Дамавік з Серабранкі: як у 1923 годзе ў Менску лавілі нячыстую сілу

У доме грамадзянкі Казекі ў Менску дзеяліся дзіўныя справы. 

Гэта цёмная гісторыя. З розных прычын. Па-першае, разбірацца ў ёй даводзіцца, выкарыстоўваючы не вельмі выразныя нататкі тагачаснай судовай хронікі. Зразумела, у аснове падзей - людское цемрашальства, але ўлады адначасна абвінавачвалі і цёмныя сілы - цемрашалаў-контррэвалюцыянераў. Аднак і аматары змрочнай містыкі сёння маюць права на пытанне: чаму з ходу адпрэчваюць імавернасць нячыстай сілы, бо да ісціны тады ніхто не дакапаўся? Удавацца ў дыскусіі не хочацца, таму «Минск-Новости» абмежаваліся толькі расповедам пра тое, што адбылося ў 1923 годзе ў Серабранцы.

Неспакойны дух

Тагачасная Серабранка — проста вёска пад Менскам, дакладней, некалькі вёсак, якія пераходзілі адна ў адну. Сельскі побыт, пры гэтым само жыццё завязанае на горад. Насельніцтва шматнацыянальнае, так што хадзілі хто ў царкву, хто ў касцёл, хто ў сінагогу. Але ў 1923-м савецкая ўлада рэквізавала пад клуб будынак Менскай харальнай сінагогі (цяпер тэатр імя М. Горкага) і закрыла некалькі цэркваў.

І ў доме грамадзянкі Казекі, якая пражывала ў Серабранцы, пачалі дзеяцца дзіўныя справы. Па начах нешта стагнала, ахала, трэскалася, мармытала. Самі сабой падалі рэчы. Пакладзеныя з вечара ў адным месцы, раніцай іх выяўлялі зусім у іншым. Праз некаторы час гаспадыня прыйшла да высновы: завялася нячыстая сіла.

«Дамавік», - напісала «Савецкая Беларусь», якая выходзіла ў тыя гады на мове. Перапалоханая Казека кінулася жаліцца аб сваёй праблеме па ўсёй Серабранцы.

Спірытуаліст

Суседзі ахалі, рабілі круглыя вочы і казалі адно: трэба параіцца з разумным дасведчаным чалавекам. Такім Казека палічыла грамадзяніна Вераб'ёва - былога старасту царквы, у якую хадзіла (да таго, як яе зачынілі чырвоныя). Шаноўны стары, былы чыноўнік, Вераб'ёў у дамавікоў не верыў: паганства гэта! Аднак глыбокая рэлігійнасць ужывалася ў ім з цікавасцю да замагільных сіл і захапленнем спірытычнымі сеансамі, што было характэрна для многіх. Успомніце царскую сям'ю.

Склаўшы два плюс два і пагартаўшы беражліва захоўваныя з дарэвалюцыйных часоў падшыўкі часопіса «Спірытуаліст», Вераб'ёў зрабіў выснову: усё таму, што камісары паздзекаваліся з храмаў. У выніку чыясьці перш супакоеная душа вырвалася і, падобна спалоханаму птаху, які забіваецца пад першую патрапілую страху, заляцела ў дом Казека.

Праўда, пад удар бязбожнікаў трапілі як царква, так і сінагога. Таму незразумела, душа хрысціянская або юдэйская. Калі хрысціянская, хай Казека пойдзе ў царкву (не ўсе ж закрылі!) і замовіць паніхіду. А калі не...у «Спірытуалістах» маецца тэкст звароту да не супакоеных душ. Казека ўвечары павінна пакласці на стол лісток паперы з алоўкам, а ён, Вераб'ёў, зварот зачытае. Магчыма, уначы дух напіша, чый ён і чаго хоча. Калі габрэйскі, давядзецца прасіць дапамогі ў рабіна. На жаль, уначы дух нічога не напісаў.

Дзяжурства санітарнага лекара

Аб падзеях даведаўся мясцовы санітарны лекар Гамалей і наважыў умяшацца ў справу. Чалавек адукаваны, ён не верыў у дамавікоў і духаў, таму выказаў версію больш рэальную. Казека - асоба істэрычная і недаверлівая. Загадкавыя гукі яна, хутчэй за ўсё, сама выдумала, сама сябе і накруціла. А перасоўванне прадметаў... магчыма, у жанчыны лунатызм, у сне яна ўстае, перакладае рэчы, а раніцай не можа ўспомніць. Трэба паназіраць за ёй, зафіксаваць самнамбулічны стан. Гамалей угаварыў Казеку дазволіць яму і фельчару Гур'еву (як сведку) заначаваць у яе доме.

Але ноч прайшла спакойна. На наступную Гур'еў у лекара адпрасіўся: сваіх спраў поўна, чаго зноў вартаваць? Гамалеў наважыў дзяжурыць адзін.

Цалкам выпадкова

Лепш бы ён гэтага не рабіў! Слых аб тым, што ў Серабранцы завёўся дамавік, ужо абляцеў Менск. Цікаўныя пацягнуліся ў прадмесці. І тут стала вядома: доктар зацікавіўся! Чаму, з якой мэтай — у гэта ніхто не паглыбляўся. Важны сам факт: зацікавіўся. Значыць, сапраўды завялася нячыстая, а доктар злавіць хоча. Увогуле, калі ўвечары Гамалей прыйшоў да Казекі, каля яе хаты ўжо стаяў натоўп. Сярод прысутных цалкам выпадкова (так запэўнівала «Савецкая Беларусь», якой мы, зразумела, шчыра верым) апынуліся два цікавыя чалавекі: агент АГПУ і нейкі (вядома, ніяк з ім не звязаны) актывіст-камуніст, па прафесіі забойца жывёлы з Менскай бойні. Гэта значыць, трэба меркаваць, фізічна моцны і да лішніх эмоцый не схільны. Ён і дапамог чэкісту затрымаць дамавіка.

Прысуд

Менавіта так сфармулявала «Савецкая Беларусь»: супрацоўнік АГПУ разам з байцом здолелі злавіць дамавіка. Таму жудасна хочацца апісаць, як гэтыя храбрацы пад белыя рукі (ці якія там бываюць у нячыстай сілы?) выцягвалі ў двор загадкавую істоту. Але не. Мяркуючы з усяго, затрымалі проста грамадзянку Казеку, якую абвінавацілі ў распаўсюдзе бязглуздых чутак. А заадно і Гамалея, і Вераб'ёва, і фельчара Гур'ева. Усіх датычных. Таму што ва ўладаў была свая логіка. На пустым месцы праз дурнаватую бабу ў горадзе пачынаецца нейкае трызненне, лухта, закісанне розумаў. Гэта трэба спыніць на корані!

28 жніўня 1923 года пры перапоўненай зале (публіка тоўпілася і пад вокнамі) справу разглядаў Менскі гарадскі суд. На лаве падсудных сядзелі Казека, Вераб'ёў, Гамалей і Гур'еў. Тэрмін усім далі аднолькавы - па восем месяцаў папраўчых прац. Праўда, Казеку і Гур'ева, улічваючы пралетарскае паходжанне, у зале суда вызвалілі. Крайнімі выявіліся састарэлы спірытуаліст і яго ідэйны апанент - доктар. Яны і адправіліся ў турму. Няма чаго ўсякім інтэлігентам сваімі развагамі праблемы кіраўніцтву ствараць! Пісьменныя ж, разумець павінны.