Чорны лебедзь для Лукашэнкі

Наступствы «нафтавай вайны» ўжо пачынаюць пра сябе нагадваць. 

Зацятае высвятленне стасункаў паміж Масквой і Менскам - далёка не навіна. Апошні "інтэграцыйны" крызіс наогул зацягнуўся на паўтара года і некалькі тыдняў таму плаўна перарос у "нафтавы", піша аўтар артыкула на сайце dsnews.ua Дзяніс Лаўнікевіч.

Менск спрабаваў падвышаць стаўкі і нават паставіў нафтаправод "Дружба" на капрамонт, вось толькі ўжо 15 студзеня Крэмль "перавярнуў ігральны стол": Уладзімір Пуцін абвясціў аб змене Канстытуцыі і ўсёй расейскай палітыкі, а ўрад на чале з Дзмітрыем Мядзведзевым падаў у адстаўку. Беларускім чыноўнікам цяпер невядома, з кім дамаўляцца.

Труба разладу

Цяперашнія эканамічныя праблемы Беларусі праз тое, што гады паўтара таму расейцы зразумелі, што трэба ўсё ж прыбраць дурную сістэму экспартных мытаў - гэта была памылка іх эканамістаў - і перайшлі да канфіскацыі рэгіянальных рэнтаў. Гэта значыць, беларускія НПЗ плыўна пачалі атрымліваць нафту без звыклай 30% зніжкі (яна ўтваралася за кошт адсутнасці падаткаў на сыравіну для беларусаў). Вынік: за год у Беларусі велізарны дэфіцыт у замежным гандлі. Што да Гомеля і Віцебска (вобласці, дзе нафтаперапрацоўчыя прадпрыемствы), то дэфіцыт там складае па мільярду даляраў. Гэта значыць, набываюць на мільярд даляраў больш прадукцыі, чым прадаюць на замежных рынках. А самы вялікі дэфіцыт - $3,4 млрд - гэта Менск.

Выратаваць сітуацыю "проста цяпер" магло толькі аднаўленне паставак нафты са зніжкай, так і доўгатэрміновых дамоўленасцей з РФ аб газе ў Менску таксама цяпер няма. У выніку 10 студзеня "нафтавая вайна" паміж Менскам і Масквой перайшла ў "гарачую" фазу. Лукашэнка падпісаў указ №9 "Аб падаткаабкладанні", якім увёў у краіне экалагічны падатак на транзіт нафты - 50% ад прыбытку арганізацый-транзіцёраў.

Падатак, фактычна, забаронны. У інтэрв'ю галоўнаму рэдактару "Эха Москвы" Аляксею Венедыктаву Лукашэнка заявіў, што разглядае рэверсныя пастаўкі нафты на НПЗ у Мазыры і Наваполацку з іншых краін, для чаго спатрэбіцца частка труб, якія сёння выкарыстоўваюцца для транзіту расейскай нафты.

Нафта і нервы

Цяперашні канфлікт развіваўся вельмі хутка пасля таго, як 20 снежня ў Санкт-Пецярбургу Пуцін і Лукашэнка на палях саміту ЕАЭС не змаглі дамовіцца аб коштах пастаўкі ў Беларусь расейскіх вуглевадародаў. Беларускі бок намагаў на скасаванні прэміі да кошту бязмытных паставак нафты, матывуючы гэта падаражаннем сыравіны праз правядзенне РФ падатковага манеўру ў нафтавай сферы.

Лукашэнка патрабаваў ад Крамля дзяржаўных гарантый паставак нафты са зніжкай - як у мінулыя гады. Афіцыйную пазіцыю РФ у адказ на беларускія прэтэнзіі выклаў віцэ-прэм'ер Дзмітрый Козак. Маўляў, дамоўленасці Масквы і Менска ў пастаўках нафты - гэта прыватныя кантракты кампаній, да якіх урад дачынення не мае. Са слоў Козака, нафтавая галіна ў Расеі працуе ў рынкавых варунках, і скасаванне надбаўкі на патрабаванні беларускага боку "запатрабуе радыкальнай перабудовы прынцыпаў працы расейскай нафтавай галіны". Віцэ-прэм'ер растлумачыў, што калі кампаніі дамовяцца пастаўляць нафту "нейкім іншым коштам", урад вітацьме гэта, але калі не дамовяцца, кабмін РФ умешвацца не стане.

