Халодны душ для апалагетаў «беларускай мадэлі»

Эканоміка краіны апынулася ў нявыкрутцы.

Аўтарытэтны Брытанскі аналітычны цэнтр Legatum Institute апублікаваў штогадовы Міжнародны індэкс эканамічнай адкрытасці (Legatum institute "Global Index of Economic Openness 2019"). Як паказваюць даследчыкі ва ўступным слове, індэкс быў створаны імі для ацэнкі здольнасці краін узаемадзейнічаць і здабываць выгаду з унутранага і міжнароднага гандлю, піша калумніст Office Life Дзяніс Лаўнікевіч.

НЕ ДАБРАЛІСЯ ДА «ЗАЛАТОГА МІЛЬЯРДА»

Аўтары даследавання асабліва вылучаюць у рэйтынгу першыя 90 краін, у якіх ёсць самыя вялікія магчымасці для ажыццяўлення эканамічных змен. З іх, у сваю чаргу, экспэрты вылучаюць топ-40 самых адкрытых эканомік, у якія ўваходзяць краіны з моцнымі эканамічнымі сістэмамі. Калі паглядзець на спіс гэтых дзяржаў, то відавочна, што ён прыкладна адпавядае «залатому мільярду» - праслойцы насельніцтва Зямлі, якая валодае даходамі на ўзроўні сярэдняга класа і вышэй.

Зрэшты, гэта ўсё, вядома, умоўна. Вугоршчына, напрыклад, апынулася ў рэйтынгу адкрытасці на 50-м месцы - але наўрад ці хтосьці скажа, што яе жыхары не належаць да «залатога мільярда». Беларусь у рэйтынгу 89-я (паднялася адразу на 3 пункты ў параўнанні з мінулым годам). Але паводле асобных паказчыкаў (узровень адукацыі жыхароў і даступнасці адукацыі, ахопу насельніцтва сучаснай медыцынай) нашая краіна цалкам апынаецца сярод «эталонных» прадстаўнікоў «залатога мільярда».

Зрэшты, аналітыкі Legatum institute разглядалі 4 характарыстыкі адкрытай эканомікі, ацэньваючы ступень, у якой яны маюць:

доступ да рынку і інфраструктуры, што дазваляюць лёгка вырабляць і дастаўляць тавары і паслугі кліентам;

інвестыцыйнае асяроддзе, у якім айчынныя і замежныя крыніцы фінансавання шырока даступныя;

Умовы прадпрымальніцтва, якія гарантуюць, што рынкі з'яўляюцца канкурэнтнымі і свабоднымі ад цяжкага рэгулявання;

Дзяржаўнае кіраванне, заснаванае на вяршэнстве закона, а таксама сумленнасць і эфектыўнасць урада.

У пераліку краін з найбольш адкрытай эканомікай - Ганконг, ЗША, Швайцарыя, Нямеччына і Сінгапур. Аўтсайдэры рэйтынгу - Чад, Гаіці і Венесуэла. Краіны былога СССР размясціліся прыкладна пасярэдзіне, аднак большасць з іх апярэджвае Беларусь. Гэта, вядома, перш за ўсё прыбалтыйскія лідары: Эстонія (21-е месца), Літва (32-е) і Латвія (35-е). Далей — Грузія (45-е), Арменія (69-е), Казахстан (72-е), Азербайджан (75-е), Расея (81-е), Малдова (82-е), Беларусь, як ужо гаварылася, на 89-м месцы. Ззаду яе з постсавецкіх — Украіна (94-е), Кыргызстан (104-е), Узбекістан (111-е) і Таджыкістан (125-е).

Магло б быць, вядома, і лепей - але лепей пакуль выходзіць у краін, якія рэальна правялі структурныя рэформы. Беларусь жа пераўзыходзіць толькі падзеленую алігархамі Украіну і сярэднеазіяцкія аўтакратыі. Сумнеўны поспех.

