29 сакавiка 2024, Пятніца, 3:09
Падтрымайце
сайт
Сім сім,
Хартыя 97!
Рубрыкі

Дзень нараджэння беларускай рэвалюцыі

17
Дзень нараджэння беларускай рэвалюцыі
ІРЫНА ХАЛІП

Усё было не дарма.

Я не памятаю, ці быў у той дзень снег. І гэта, бадай, адзінае, што сышло з памяці. Усё астатняе памятаю ўсе дзесяць гадоў. Яно ўжо назаўжды застанецца пад грыфам «быццам учора». 19 снежня 2010 года. Дзень нараджэння беларускай рэвалюцыі.

Не, вядома, усё пачалося значна раней. Было першае ў гісторыі Беларусі масавае шэсце ў Курапаты ў 1988 годзе, якое разганялі воднымі гарматамі. Быў «Чарнобыльскі Шлях-1996», калі дэманстранты пераварочвалі міліцэйскія аўтамабілі. Быў Марш свабоды-1999, калі для абароны ад магчымых нападаў сілавікоў беларусы разбіралі каменныя прыступкі каля парку Горкага. Была Плошча-2006 з намётавым лагерам, які пратрымаўся цэлых тры дні.

Падчас курапацкага шэсця беларусы, тады яшчэ законапаслухмяныя ўладальнікі пашпартоў СССР, даведаліся, як дзейнічаюць водныя гарматы і як пахне газ «Чаромха-10». «Чарнобыльскі шлях» вучыў іх прарываць ачапленні і не спыняцца. Марш свабоды нагадаў, што камень - прылада не толькі старарэжымнага пралетарыяту. Падчас Плочшы-2006 былі закладзеныя асновы народнай салідарнасці: тады кожны вечар пасля працы менчукі неслі ў намётавы лагер ежу, цёплыя рэчы, тэрмасы з гарбатай - і многія тут жа сядалі на 15 дзён. А паміж гэтымі падзеямі было мноства менш маштабных, але не менш важных.

Але ў тыя гады ў многіх захоўвалася надзея, што ўсё абыдзецца без асабістага ўдзелу кожнага. Што кіраўнік сам раптам спалохаецца таго, што стварыў, і ціха ўцячэ куды-небудзь у Эміраты. Што аднойчы ўначы яго ціха прыбяруць чыноўнікі і ўключаць ««Лебядзінае возера» на тэлевізіі. Што яму патэлефануе Пуцін і скажа «Усё, Саша, надакучыў». Што прыляціць з Вашынгтона Буш, асабіста надзене кайданкі і падорыць беларускаму народу статую Свабоды - ці хаця б адправіць Шосты флот да берагоў беларускіх мораў і акіянаў. Словам, што-небудзь такое, deus ex machina. І не давядзецца рызыкаваць - проста праявіць цярпенне і пачакаць.

А ў 2010 годзе да ўсіх нарэшце прыйшло разуменне таго, што ніякі бог з машыны не прыйдзе, і знішчэнне рэжыму - асабістая справа кожнага. Нават калі давядзецца рызыкаваць. І 19 снежня беларусы выйшлі на плошчу - нават тыя, хто раней не выходзіў. Пры тым, што кампанія запалохвання ішла з лета. Пры тым, што кандыдата ў прэзідэнты Уладзіміра Някляева збілі яшчэ па дарозе на плошчу. Пры тым, што не было тэлеграм-чатаў і развітых сацыяльных сетак, збірацца дваровымі і раённымі калонамі яшчэ не прыдумалі, і да плошчы людзі дабіраліся самастойна, не ведаючы дакладна, ці дабяруцца наогул. І ўсё адно ішлі. І стаялі на плошчы. І гатовыя былі стаяць, колькі спатрэбіцца. І не беглі, калі войскі пайшлі ў атаку. Пяцьдзесят тысяч чалавек. Гэта быў сапраўды дзень нараджэння рэвалюцыі.

Некаторыя з нас потым казалі, што ўсё скончыцца цягам года-двух. Іншыя сцвярджалі, што гэтая гнюсная дыктатура - жывучая, як прусак: нібыта дробная, але заўсёды паспявае ў шчыліну забіцца, і таму яна назаўсёды. Трэція былі перакананыя, што не назаўсёды, але і не на год-другі: вось цяпер, 19 снежня, уся Беларусь зразумела, што без выхаду на плошчу не абысціся, але ад усведамлення да дзеяння павінен прайсці час, - і яны мелі рацыю. Шлях ад ўсеагульнага ўсведамлення да ўсеагульнага дзеяння заняў дзесяць гадоў. Шмат. Але, на шчасце, карацей, чым наша жыццё. Так што мы паспеем. Усё было не дарма.

У першыя ўгодкі нашай Плошчы, калі я не ведала, ці жывы мой муж і дзе ён - ці то ў ШІЗА віцебскай калоніі, ці то зноў недзе на этапе, - я казала, што рана ці позна Лукашэнка адкажа за ўсё, і асабістыя лічыльнікі да яго ўжо ў сотняў тысяч беларусаў, але я гатовая стаць у хвост чаргі і прапусціць наперад сваякоў тых, каго ён забіў. Цяпер, праз дзесяць гадоў, гэта чарга ўжо не з сотняў тысяч, а з мільёнаў. Але і тых, каго варта прапусціць наперад, стала яшчэ больш. Значыць, нам усім варта паспяшацца. Каб не здрадзіць ні таму выдатнаму і страшнаму снежню, ні гэтаму спякотнаму адчайнаму жніўню.

Зноў снежань, і прайшло дзесяць гадоў, а ўсё адно - быццам учора, няйначай. Усе навекі ўрэзалася ў памяць - і войскі на плошчы, і Някляеў, якога нясуць у «хуткую», і мой збіты муж Андрэй Саннікаў, які ляжыць на плошчы, і наша з Наташай Радзінай галадоўка ў СІЗА КДБ, і крыкі тых, каго катавалі, і пагрозы «згнаіць на зоне», і скрозь усе гэтыя жахі - цвёрдае, жалезнае, фундаментальнае разуменне: усё гэта было не дарма. Яно і цяпер з намі, гэта веданне. І адчуванне блізкай перамогі - таксама.

Вось толькі ніяк не магу ўспомніць, ці ішоў у гэты дзень снег.

Ірына Халіп, спецыяльна для Charter97.org

Напісаць каментар 17

Таксама сачыце за акаўнтамі Charter97.org у сацыяльных сетках