«Алібаба» і арбідол

Каму выгадна прымушаць лекараў лячыць людзей несапраўднымі, але небяспечнымі прэпаратамі?

19 кітайскіх экспэртаў-медыкаў, сабраныя фондам Джэка Ма і Фондам «Алібаба» на базе першай акадэмічнай клінікі ўніверсітэцкай школы медыцыны правінцыі Чжэцзян, стварылі да канца сакавіка 80-старонкавы даклад «Кіраўніцтва для прафілактыкі і лячэння новай каранавіруснай інфекцыі COVID-19», абагульніўшы ў ім свой досвед у дыягностыцы, лячэнні і прафілактыцы гэтай інфекцыі. Дакумент быў тут жа пераведзены на некалькі моў. Расейскі пераклад, выкананы супрацоўнікамі МІА «Расея сёння» пад рэдакцыяй медыкаў з першага Маскоўскага дзяржаўнага медыцынскага ўніверсітэта імя І. М. Сечанава, у пачатку красавіка быў прадстаўлены грамадскасці Дзмітрыем Кісялёвым. Частая згадка ў дакуменце лекаў, неэфектыўнасць якіх даўно вядомая спецыялістам, прымусіла прыгледзецца да яго больш уважліва. У гутарцы з карэспандэнтам «Новой газеты» сітуацыю каментуе доктар медыцынскіх навук, прафесар НДУ ВШЭ, віцэ-прэзідэнт Таварыства спецыялістаў доказнай медыцыны Васіль Уласаў.

- Што такое клінічныя рэкамендацыі і чаму яны настолькі важныя?

- Клінічныя рэкамендацыі - гэта падказка лекара, як трэба дзейнічаць у той ці іншай сітуацыі. Пагадзіцеся, не ўсе лекары гатовыя да такой вось даследчай фактычна працы, а часам у іх проста няма часу чытаць спецыяльныя часопісы.

Для сучаснага чалавека гэта здаецца дзіўным, але раней такія рэкамендацыі фармуляваліся аўтарытэтнымі лекарамі ў адпаведнасці з іх суб'ектыўнымі перавагамі. Цяпер, у ідэале, кожныя лекі можна рэкамендаваць, толькі калі іх у строгім эксперыменце параўналі з іншымі спосабамі лячэння, і давялі іх перавагу.

- А ці ёсць у Расеі нейкі орган, які павінен даваць клінічныя рэкамендацыі? Міністэрства аховы здароўя, Расспажыўнагляд, вядучы інстытут

- У Расеі прынятая мадэль, якая з'яўляецца прамежкавай паміж, так скажам, «ліберальнай» мадэллю і дзяржаўнай мадэллю. У нас клінічныя рэкамендацыі распрацоўваюць медычныя супольнасці, але методыку распрацоўкі загадаў Міністэрства аховы здароўя, і Міністэрства аховы здароўя ж гэтыя рэкамендацыі ўхваляе і прапануе для ўсеагульнага выкарыстання.

Паколькі клінічным рэкамендацыям давяраюць лекары, ва ўсім свеце імкнуцца засцерагчы іх складанне ад уплыву людзей, звязаных фінансавымі інтарэсамі з прадаўцамі лекаў. У Расеі гэта таксама добра вядома, але зноў і зноў з'яўляюцца рэкамендацыі, якія змяшчаюць навукова не абгрунтаваныя раздзелы. І яшчэ ні разу такая абуральная падзея не была прадметам увагі РАН або кіраўніцтва аховы здароўя. А ў перыяд эпідэміі аслабляюцца абмежаванні на набыццё лекаў і медыцынскіх вырабаў, арганізацыям даюцца вялікія грошы і права іх марнаваць.

— Ці ёсць расейскія рэкамендацыі датычна каранавіруснай інфекцыі? Ці адобраныя яны міністэрствам аховы здароўя РФ?

- Рэкамендацыі, ухваленыя Міністэрствам аховы здароўя, існуюць. Распрацоўку іх першых варыянтаў каардынаваў любімы «Дысернетам» С. Краявы. Самі па сабе гэтыя рэкамендацыі прынцыпова не з'яўляюцца дрэннымі, хоць у іх шмат дэфектаў. Яны адобраныя Міністэрствам аховы здароўя, абнаўляюцца і з'яўляюцца абавязковымі для выкарыстання ў Расеі.

- Што можна сказаць фактычна пра гэтыя расейскія рэкамендацыі? Якія іх слабыя месцы?

- Эпідэмія заспела свет без ніводнага прэпарата з даведзенай эфектыўнасцю супраць COVID-19. Таму натуральна, што ў першых выпадках лячэння выкарыстоўваліся прэпараты, эфектыўныя ў дачыненні іншых каранавірусаў. Гэта нармальна: медыкі за адсутнасцю лепшага прапанавалі праверыць, ці не спрацуюць гэтыя лекі «па аналогіі». На жаль, амаль усе гэтыя сродкі расчаравалі нас у выніку праведзеных выпрабаванняў.

