29 сакавiка 2024, Пятніца, 16:47
Падтрымайце
сайт
Сім сім,
Хартыя 97!
Рубрыкі

Як ВКЛ стала самай моцнай краінай Сярэднявечча

Як ВКЛ стала самай моцнай краінай Сярэднявечча

Нашы продкі шматкроць стрымлівалі Масковію ад экспансіі на захад.

Маскоўскі князь Іван III, які прыняў стырно праўлення сваёй дзяржавай з 1462 года, спачатку не мог уступіць у адкрытую барацьбу з вялікімі літоўскімі князямі. Ён не стаў выпрабоўваць лёс у ваенных кампаніях, а зрабіў стаўку на дыпламатыю, піша «Літвін».

Маскоўцам патрэбныя былі адданыя хаўруснікі. Вялікі князь Іван чакаў дапамогі ад так званых вярхоўскіх князёў, якія кіравалі надзеламі ў вярхоўях ракі Акі. У іх былі прывілеі, пэўныя правы на аўтаномнае кіраванне падданымі. Вярхоўскія князі вымушаныя падпарадкоўвацца волі кіраўнікоў Вялікага Княства Літоўскага, але марылі аб большай незалежнасці.

КНЯЖЫЯ ЗВАДЫ ВЫГАДНА ВЫКАРЫСТАЎ ДЛЯ СЯБЕ УЛАДАР МАСКВЫ.

Князь Іван наважыў выкарыстаць сітуацыю ў сваіх мэтах. Ён стаў перавабліваць уладароў зямель у вярхоўях Акі абяцанкамі грошай, новых вотчын, выгадных пасад у войску. Баяраў, якія сыходзілі з прыокскіх зямель, у Маскве ўсяляк прывячалі, выдавалі ім немалыя сумы на існаванне.

Натуральна, такая палітыка працоўных маскоўскага драпежніка не магла спрыяць прымірэнню ВКЛ і Масквы. Асабліва пачасціліся выпадкі пераходу вярхоўскіх баяраў і князёў на маскоўскую службу з 1487 г.

Да канца 80-х гадоў 15-га стагоддзя маскоўцы дасягнулі небывалых поспехаў на ўсходзе. Войска князя Івана ў ліпені названага вышэй года ўзяло штурмам Казань, паставіўшы там свой гарнізон. Казанскім ханам маскавіты навязалі свой пратэктарат, ператварыўшы ханства ў данніка.

Да гэтага князю Івану ўдалося разабрацца з растоўскімі князямі, фактычна далучыўшы іх валоданні да Масковіі. Зламаў маскавіт і супраціў Наўгародскай вольніцы. Арганізоўваліся паходы ў Пермскі край.

Вялікага супраціву ад казанцаў ужо не было. Шмат іх воінаў загінула ў баях з рацямі князя Івана. Сваю хітрасць і тонкі разлік маскоўскі князь ужыў у таемных перамовах з уплывовымі вяльможамі Літвы. Абаянню маскоўскіх абяцанкаў паддаўся Іван Варатынскі. Гэты ліцвінскі саноўнік наважыў разрабаваць горад Мцэнск і затым перакінуцца да князя Івана Трэцяга.

ЗАМЕЖНЫЯ ПАСЛЫ ПЕРАД МАСКОЎСКІМ КНЯЗЕМ

Варатынскаму актыўна дапамагалі князі Адоеўскія, якія таксама разбойнічалі на дарогах Вялікага Княства Літоўскага.

З Вільні ў Маскву было накіраванае пасольства. Апынуўшыся ля пасаду маскоўскага хітруна, ліцвінскія паслы патрабавалі пакараць перабежчыкаў. За галаву Варатынскага і Адоеўскіх была прызначаная значная ўзнагарода. Аднак Іван Трэці выправіў паслоў, а напады і спусташэнні маскоўцаў у памежных землях літвінаў набылі новую моц.

Але 7 чэрвеня 1492 года на троне Вялікага Княства Літоўскага апынуўся новы ўладар. Польскі кароль Казімір IV памёр, адпісваўшы ўладу над Польшчай і Літвой сваім сынам. Старэйшаму сыну караля Уладзіславу II дасталіся Вугоршчына і Чэхія. У Польшчы зацвердзіўся Ян I Альбрэхт. А князем Літвы стаў Аляксандр Ягелон.

ВАЙНА З МАСКАВІТАМІ

Падзел моцнай суседняй дзяржавы на асобныя валоданні абудзіў у князя Івана новыя славалюбныя амбіцыі. Маскоўскі тарантул пакінуў сваю затоеную хітрасць і перайшоў да адкрытых варожых дзеянняў. Улетку 1492 года ў межы ВКЛ уварвалася моцнае маскоўскае войска на чале з князем Фёдарам Целяпнём-Абаленскім. Зноў пажар і спусташэнні зазнаў шматпакутны Мцэнск. За ім маскоўцы ўварваліся ў Любуцк.

