CМІ: Кіраўнік РПЦ Кірыл, падобна, праваліў заданне

Cатэлітаў Масквы свету паказаў, а адабраць аўтакефалію ПЦУ – не змог.

Расейская царква не змагла пацясніць Сусветны патрыярхат з пазіцыі "першага сярод роўных". На сустрэчу з кіраўніком РПЦ Кірылам у Аман (Іярданія) прыехалі толькі тры кіраўнікі іншых праваслаўных цэркваў. Гэта значыць, Масква пераацаніла свой уплыў на праваслаўны свет. Што гэта значыць – разбіралася liga.net.

ШТО ЗДАРЫЛАСЯ. З лістапада мінулага года РПЦ рознымі спосабамі спрабавала сабраць на сустрэчу ў Іярданскім Амане сваіх сатэлітаў, спадзеючыся на прысутнасць прынамсі паловы цэркваў. Аднак у выніку прыбылі толькі чатыры кіраўнікі з 15: іерусалімскі патрыярх Феафіл, рукамі якога і была арганізаваная сустрэча, сербскі патрыярх Ірэнэй, мітрапаліт Чэшскіх земляў і Славакіі Расціслаў, і сам кіраўнік РПЦ. Яшчэ дзве царквы, румынская і польская, даслалі ў Аман сваіх прадстаўнікоў (але не кіраўнікоў).

"Надзеі ў РПЦ былі на значна большую колькасць удзельнікаў у Амане", – сказаў доктар філасофскіх навук, архімандрыт Кірыл Гаварун. Але цэрквы адна за адной адмаўляліся ехаць, даючы зразумець: збіраць такія сустрэчы – прэрагатыва Сусветнага патрыярхату, а ніяк не Кірыла. "Ён збіраецца стварыць раскол. Ён хоча быць першым. Ён ніколі не будзе першым", – заяўляў кіпрскі арцыбіскуп Хрыстасом.

У тых, хто прыехаў у Аман, акрамя дэманстрацыі блізкасці да РПЦ былі і асабістыя інтарэсы. Напрыклад, на сустрэчы абмяркоўвалася царкоўная сітуацыя ў Македоніі і Чарнагорыі, а гэта вельмі балючае пытанне для Сербіі. Іерусалімская царква выкарыстала адзін з абзацаў камюніке, каб падкрэсліць падзяку каралю Іярданіі за "спрыянне міжканфесійнаму дыялогу".

У РПЦ заявілі, што адсутнасць кіраўнікоў цэркваў Маскве, маўляў, не перашкода: на Крыцкі сабор, скліканы Канстанцінопалем у 2016 годзе, таксама "не ўсе паехалі". Гэта збольшага праўда: паехалі 10 з 14 кіраўнікоў. Але ўсё ж такі большасць.

ЧАМУ ГЭТА ВАЖНА. Галоўнай задачай РПЦ на сустрэчы ў Амане было асудзіць томас для ПЦУ; зладзіць кааліцыю супраць Канстанцінопаля; перанесці Сусветны патрыярхат у Маскву. Удзел большай колькасці кіраўнікоў цэркваў дадаў бы сустрэчы вагу. Раней багаслоў Ілля Бей казаў журналістам: "Яны будуць раздзімаць шчокі, называючы сябе самай буйной памеснай царквой у свеце, самай багатай і незалежнай, каб абвесціць сябе першымі".

Кіраўнік аддзела знешніх сувязяў РПЦ Іларыён перад сустрэчай даў дзёрзкае інтэрв'ю расейскаму Інтэрфаксу. Ён мяркуе, што Канстанцінопаль "уварваўся ў чужыя межы" (маецца на ўвазе Украіна), пачаў перакройваць межы цэркваў і "надаваць аўтакефалію каму ўздумаецца".

Патрыярх Варфаламей паказаў, што мірыцца з гэтым не мае намеру. Ён напісаў як мінімум два лісты патрыярху Феафілу, абодва – у цвёрдым тоне: "Мы не можам зразумець, як вы не заўважаеце ці нават ігнаруеце маштабы негатыўных наступстваў гэтай ініцыятывы". Другі ліст быў апублікаваны напярэдадні сустрэчы, 25 лютага.