Што непрымальна: у расейскіх дакументах з'яўляюцца рэкамендацыі прэпаратаў, у якіх актыўнасць наогул не была ніколі даведзеная, не можа існаваць па вызначэнні, ці проста дрэнна вывучаная.

Напрыклад, у пачатку сакавіка Міністэрства аховы здароўя выпускае рэкамендацыі, у якіх для прафілактыкі інфекцыі прапануецца выкарыстоўваць кроплі ў нос інтэрферон-альфа 2b. у наступнай версіі рэкамендацый, нароўні з новымі супрацьвіруснымі прэпаратамі рэмдзесівір і фавіпіравір, якія патрапілі ў сферу ўвагі ўсяго свету, з'яўляецца арбідол. З'яўляецца пад імем уміфенавір, які, акрамя сугучнай назвы, не мае ніякіх падстаў для таго, каб разглядацца як перспектыўны і ўжо тым больш рэкамендавацца да ўжывання. Так, спрытныя ўладальнікі гандлёвай маркі ў свой час зарэгістравалі прэпарат як актыўны ў дачыненні да каранавірусу, але толькі доказаў гэтай актыўнасці не існуе.

Сярод сродкаў прафілактыкі ў рэкамендацыях Мінздароўя называюцца нейкія «лекавыя сродкі для мясцовага ўжывання, якія валодаюць бар'ернымі функцыямі». Гэтая непрымальная расплывістая рэкамендацыя рэалізуецца - паглядзіце на плакаты, якія заклікаюць змазваць нос аксалінавай маззю. У гэтай мазі не выяўляецца прафілактычнай эфектыўнасці супраць рэспіратарных інфекцый, няма падстаў чакаць яе эфектыўнасці і супраць COVID-19.

У гэты ж час ужо іншая ўстанова з уласнай медыцынскай службай – Мінабароны - выпускае рэкамендацыі што да COVID-19. У іх арбідол займае ўжо амаль дамінуючае месца як лячэбны сродак, а інтэрферон-альфа 2b рэкамендуецца не толькі для прафілактыкі, але і для лячэння.

Дэпартамент аховы здароўя Масквы таксама выпускае свой рэкамендацыйны дакумент. У ім інтэрферон-альфа 2b таксама фігуруе як лячэбны сродак. А сярод захадаў прафілактыкі арбідол замяняе яго канкурэнт кагацэл. Довады яго эфектыўнасці і бяспекі ў дачыненні да рэспіратарных інфекцый яшчэ горшыя, чым у арбідолу. Больш за тое, у пакет прафілактычных сродкаў трапляюць гомеапатычныя анаферон і эргаферон, а таксама інгарон. У аніводнага з гэтых прэпаратаў няма даказанай эфектыўнасці ў лячэнні або прафілактыцы каранавіруснай інфекцыі, а ў гомеапатычных прэпаратаў яе не можа быць па азначэнні. Адзінай прычынай з'яўлення гэтых прэпаратаў у рэкамендацыях з'яўляецца, на маю думку, канфлікт інтарэсаў у складальнікаў.

— Як так атрымліваецца, што розныя структуры фактычна даюць супярэчлівыя рэкамендацыі?

- У адным выпадку могуць пераважаць інтарэсы адной кампаніі, у іншым — іншай. А часам чалавек, як ласкавае дзіця, дзвюх матак смокча. Вось дапусцім, прафесар В. Нікіфараў. У адных рэкамендацыях, у складанні якіх ён удзельнічае, прысутнічае арбідол, а ў іншых рэкамендацыях, у якіх ён таксама ўдзельнічае, прысутнічае кагацэл, канкурэнт арбідолу.

- Ці правільна я разумею, што абодва гэтыя сродкі, як мінімум, з'яўляюцца сродкамі з недаказанай эфектыўнасцю?

- Яны з'яўляюцца сродкамі з недаказанай эфектыўнасцю, але, паколькі доказаў пакуль яшчэ назапашана мала, то нічога дзіўнага няма, што на пачатковым этапе выкарыстоўваюцца такія сродкі. Важна на гэтую справу хутка рэагаваць. А наша Міністэрства аховы здароўя, і гэта дрэнна, не рэагуе досыць хутка. Дапусцім, пра калетру ўжо ёсць звесткі, што яна не дапамагае, але ў нас калетра прадаўжае ўжывацца як сродак для лячэння. Гэта камбінаваны прэпарат, якім СНІД лечаць.

- Што фактычна можна сказаць пра рэкамендацыі кітайцаў?

- Кітайскія рэкамендацыі па-сапраўднаму рэкамендацыямі не з'яўляюцца. Там проста на вокладцы напісана, што гэта іх досвед.

