудзецца і нешта ён пачне гаварыць, то гэта стане неяк прыкметна? З чаго – з публікацыяў? Як гэта можа быць заўважна?

– Перш за ўсё, з публікацыяй. Па-другое, ну добра, будзе называць ён імёны – і што? У Расеі на многія выкрыцці ніхто ніяк не рэагуе. Вы паглядзіце, колькі было скандальных выкрыццяў расейскага кіраўніцтва – і рэакцыя была альбо нуль, альбо даволі непрыгожая кампанія ў расейскіх СМІ наконт "вы ўсё хлусіце, гэта ўсё русафобія".