Як «Пагоня» перамагла Расейскую імперыю

Нацыянальны герб беларусаў стаўся мацнейшым за расейскую бюракратыю.

Выява вершніка на кані з узнятым мечам – сімвал вельмі старажытны. Цяжка вызначыць, калі дакладна ўпершыню ён з'явіўся ў еўрапейскай гісторыі. Герб ужываўся правадырамі плямёнаў люцічаў, бодрычаў. Вершніка з мячом мы бачым і на гербе апольскага князя Казіміра, піша «Літвін».

Ліцвінскі герб «Пагоня» быў змешчаны і на пячатцы святлейшага князя Аляксандра Неўскага, жонкай якога была Аляксандра Брачыславаўна, прадстаўніца старажытнага непакорлівага роду князёў-палачанаў. Першапачаткова, як мяркуюць многія сучасныя даследнікі, «Пагоня» была гербам Полацка і Полацкага княства, зямлі якога займалі значную частку тэрыторыі сучаснай Беларусі.

У пазнейшыя стагоддзі «Пагоня» шчыльна асацыявалася з беларускімі (ліцвінскімі) тэрыторыямі, яшчэ калі яны з'яўляліся часткай Вялікага Княства Літоўскага. У якасці дзяржаўнай пячаткі ўпершыню з'яўляецца на сцягах Альгерда (1366), Ягайлы (1386) і Вітаўта (1401).

Менавіта ў тыя часы герб «Пагоня» быў прыняты ў якасці афіцыйнага сімвала большасцю беларускіх ваяводстваў. У сутнасці тады сфармаваўся агульны абавязак пераследваць ворага не толькі ваенным саслоўем, але і ўсімі грамадзянамі, здольнымі насіць зброю. Дарэчы, адсюль і выцякае назва геральдычнага сімвала, паколькі ў перакладзе з лацінскага «pogonia» ўласна азначае цясненне ворага.

Пасля спынення існавання Рэчы Паспалітай і ўключэння тэрыторыі Княства Літоўскага ў склад Расейскай Імперыі, «Пагоня» не страціла свайго афіцыйнага статусу для беларускіх земляў. Знак на загад расейскіх імператараў і імператрыц нязменна ўключалі ў гербы неаднаразова змяняных межаў губерняў і намесніцтваў, таксама «Пагоня» прысутнічала на сцягах палкоў Літоўскага корпуса расейскай арміі. Тым самым нават царская ўлада прызнавала нацыянальныя сімвалы літвінаў, імкнучыся стварыць бачнасць захавання старажытных гістарычных традыцый.

Да пачатку 20 стагоддзя «Пагоня» з'яўлялася асноўнай альбо дапаможнай сімволікай 22 гербаў гарадоў імперыі, трох губерняў і адной вобласці. Фактычна дзеянне герба «Пагоні» ажыццяўлялася на тэрыторыі царскай Расеі, якое практычна супадала з месцамі этнічнага пражывання этнасу літвінаў, які пазней быў перайменаваны ў беларусаў. Наяўнасць гэтай сімволікі дазваляла ліцвінам (беларусам) захоўваць сваю нацыянальную ідэнтычнасць нават у жорсткіх умовах царскай улады.

Герб «Пагоня» не раз заўважаны ў ратных подзвігах войнаў, якіх багата вяла царская армія. Сярод інашага, на ківерных гербах і баявых сцягах Беларускага і Гарадзенскага гусарскіх палкоў, сфармаваных на тэрыторыі былога Вялікага Княства Літоўскага, нязменна была вышытая выява «Пагоні».

Баявыя часткі, набраныя ў землях ліцвінаў, гераічна праявілі сябе ў Айчыннай вайне 1812 года. Пазней герб з выявай вершніка размяшчалі на сваіх сцягах паўстанцы, якія змагаліся супраць царскага дэспатызму ў 1830 і ў 1863 гадах на тэрыторыі цяперашняй Беларусі. Ліцвінская пагоня стала ў сярэдзіне 19-га стагоддзя сімвалам барацьбы за свабоду, але царскія ўлады так і не адважыліся забараніць яе.

Атрымаў сваё распаўсюджванне герб «Пагоня» і ў праваахоўнай сістэме. Скажам, гэтая сімволіка ў 19 стагоддзі атрымала адлюстраванне на бляхах менскай паліцыі і жандармерыі. Аднак вялікую вядомасць «Пагоня» атрымала ў якасці сімвала пратэсту. Цікавы такі гістарычна факт 22 студзень 1863 года разгарэлася нацыянальна-вызваленчая барацьба палякаў, украінцаў і беларусаў, якія выступілі пад мадыфікаваным гербам Рэчы Паспалітай. Ён злучыў Міхала Арханёла – сімвала Кіеўскай Русі, польскага Арла і беларускую «Пагоню». Гэта стала сімвалам агульнага выступу супраць жорсткага імперыялістычнага рэжыму прадстаўнікоў гэтых народаў.

Зрэшты, у 18–19 стагоддзях герб «Пагоня» быў прадстаўлены на пячатках князёў земляў, якія з'яўляюцца тэрыторыяй цяперашняй Беларусі і Літвы. Сярод іх можна назваць Жамойцкае, Беластоцкае, Літоўскае, Полацкае і Віцебскае княствы. Зразумела, кожнае з іх валодала сваімі характэрнымі асаблівасцямі, маючы толькі адну агульную дэталь – гістарычную прыналежнасць да ліцвінаў.

Таксама герб «Пагоня» застаецца афіцыйным сімвалам такіх гарадоў былога Вялікага Княства Літоўскага, як Невель, Себежа і Веліжа, якія цяпер уваходзяць у склад Расейскай Федэрацыі. Акрамя таго, на гербе Жытомірскай вобласці ёсць фрагмент ліцвінскай «Пагоні».

Прысутнічала «Пагоня» і на імперскім расейскім гербе, сімвалізуючы тым самым шырокія беларускія землі. Вялікай памылкай будзе меркаваць, што гэты знак з'яўляецца сепаратысцкім. «Пагоня» сёння сімвалізуе гістарычную памяць пра былую веліч дзяржавы старажытных ліцвінаў, ад якіх і бярэ выток сучасная беларуская нацыя.