Але давайце паглядзім падрабязней, з чаго склалася наша 89-е месца. Паводле 4 крытэрах ацэнкі найлепшы ў нас - доступ да рынку і інфраструктуры — 71-ы радок у сусветным рэйтынгу. Прыкметна горшыя справы (88-е месца) з умовамі для вядзення бізнэсу. Яшчэ горш - з інвестыцыйным кліматам, паводле якога мы аж на 91-м месцы. Ну а больш за ўсё нас цягне сістэма дзяржаўнага кіравання - 128-я пазіцыя ў сусветным рэйтынгу.

Вось нават і запярэчыць няма чаго.

НАВАКОЛЛЕ. ЭКАНОМІКА

Эканоміка (цалкам паводле Карла Маркса) застаецца асновай усяго. У Legatum institute упэўненыя, што без адкрытай, канкурэнтаздольнай эканомікі складана стварыць устойлівы сацыяльны і эканамічны дабрабыт, у якім пэўныя асобы, супольнасці і прадпрыемствы маюць магчымасць поўнасцю раскрыць свой патэнцыял.

Калі браць сітуацыю агулам у свеце, то даследчыкі канстатуюць вельмі моцны рост адкрытай і канкурэнтаздольнай эканомікі ва ўсім свеце за апошнія 30 гадоў. Сапраўды, эканамічная адкрытасць і свабода міжнароднага гандлю прывялі і забяспечылі росквіт для мільёнаў людзей у апошнія дзесяцігоддзі, і з 1990 года яна вывела з беднасці прыкладна мільярд чалавек. Сёння эканамічная адкрытасць знаходзіцца на самым высокім сусветным узроўні, і ўсё больш эканомік становяцца больш адкрытымі і канкурэнтаздольнымі.

Ва ўсіх краінах, якія праводзяць рэформы, назіраюцца паляпшэнне ўмоў для стартапаў і пашырэння бізнэсу, рост аб'ёму гандлёвых угод, паляпшэнне гандлёвай інфраструктуры, падвышэнне ступені абароны інвестараў, больш комплексная абарона правоў уласнасці і зніжэнне карупцыі.

Аднак праблема апошніх гадоў - пагаршэнне якасці кіравання як у краінах, якія развіваюцца, так і ў развітых краінах, што тармозіць эканамічную адкрытасць. Няздольнасць праводзіць эфектыўную палітыку ў галіне канкурэнцыі спарадзіла алігархаў у краінах былога СССР і яго сатэлітаў, а таксама Лацінскай Амерыцы. У выпадку Украіны ці Расеі такія алігархі дамінуюць над цэлымі галінамі на ўнутраных рынках сваіх краін. У Беларусі алігархаў няма — але іх паспяхова замяняе сістэма дзяржаўнага капіталізму, з яе галіновымі міністэрствамі, дзяржаўнымі холдынгамі і «чырвонымі дырэктарамі».

Акрамя таго, пасля глабальнага фінансавага крызісу, калі гандлёвыя плыні значна замарудзіліся, многія ўрады задумаліся аб абароне сваіх унутраных галін прамысловасці і вытворцаў. Ступень пратэкцыянісцкай палітыкі была не такой высокай, як некаторыя асцерагаліся, але прагрэс у галіне адкрытасці спыніўся і нават цалкам змяніўся ў некаторых краінах, дзе былі ўведзеныя новыя бар'еры ў гандлі і палітыцы, каб здушыць канкурэнцыю.

Уласна, гэта працягваецца і цяпер - можна ўспомніць хоць бы нядаўні выпад «Беллегпрама» супраць сэканд-хэндаў.

Але рана ці позна нават самым заўзятым апалагетам «беларускай мадэлі» трэба будзе зразумець: краіны з высокім узроўнем эканамічнай адкрытасці больш прадуктыўныя. Аналіз Legatum institute выразна паказвае на сувязь паміж ступенню адкрытасці эканомікі краіны і яе вытворчым патэнцыялам. Такая сувязь прасочваецца ў эканамічнай гісторыі тых краін, якія дасягнулі высокага ўзроўню эканамічнага дабрабыту.

Гэтыя ж аўтары канстатуюць: эканамічная адкрытасць і, такім чынам, эканамічны рост могуць быць палепшаныя шляхам выбару палітыкі. І тут Беларусь апынаецца ў нявыкрутцы. Таму што само слова «выбары» ў нас гучыць неяк трохі дзіўна.