Вялікі князь літоўскі Аляксандр звярнуўся па дапамогу ў Польшчу, мабілізаваў сваіх воінаў. Не паскупіўся ён і на наймітаў з Валахіі і Нямеччыны. Але ўсіх мабілізаваных у самы кароткі тэрмін байцоў не выстарчала, каб супрацьстаяць баярам Масквы.

Пры гэтым афіцыйна Маскоўскае княства не абвясціла ніякай вайны літвінам. Аднак кроў багата пралівалася па ўсёй мяжы. Уварванне атрадаў князя Івана было чымсьці накшталт «гібрыднай вайны» 14 стагоддзя. Вялася яна паводле незвычайнага для таго часу плану. Спачатку ў землі, якія прызначаліся для нападу, засылаліся агенты. Яны вербавалі прадстаўнікоў мясцовай феадальнай эліты, схілялі іх да пераходу пад уладу маскоўскага вялікага князя. Затым стваралася сітуацыя, калі з боку літвінаў нібыта ўшчамляліся правы мясцовых феадалаў. Пасля гэтага пасылаліся войскі, каб захопліваць цэлыя вобласці, у якіх не выстарчала ліцвінскіх войскаў для абароны.

Навошта такая вайскова-дыпламатычная хітрасць спатрэбілася Івану? У першую чаргу, каб не даць падставы для вялікай вайны польскаму каралеўству. Пры малой «гібрыднай вайне» з ВКЛ маскоўцы маглі б патроху адрэзаць ад уладанняў Аляксандра смачныя кавалкі і не рызыкаваць сутыкненнем з палякамі. Літва ў той перыяд знаходзілася ў асабістай уніі з Польшчай.

Да канца 15 стагоддзя маскоўскі князь прыдумаў яшчэ адну дыпламатычную хітрасць для пашырэння сваіх уладанняў на захадзе.

Яго прапагандысты сталі развіваць ідэі аб адзінай Русі, некалі разваленай княжымі разладамі. Князь Іван абвяшчаўся збіральнікам зямель расейскіх. У дыпламатычнай перапісцы з'явіўся тэрмін «гасудар усяе Русі». Іван III Васільевіч відавочна задумаў камбінацыю, якая прывяла б яго не да намінальнай, але рэальнай улады над тэрыторыяй Вялікага Княства Літоўскага. Пад кіраванне маскавітаў павінны былі перайсці не толькі Полацк, Магілёў, Тураў, але і іншыя буйныя эканамічныя цэнтры ВКЛ.

У бітвах з літвінамі маскавіты да 1493 года захапілі Вязьму і шэраг іншых гарадоў. Войска ліцвінскага ваяводы Сямёна Мажайскага, нягледзячы на некаторыя поспехі ў снежні 1492 года, цярпела паразы. Улетку 1493 года Аляксандр зразумеў, што ягоныя войскі не змогуць доўга ваяваць з моцным ворагам. Трэба было пачынаць замірэнне.

ДЫПЛАМАТЫЯ МАСКОЎСКАГА КНЯСТВА - ПАДМАН І ПАДСТУПСТВА

Дзіўная вайна маскавіта Івана Васільевіча і ліцвінскага князя Аляксандра скончылася перамовамі аб вечным міры. Літва вымушаная была пайсці на пагадненне з захопнікамі на ўсходзе, бо зазнавала сталую пагрозу набегаў з поўдня. Там арудаваў адданы клеўрэт маскоўскага тырана крымскі хан Менглі-Гірэй. Толькі за набег 1492 года крымчакі ўзялі ў палон да 50 тысяч жыхароў паўднёвых абласцей ВКЛ, спустошыўшы цэлыя воласці. Пры гэтым Польшча так і не дапамагла князю Аляксандру адбіцца ні ад татараў, ні ад маскавітаў.

Паводле замірэння 1494 года Літва вымушаная была аддаць маскоўскаму драпежніку горад Вязьму, які з'яўляўся важнай стратэгічнай цытадэллю на заходнім рубяжы. Гарады Мезецк, Любуцк вярталіся пад руку Аляксандра. Гарантыяй непарушнасці дасягнутых дамоўленасцей стаў шлюб дачкі ўладара маскавітаў князёўны Алены і князя літоўскага Аляксандра.

Хітрасць маскоўскага князя Івана Васільевіча акупілася ў сто разоў, які наважыў правесці выгадную палітычную гульню на цяжкасці, якія выпрабоўвала Вялікае княства Літоўскае пасля смерці Казіміра Чацвёртага.

Напісаць каментар

Таксама сачыце за акаўнтамі Charter97.org у сацыяльных сетках