Мецэнатка беларускага Адраджэння

Якім добрым мэтам служыла княгіня Магдалена Радзівіл.

Дзейнасць мецэнатаў, дабрачынная дзейнасць - гэта адмысловая форма людскога дабрадзейства. Дзелавы свет сваімі матэрыяльнымі багаццямі служыў і служыць справам міласэрнасці і асветы, піша «Літвін».

Высакароднае сэрца, адна з найбуйнейшых землеўласніц Паўночна-Заходняга краю. Добрымі справамі запомнілася ў гісторыі Беларусі Магдалена Радзівіл. Вядомасць да яе прыйшла дзякуючы невычэрпнай дабрачыннай дзейнасці і клопату аб маладой беларускай культуры.

Яна нарадзілася ў Варшаве 8 ліпеня 1861 года. Ахрышчаная ў каталіцкім храме. Названая імем «Марыя Магдалена». Так пажадаў Ян Казімір Завіша, яе бацька, прадстаўнік знатнага шляхецкага роду герба Лебедзь. Навуковец - гісторык і археолаг, ён займаўся даследаваннямі гісторыі каменнага стагоддзя і помнікамі беларускага мінулага. У ягонай сям'і шанавалі не брыльянты і золата, а веды і добрае стаўленне да людзей.

Маёнтак у Кухцічах (п.Першамайскі) было месцам пражывання сям'і на атрыманых у спадчыну родавых землях. Бацька быў узорам для пераймання дачкі. Яна любіла Беларусь і ўвабрала пачуццё сумленнасці, цноты і патрыятызму ад яго. Пасля яна атрымала ў спадчыну менавіта гэтыя землі на Меншчыне.

1904 год, Англія. Тут Магдалена знаёміцца з князем Мікалаем Вацлавам Радзівілам, прадстаўніком вядомага роду беларускіх (ліцвінскіх) магнатаў. Чалавек з дзіўным лёсам. У пачатку 20-га стагоддзя ён служыў расейскаму цару, вызначыўся ў баях на Далёкім Усходзе, стаў героем расейска-японскай вайны. Народжаны літвін, ён праяўляе цікавасць да беларускага фальклору, народных традыцый і жыцця сялян. Тут інтарэсы Магдалены і Мікалая Вацлава цесна перасякаліся. Князь-герой здабыў яе сэрца.

Нягледзячы на розніцу ва ўзросце, (нявеста была старэйшай на 19 гадоў) у 1906 годзе пара пабралася шлюбам у Лондане. Іх асудзіла свецкае грамадства. Самыя ўплывовыя варшаўскія арыстакратычныя клубы зачынілі для іх усе дзверы. Але маладыя рассталіся з вышэйшым грамадствам і наважыліся адправіцца ў Беларусь.

Мікалай, прыняўшы кіраванне радавым маёнткам у Кухцічах, будаваў чыгунку, звязваючы край з вонкавым светам. Ён таксама займаецца лясной гаспадаркай, уводзіць новыя тэхналогіі ў апрацоўцы зямель. Прадае прадукты земляробства і драўніну.

Новаўвядзенні і нястомная праца мужа і жонкі прыносяць адчувальны прыбытак. Магдалена займаецца дабрачыннасцю, немалая частка даходу ўкладваецца ў праекты, якія былі закліканыя палепшыць жыццё простых беларусаў. Княжая пара актыўна фінансуе кніжныя выдавецтвы, грамадства цвярозасці. Грошы трацяцца на арганізацыю лякарняў, на ўладкаванне сельскага гандлю і на адкрыццё сеткі гандлёвых прадпрыемстваў у глухіх раёнах Беларусі.

Аднак князь Мікалай Радзівіл і ягоная жонка Магдалена ўважалі за мэтазгоднае падтрымліваць кансерватыўную газету, якая складала ідэалагічную канкурэнцыю выданням з сацыялістычным ухілам.

