Саша Філіпенка: Тое, што цяпер адбываецца ў Беларусі - гэта рэвалюцыя гонару

Рэжым Лукашэнкі ў 2020 годзе - недапушчальная рэч.

Раман «Былы сын» беларускага пісьменніка Сашы Філіпенкі выйдзе ў надыходзячым годзе ў Нямеччыне, Аўстрыі і Швайцарыі. Кніга дапаможа зразумець, што цяпер адбываецца ў Беларусі.

Раман беларускага пісьменніка Сашы Філіпенкі «Былы сын», нямецкі пераклад якога цяпер рыхтуецца да выдання, быў напісаны восем гадоў таму. Крытыкі казалі, што ў кнізе шмат перабольшанняў, але, як падкрэслівае пісьменнік, «сёння мы бачым, што адбываецца тое, пра што я казаў тады. Гэта радасць для аўтара і шкадаванне для грамадзяніна». Гэтым летам на знак салідарнасці з беларусамі, якія змагаліся за сумленныя выбары, урыўкі з «Былога сына» чыталі Андрэй Макарэвіч, Вера Палазкова, Леанід Парфёнаў, удзельнікі гурта NaviBand і іншыя вядомыя людзі мастацтва.

У сакавіку з кнігай, заснаванай на падзеях сучаснай беларускай гісторыі, пазнаёміцца нямецкамоўная аўдыторыя, якая да гэтага цёпла прыняла раман Філіпенкі «Чырвоны крыж». Чым «Былы сын» цікавы замежнаму чытачу, ці выйшла Беларусь з комы, і што такое рэвалюцыя гонару? - пра гэта Саша Філіпенка распавёў у інтэрв'ю Deutsche Welle.

- Саша Філіпенка: Выдавецтва Diogenes набыло правы на гэтую кнігу і іншыя мае раманы, і можна чакаць, што ўсе кнігі, якія я напісаў, выйдуць на нямецкай мове. У мяне павінен быў адбыцца вялікі тур па Нямеччыне, Аўстрыі і Швайцарыі, які не здарыўся праз пандэмію. Цяпер складана загадваць, што будзе далей. У кожным выпадку ў нямецкага чытача з'явіцца магчымасць акунуцца ў Менск 2010-х гадоў, адчуць атмасферу, якая прымушала людзей станавіцца «былымі» дзецьмі сваёй краіны.

- Сёння сітуацыя ў краіне змянілася. У рамане «Былы сын» галоўны герой прыходзіць у сябе пасля дзясяцігоддзяў гадоў комы. Калі прадаўжаць гэтую метафару: Беларусь выйшла з комы?

- Цалкам дакладна, выйшла. Многія беларусы выйшлі з комы. Але з'явілася і новае пакаленне, якое ніколі ў гэтай коме і не знаходзілася. Яны ўпершыню прагаласавалі, убачылі, як лічаць галасы, і не сталі з гэтым мірыцца. Я ўвесь час прыводжу прыклад: у дзяцінстве я чакаў мультфільма, які ішоў на адным канале і ў адзін і той жа час. У мяне не было выбару, што глядзець. А цяпер моладзь выбірае з дзяцінства. І гэта распаўсюджваецца на ўсе сферы жыцця. Улада не разумее, што яна проста не адпавядае часу, што людзі ці ледзь ні з першых дзён жыцця штосьці выбіраюць: вопратку, ежу, свабоду.

Тое, што цяпер адбываецца ў Беларусі - гэта рэвалюцыя гонару: намі рухаюць не палітычныя, не эканамічныя, а маральна-этычныя патрабаванні. Мы хочам жыць у краіне, дзе не будзе нейкіх відавочна недапушчальных рэчаў, а рэжым Лукашэнкі ў 2020 годзе - недапушчальная рэч. Заўсёды было зразумела, што ў крытычнай сітуацыі ён будзе паводзіць сябе так, як паводзіць цяпер. Многія заплюшчвалі на гэта вочы, мы ўсе жылі паралельна з уладай, але нарэшце людзі зразумелі, што так больш нельга.

Барацьба, якая цяпер актывізавалася ў Беларусі, у мне асабіста актывізавалася даўно. У 1994-м, калі Лукашэнка перамог на выбарах, я быў маленькі, але мае бацькі гаварылі, што нічога добрага з гэтага не выйдзе. Мая барацьба пачалася ў 2010-м, у 2012-м я напісаў кнігу «Былы сын».

- Тое, як паводзіць сябе цяпер улада, параўноўваюць ў Беларусі з савецкімі, нават са сталінскімі часамі...

- ...А праўладныя мітынгі з чырвонымі сцягамі і партрэтамі Сталіна робяць гэтыя паралелі больш нагляднымі. Нядаўна на месцы расстрэлаў ва ўрочышчы Курапаты быў апаганены помнік ахвярам сталінізму. Мне здаецца, што людзі, якія выходзяць з чырвонымі сцягамі і партрэтамі Сталіна - гэта ўсё ж нейкія маргіналы, іх мала. Гэта групы гарадскіх вар'ятаў, на якіх мы звяртаем увагу толькі таму, што гэта выглядае як шапіто. Іншая справа, што ёсць вялікая частка грамадства, якая настальгуе па савецкіх часах. Лукашэнка, напэўна, таксама хацеў бы, каб у яго былі развязаныя рукі, як у таварыша Сталіна. З іншага ёсць людзі, якія шчыра мяркуюць, што Курапатаў быць не павінна. Мы бачым і ў Расеі, як музей памяці вязняў ГУЛАГа перарабляецца ў музей пенітэнцыярнай сістэмы. Ёсць людзі, якія сімпатызуюць НКВД: былы міністр унутраных спраў Беларусі Ігар Шуневіч з'яўляўся на публіцы ў іх форме. Гэта тое самае, як калі б міністр унутраных спраў Нямеччыны прыйшоў на прэс-канферэнцыю ў эсэсаўскім мундзіры.

- Цяпер вы працуеце ў Расеі. Як рэагуе расейскае грамадства на падзеі ў Беларусі?

- Мне здаецца, што маё меркаванне не рэпрэзентатыўнае, бо мяне атачаюць выдатныя, думаючыя і добрыя людзі, у якіх няма ніякіх імперскіх амбіцый. Яны захопленыя беларусамі. Я чую ад іх толькі словы падтрымкі. Я не маю стасункаў з людзьмі, якія а 9-й вечара з'яўляюцца на расейскіх тэлеканалах і пачынаюць, перакрыкваючы адзін аднаго, тлумачыць штосьці, у тым ліку пра Беларусь. Я не бачу гэтыя 30 адсоткаў расейцаў, пра якіх распавядаюць афіцыйныя апытанні, якія ўважаюць Лукашэнку законным прэзідэнтам. Мне складана ацаніць, якія ў рэчаіснасці настроі цалкам у Расеі.

- У Расеі вы адчуваеце сябе беларусам?

- У мяне наогул не ўзнікае такіх пытанняў: так, я адчуваю сябе беларусам, я грамадзянін Беларусі, а дзе я знаходжуся, у якім пункце свету, наогул не важна. Я ўпэўнены, што вярнуся ў Менск, калі гэта будзе магчыма, я і цяпер часта туды езджу. Я браў удзел у пратэстах, разам са сваімі сябрамі выходзіў на маршы. У Менску для мяне дом не заканчваецца кватэрай, я разумею, што ўвесь горад - прадаўжэнне майго дому.