Гэта вельмі цікавы дакумент, адзначыў Гаварун. Кожная фраза і кожнае слова адкалібраваныя. Відаць, што над тэкстам старанна працавалі, і не толькі іерархі, але і навукоўцы. З ліста вынікае, што сустрэча ў Амане не адпавядае ні аднаму з вядомых кананічных фарматаў. "Цалкам у духу часу, можна казаць пра гібрыдны аманскі форум", – мяркуе ён.

Першы вынік сустрэчы ў Амане: раскол не атрымаўся. "І гэта было зразумела загадзя. Калі праз аўтакефалію ПЦУ адносіны з Канстанцінопалем не разарвала ні адна праваслаўная царква, акрамя ўласна Масквы. На радыкальныя крокі іншыя цэрквы не пойдуць. Яны могуць на ўзроўні рыторыкі быць незадаволенымі, але гэта не азначае рэальнага расколу" , – кажа пра вынікі сустрэчы рэлігіявед Гаравы.

Другі вынік: абазначылася кааліцыя РПЦ. Акрамя рэальна прысутных на сустрэчы Сербіі, Чэхіі і Ерусаліма, Гаравы адносіць сюды антыахійскага патрыярха, які ў цэлым падтрымлівае палітыку РПЦ, але ён не прыехаў праз канфлікт з Ерусалімам.

ШТО ДАЛЕЙ. Ужо позна ўвечары ў сераду было апублікаванае камюніке сустрэчы. На план-максімум, пры якім удзельнікі адкрыта асудзілі б Варфаламея за томас ПЦУ, Расея не пайшла. "Першае ўражанне ад чытання: яно досыць кампраміснае і дапускае розную трактоўку падзей у праваслаўным свеце", – адзначае архімандрыт Гаварун.

З пазітыўнага. Першая выснова: у камюніке гаворыцца, што схізма (раскол) у праваслаўным свеце набліжаецца, але цяпер яе няма. Другая выснова: нідзе, падкрэслівае Гаварун, не сказана, што Канстанцінопаль не меў права даваць томас Праваслаўнай царкве Украіны. Нідзе таксама не згадваецца, што Канстанцінопаль увогуле не мае права на тыя прэрагатывы, якімі карыстаецца. Падкрэсленая роля Сусветнага патрыярхату як першага ў чыне сярод усіх цэркваў. Масква гэта падпісала, нягледзячы на разрыў стасункаў з Канстанцінопалем.

З негатыўнага. "Я думаю, вядома, гэта было патрабаванне Масквы, – каб пытанне аўтакефаліі ПЦУ зрабіць адкрытым", – мяркуе Гаварун. Гэта значыць з пункту гледжання Канстанцінопаля пытанне даўно закрытае: томас выдадзены, да аўтакефаліі пытанняў няма. Масква ў камюніке спрабуе падвесці да таго, што гэта не канчатковая пастанова, і працэс аўтакефаліі не закончаны, так што яго трэба абмяркоўваць далей.

Аднак сам фармат сустрэчы, без удзелу Канстанцінопаля і большасці праваслаўных цэркваў свету, ні да чаго не абавязвае. "Гэтае камюніке – проста дэкларацыя. Яго падпісала нават не палова цэркваў, а крыху больш за трэць (калі лічыць Румынію і Польшчу)", – адзначыў Гаравы.

У ПЦУ заявілі, што калі для ўдзельнікаў сустрэчы ў Амане аўтакефалія Украінскай царквы – гэта не пустыя размовы, то ПЦУ толькі за і не раз сама заклікала да дыялогу. Калі ж сапраўдная мэта РПЦ – адабраць аўтакефалію, то гэта шлях у нікуды, які толькі падрывае яе аўтарытэт.

На гэты момант паўнавартасна аўтакефалію Праваслаўнай царквы Украіны прызналі Канстанцінопальская праваслаўная царква (6 студзеня 2019 года), Александрыйская праваслаўная царква (8 лістапада) і Эладская праваслаўная царква (12 кастрычніка). Але цяпер нішто не перашкаджае цэрквам прадоўжыць гэты працэс. На думку мітрапаліта кіеўскага і ўсяе Украіны Епіфанія, сёлета ПЦУ прызнаюць яшчэ некалькі цэркваў.