Пасля шэрагу безвыніковых званкоў Пуціну і Мядзведзеву 31 снежня Лукашэнка загадаў кіраўнікам беларускай нафтахіміі забяспечыць пастаўку нафты з альтэрнатыўных крыніц. З 1 студзеня пастаўкі расейскай нафты спыніліся, запасаў сыравіны засталося на 20 дзён. Адразу быў спынены экспарт беларускіх нафтапрадуктаў - бюджэт пачаў губляць грошы.

Некалькі дзён беларускія НПЗ працавалі са зніжанай загрузкай на рэштках сыравіны, толькі каб не перарываць тэхналагічны працэс. 4 студзеня дапамога прыйшла ад асабістага сябра Лукашэнкі - расейскага бізнэсоўца Міхаіла Гуцэрыева. Ягоныя нафтавыя кампаніі (група "Сафмар") абвясцілі, што паставяць у Беларусь у студзені блізу 750 тысяч т нафты. Фактычна гэта была саступка з боку Масквы: Гуцэрыеву ў Крамлі далі дабро на часовыя пастаўкі нафты на перыяд перамоваў з Менскам.

Да таго ж ніхто не сумняваецца, што Гуцэрыеў шматкроць акупіць гэтую "дабрачыннасць" за кошт беларускіх бізнэс-праектаў сваёй сям'і - ад здабычы калійных соляў да крыптабіржы.

Сярэдні кошт расейскай нафты для Беларусі ў 2019-м быў $367 за тону (прыкладна 82% ад узроўню сусветных коштаў); у 2018-м канцэрн "Белнафтахім" набываў нафту ў РФ коштам 75% ад сусветнага ўзроўню. Патэнцыйныя варыянты альтэрнатыўных паставак сапраўды існуюць. Ёсць рамачнае пагадненне з Казахстанам, ёсць магчымасць дакупіць у Саудаўскай Арабіі, Азербайджане і нават ЗША. Латвія і Літва адразу запэўнілі што змогуць забяспечыць перапраўку і транзіт. Варыянт па Украіне - трубаправод Адэса-Броды. Вось толькі ўсе апісаныя пастаўшчыкі і маршруты даюць нафту на $70-80 за тону даражэй за наўпроставыя пастаўкі з РФ. Што непрымальна для беларускай эканомікі.

Чорны лебедзь уе гняздо

Штогод Беларусь атрымлівае 24 млн т расейскай нафты (у апошнія гады -бязмытна), на ўласныя патрэбы выдаткоўваецца 6 млн т, астатняе прадаецца за мяжу: у выглядзе ўласна нафты (т. зв. "перамытнёўкі") і ў выглядзе нафтапрадуктаў з беларускіх НПЗ.

Аднак запушчаны ў РФ падатковы манеўр у нафтавай сферы пазбаўляе беларускі бюджэт нафтавых звышпрыбыткаў (два слупы беларускага бюджэту: хлорысты калій - 25% сусветнага рынку - і перапрацоўка расейскай нафты). Праз адсутнасць прагрэсу ў справе інтэграцыі дзвюх краін Масква адмовілася кампенсаваць Менску страты беларускага бюджэту ад расейскага падатковага манеўру - "раз суверэнная дзяржава - хай набывае нафту рынкавымі коштамі".

Цяпер спрэчкі з РФ могуць моцна зацягнуцца. Пакуль у Крамлі сфармуюць новы ўрад, пакуль ён увойдзе ў курс спраў, пакуль вызначыцца з палітыкай у дачыненні да Менска... Усё гэта само па сабе зойме некалькі месяцаў. А беларускія НПЗ ужо "на падсосе", нафты ад Гуцэрыева надоўга не выстарчыць. Ды і прэзідэнцкія выбары ўжо ў жніўні, бюджэт трэба напаўняць.

Дадамо сюды тое, што, са слоў шматлікіх крыніц у Маскве, Уладзімір Уладзіміравіч моцна пакрыўджаны на Аляксандра Рыгоравіча за "аблом" з інтэграцыяй на 20-гадовую гадавіну падпісання дамовы аб "саюзнай дзяржаве". Так што ў нафтагазавых дачыненнях Менска і Масквы цяпер на змену "славянска-брацкаму" падыходу цалкам можа прыйсці "бухгалтарскі".

Наступствамі непазбежныя. Ужо праз два-тры месяцы нас чакае падзенне эканомікі ды імклівая дэвальвацыя нацыянальная валюты, падзенне даходаў і страта зберажэнняў. Зрэшты, беларусы праз гэта ўжо праходзілі ў пачатку 2011-га, калі заплацілі за вынікі выбараў у снежні 2010-га.