29 сакавiка 2024, Пятніца, 7:54
Падтрымайце
сайт
Сім сім,
Хартыя 97!
Рубрыкі

Пасля вайны заўсёды бывае трыбунал

80
Пасля вайны заўсёды бывае трыбунал
ІРЫНА ХАЛІП

Ні ахвяры, ні забойцы не застануцца безыменнымі.

Гэта вайна. Амаль хрэстаматыйная - з акупацыйнай адміністрацыяй, з нявіннымі ахвярамі, з паліцаямі, з загараджальнымі аддзеламі, з публічнымі пакараннямі смерцю і прапагандысцкай хлуснёй. Мы на гэтай вайне - не жаўнеры. Мы - то самае цывільнае насельніцтва, якое апынулася ў зоне акупацыі. А цывільнаму насельніцтву на такой вайне рэдка выпадае захаваць нейтралітэт: яно ідзе або ў партызаны, або ў калабаранты.

З калабарантамі ўсё проста: яны штосілы ўдаюць, быццам нічога не адбываецца і жыццё ў краіне не мяняецца. Ходзяць у рэстарацыі і гандлёвыя цэнтры, робяць сэлфі ў фітнэс-клубах і барах, абвінавачваюць тых, хто носіць маскі, у параноі, і ўсяляк падтрымліваюць прапаганду. Партызаны ж шыюць маскі, развозяць гарачыя абеды ў шпіталі, купляюць за свае грошы сродкі аховы для лекараў, пішуць праўду ў незалежных медыях і сацыяльных сетках, прадзіраючыся скрозь ліпкае павуцінне прапагандысцкай хлусні. Дарэчы, пераход з калабарантаў у партызаны цалкам магчымы. Гэта адбываецца не таму, што камусьці раптоўна, пасля трэцяга кактэйлю ў напаўпустым бары раптам адкрываецца праўда, а пры драматычных абставінах, калі на каранавірус захворвае хто-небудзь з блізкіх. І тады былыя калабаранты з апантанасцю неафітаў урываюцца да партызанаў, патрабуюць забяспечыць іх самай цяжкай працай і шчыра не разумеюць, як яны раней маглі так памыляцца. А вось адваротны шлях - з партызанаў у калабаранты - немагчымы ні пры якіх акалічнасцях.

Не ведаю, колькі працягнецца гэтая вайна. Не ведаю, з якімі стратамі мы яе скончым. Затое ведаю, што нам з вамі трэба будзе заняцца пасля вайны: ушанаваннем памяці загінулых. Спачатку гэта было няпэўнае, пункцірнае, абстрактнае адчуванне - «трэба нешта зрабіць для мёртвых!», - а потым быў допіс Вікторыі Дашкевіч, дачкі актора Коласаўскага тэатра Віктара Дашкевіча. Спадар Віктар стаў першым памерлым ад каранавіруса беларусам, чыё імя акупацыйныя ўлады не здалелі захаваць у таямніцы: занадта вядомы чалавек, занадта смелыя для нашага часу сваякі, занадта гучная трагедыя. Праз месяц па ягонай смерці дачка Вікторыя напісала ў Фэйсбуку:

«Кепскі ты лекар, час. Або, можа, я дрэнная пацыентка. Трэба пакінуць корпацца ў сямейных архівах. Ці хаця б ва ўласнай памяці. Перастаць пераглядаць відэа. Вымкнуць мозг. Сёння мой «небарака, які не вытрымаў» сыграе «Квартэт». Адзін з самых улюбёных маіх спектакляў. Толькі даюць яго ў нязвыклы час, 20.10. І не ў драме, а на тэлеканале «Віцебск». Але варыянтаў я не маю. У нябесным тэатры ён будзе мець не менш зорныя ролі. Партнёраў там ужо багата».

А рыхтык гэтак. Заслужанага артыста, які адыграў у адным з найлепшых айчынных тэатраў дзясяткі роляў, вусаты паліцай назваў па смерці «небаракам, які не вытрымаў». Усе калабаранцкія медыі гэта з задавальненнем транслявалі і пляскалі ў далоні. А пасля «небаракі» быў проста «гэны»: «Пытаюся губернатара: ну чаму ў цябе гэны памёр?» А далей былі тлумачэнні пра залішнюю вагу, з якой не жывуць. «Гэны» - Уладзімір Сідараў, марскі афіцэр, былы камандзір вайсковага карабля. А ўсе, хто потым, ужо і не называліся. Пра іх не паводзіцца гаварыць. Іхнія імёны часам усплываюць, калі родзічы, адбыўшы карантын і не паспеўшы адвітацца, адкідваюць страх і пачынаюць апавядаць. А шмат хто і не апавядае - баяцца, што прыйдуць акупанты і даб'юць астатніх.

Дык вось, наша задача пасля вайны - аднавіць імёны ўсіх ахвяр. Мы не ведаем, колькі іх. Акупацыйны рэжым хавае і лічбы, і імёны, і гарады. І нам давядзецца знайсці іх усіх. І не толькі імёны, але і біяграфіі, і старыя фотаздымкі, і ўспаміны сваякоў, каб пасля смерці яны не сталі «небаракамі» і «гэнымі». Каб ніхто не абвінаваціў іх у тым, што няправільна жылі, не тое елі, не туды хадзілі. Каб ніхто не наважыўся сказаць, што іх наогул тут ніколі не было, і гаварыць няма пра каго.

Я не ведаю, што гэта будзе - кніга памяці, як пасля ранейшых войнаў, фотаальбом, мемарыял. Але іхнія імёны маюць быць захаваныя ў гісторыі нашай краіны. Імёны загінулых, якіх адправілі на смерць акупанты і паліцаі. Я ведаю, мы дамо рады. Мы не дамо ім распусціцца ў гісторыі, не пакінем іх безыменнымі.

А потым, вядома, зробім агульную фатаграфію - тыя, хто выжыў. Ссунемся шчыльней, каб запоўніць пустэчы, зоймем месцы мёртвых. Памаўчым хвіліну. І здзейснім правасуддзе над тымі, хто дапамог стварыць пустэчы на фатаграфіі. З гэтым спісам праблем не ўзнікне - забойцы не хаваюць асоб і імёнаў, ім невядомы сорам. Яны яшчэ не разумеюць, што давядзецца адказваць за ўсё. Бо гісторыю не вучылі і не ведаюць, што па вайне заўжды бывае трыбунал.

Ірына Халіп, спецыяльна для Charter97.org

Напісаць каментар 80

Таксама сачыце за акаўнтамі Charter97.org у сацыяльных сетках