Справа ў тым, што калі справа тычыцца чагосьці новага, дзе яшчэ навуковых звестак няма або іх вельмі мала, то ў гэтай сітуацыі, натуральна, падыходзіць не толькі эксперыментальнае веданне, але і веданне, атрыманае, груба кажучы, палявым шляхам - «а вось як мы гэта рабілі». І кітайскі дакумент - гэта апісанне кітайцаў, то, як яны гэта рабілі.

— Добра, хай гаворка ідзе не аб «рэкамендацыях», а аб сістэматызацыі досведу лячэння. Але наколькі прапанаваныя кітайцамі прэпараты эфектыўныя?

- У тым, што тычыцца тэрапіі, аўтары апісваюць свой мудрагелісты досвед (49 хворых). Напрыклад, яны ўслед расейскім аматарам інтэрферонаў рэкамендуюць яго інгаляцыі. Абганяючы маскоўскіх аўтараў, кітайцы на першае месца ставяць арбідол. З асабліва кітайскага рэкамендуецца корань лакрычніка, кара магноліі, каляплоднік трыхазанта і іншыя смачнасці.

- Чым тлумачыцца тое, што ў кітайскіх «рэкамендацыях», пасярод багацця розуму і здаровага сэнсу (правільныя захады абароны персаналу, дастатковая колькасць ШВЛ і бальнічных ложкаў, добра падрыхтаваныя лекары, жорсткі карантын і т. п.), якія дазволілі кітайцам спыніць эпідэмію, мы бачым той жа самы арбідол ці ж вось усе гэтыя кітайскія зёлкі ў духу «з’еш ты заячы памёт, ён крамяны, ён…»?

- Кітайцы не толькі імпартуюць з Захаду тэхналагічныя развязанні, але яны яшчэ з'яўляюцца носьбітамі старой добрай кітайскай карупцыі. Гэтая карупцыя, яна шматпланавая, яна не толькі грашовая, фінансавая, але яна яшчэ і палітычная. Вось як бы ні быў багаты ўладальнік «Алібабы», ён не можа дазволіць сабе не працаваць на пастаўленую партыяй задачу — прасоўваць кітайскія сродкі. Бо ўсю гэтую гісторыю з іглатэрапіяй, прасоўваннем кітайскіх сродкаў прыдумалі пры Мао як спосаб прасоўвання Кітая на глабальныя рынкі. І гэты Джэк Ма прадаўжае рабіць тое ж самае. Яму трэба гэтым займаецца, ён і займаецца.

- Гэта значыць, можна сказаць, што ўсе гэтыя зёлкі - свайго кшталту кітайская духоўнасць у яе экспартным варыянце?

- Цалкам дакладна, гэта - варыянт кітайскай духоўнасці.

— Ну, а арбідол у кітайскім дакуменце — усё ж гэта што? Гэта звычайная карупцыя ці палітычная, звязаная з хітрасплеценымі стасункамі з нашым кіраўніцтвам?

- Я думаю, што тут усё адразу. Мяркую, што ў часткі кітайскіх аўтараў, якія ўдзельнічалі ў складанні гэтага тэксту, мог быць інтэлектуальны канфлікт інтарэсаў - яны маглі займацца вывучэннем арбідолу, і я не выключаю, што ў іх могуць быць нейкія камерцыйныя распрацоўкі, або яны могуць працаваць на вытворцу «свайго» арбідолу, гэта значыць, уміфенавіра. (Арбідол - гэта патэнтаваная назва, расейская, а непатентованая назва — уміфенавір — аўт.)

- А што дрэннага, што сродак не мае даказанай эфектыўнасці? Раптам ён дзейнічае ў нейкай невялікай часткі насельніцтва, кагосьці гэта можа быць выратуе?

- Вы тут падтрымліваеце тую ж логіку: «І з яго, бывае, мруць, але якія выжываюць - тыя да старасці жывуць». Наяўнасць у клінічных рэкамендацыях неэфектыўных лекаў зусім не бяскрыўдная. Гэтыя лекі могуць мець пабочныя эфекты і, як правіла, іх маюць. У кожным выпадку прыём прафілактычных таблетак або змазванне носа прафілактычнай маззю стварае ў людзей адчуванне абароненасці, і яны ў сілу гэтага вядуць больш рызыкоўны лад жыцця. Нарэшце, на гэтыя бессэнсоўныя лекі марнуюцца сродкі нашых небагатых грамадзян і сродкі нашай сістэмы аховы здароўя, хутчэй беднай, чым багатай. Рэальныя гісторыі гэтых дзён - лекары прапісваюць хворым з COVID-19 усё гэтае смецце і фактычна абкрадаюць іх. Віна ляжыць на карумпаваных складальніках рэкамендацый, якія гатовыя праслаўляць усе фуфлафероны.