Іх маёнтак становіцца культурным цэнтрам, дзе сустракаюцца актывісты Беларускага культурнага руху. Фінансавая падтрымка Магдалены дае магчымасць выдаць першы малітоўнік для служэння. Пабачылі свет творы беларускіх пісьменнікаў - для публікацыі выбіраліся сапраўдныя брыльянты Айчыннай славеснасці. Як знак падзякі за дапамогу княгіні размяшчаўся на тытульным лісце выдадзеных кніг малюнак сямейнага герба з лебедзем.

Дабрачынная дзейнасць сапраўднай дачкі Беларусі не спынялася і падчас Першай сусветнай вайны. Добрыя парывы душы Магдалены не спыніла і смерць мужа. Пад патранажам Магдалены па-ранейшаму і ў гады ваеннага ліхалецця адкрываліся дзіцячыя прытулкі. Княгіня стварыла сетку вайсковых лазарэтаў. Дзякуючы яе намаганням, у Менску закладваецца Таварыства «Міласэрнасць», якое збірае рэчы і грошы ў дапамогу сем'ям прызваных на фронт жаўнераў. На тэрыторыі маёнткаў адкрываюцца школы з пачатковай адукацыяй для дзяцей сялян. Княгіня забяспечвала стыпендыямі студэнтаў-беларусаў, якія вучыліся ў духоўных семінарыях.

Духоўнае адраджэнне Беларусі з'яўлялася для яе прыярытэтным. Магдалена падтрымлівала студэнтаў духоўнай каталіцкай Акадэміі ў Пецярбургу, дзе рыхтавалі беларускіх святароў. Аднак яе пастанова пабудаваць грэка-каталіцкую царкву ў Менску была блакаваная гарадскімі ўладамі. Менскі кіраўнік горада палічыў небяспечным для ўласнай кар'еры пайсці насустрач прававернай каталічцы.

У 1918 годзе, ужо збіраючыся пакінуць радзіму, княгіня ахвяравала свае брыльянты (найкаштоўнейшае калье) для ўзвядзення ў Рыме Беларускага калегіума. Але адбыцца гэтаму было не наканавана. Праз бюракратычныя затрымкі план застаўся толькі на паперы. Аднак брыльянты княгіні Магдалены дапамаглі развіццю манастыра беларускіх марыян у Друі.

Княгіня горача падтрымала ўтварэнне Беларускай народнай Рэспублікі ў 1918 годзе. Яна меркавала, што новая ўлада будзе вольная ад усякага дэспатызму і адкрывае шырокую дарогу асвеце народа, абуджэнню ягоных стваральных сіл. Надзеі і мары зруйнаваліся, калі на Менск рынулася бальшавіцкая навала.

Калі камуністы занялі Менск, Магдалена пераехала ў Варшаву. Спробы вярнуцца на радзіму ў 1919 годзе атрымлівалі адмову ва ўладаў. У 1932 годзе яна пасялілася ў Швэйцарыі і пакуль была магчымасць, надавала дапамогу беларускім суполкам на Захадзе.

6 студзеня 1945 года яе не стала, гэта адбылося ў манастыры дамініканак, дзе яна жыла ў апошнія гады свайго жыцця. Пахавалі яе тады ў горадзе Фрыбургу.

У гонар Магдалены Радзівіл была названая вуліца ва Уздзе, у гонар яе мужа Мікалая Радзівіла адкрылі мемарыяльную дошку ў былым маёнтку недалёка ад Узды.

Магдалена так марыла аб вяртанні на радзіму, але пры жыцці ёй не ўдалося гэтага зрабіць, і вось, нарэшце, гэта адбылося. Пра жаданне сваякоў перавезці прах Магдалены Радзівіл у Менск заяўляў яшчэ ў 2016 годзе Мацей Радзівіл. Яе парэшткі былі перавезеныя ў Беларусь у лютым 2018 года, пахаваныя на тэрыторыі касцёла Найсвяцейшай Тройцы (святога Роха), што размяшчаецца на Залатой Горцы ў Менску. Падчас сумнай цырымоніі прысутнічалі нашчадкі Магдалены Радзівіл, вядомыя дзеячы Беларусі, кіраўнікі рэлігійных суполак і іншыя прадстаўнікі грамадскасці.