Рэвалюцыя подпісаў

Беларусы стаяць у чэргах, каб падпісацца супраць Лукашэнкі.

Невялікая плошча перад Камароўскім рынкам у Менску стала цэнтрам палітычнага жыцця. У выхадныя чэргі да столікаў, за якімі сядзяць зборшчыкі подпісаў, расцягваюцца на некалькі кварталаў: беларусы дысцыплінавана выконваюць дыстанцыю, абсалютная большасць - у масках. Яшчэ ў канцы траўня, перад пачаткам збору подпісаў, лідар партыі «Народная Грамада» былы палітвязень Мікалай Статкевіч жартаваў: прыходзьце ў масках і не бойцеся - вас у іх ніякія гэбісты не апазнаюць.

Зараз Мікалай Статкевіч адбывае 15 дзён арышту. Яго затрымалі 31 траўня па дарозе на пікет. Невядомыя ў цывільным заблакавалі аўто, у якім ён ехаў, адкрылі дзверы, вырвалі ключ запальвання, выцягнулі з пярэдняга крэсла Статкевіча і павезлі. За стырном была яго жонка Марына Адамовіч.

Паколькі ніякіх апазнавальных знакаў у людзей у цывільным не было, і ніхто не прадстаўляўся і не паказваў дакументы, Марына падала ў міліцыю заяву аб выкраданні чалавека. І толькі позна ўвечары даведалася, што муж у ізалятары ў чаканні суда - за ўдзел у «несанкцыянаваным масавым мерапрыемстве».

У нядзелю, 7 чэрвеня, у кварталах вакол Камароўкі выстраіліся аўтазакі. Такога не было нават у 2010 годзе, які скончыўся арыштам ўсіх кандыдатаў у прэзідэнты. Але, па меншай меры, на этапе збору подпісаў улада рабіла выгляд, што ў краіне дэмакратыя і палітычны працэс.

Цяпер можна сесці і за подпіс. 7 чэрвеня ў Беларусі затрыманыя 23 чалавекі. Праўда, не падчас пікетаў: людзей «праводзілі» і хапалі ўсё тыя ж у цывільным - у метро, у дварах, на прыступках пад'езда. У панядзелак пачаліся суды. Усім даюць па 15-20 дзён за ўдзел усё ў тым жа «несанкцыянаваным масавым мерапрыемстве».

А мерапрыемства працягваецца. Камароўка ў Менску, плошча Леніна ў Берасці, Савецкая плошча ў Горадні, плошча перад рынкам у Полацку - ва ўсіх гарадах ідуць пікеты, усюды стаяць чэргі, паўсюль кажуць, усюды не баяцца. Кажуць адкрыта, радуюцца кампаніі аднадумцаў, разумеюць, што ўся краіна цяпер аднадумцы.

Прарвалася нарэшце то нутраное, што здушвалі ў сабе на працы і ў транспарце, дазваляючы хіба што дома, са сваімі.

Вось некаторыя рэплікі з чаргі беларусаў на Камароўцы ў нядзельны дзень:

- Я іншага жыцця не ведаю, пры Лукашэнку нарадзілася. Годзе ўжо, дастаў.

- Я ніколі не хадзіла нават галасаваць. Але цяпер пайду. І на плошчу пайду. Колькі ж можна?

- Я за ўсіх падпісваюся. Мне ўсё роўна, хто і што, галоўнае - не Лукашэнка.

- А вось цікава, ён сам наогул не разумее, што народ яго ненавідзіць? Ну добра, прыкарытнікі яму расказваюць, што ўсе нічога, але ў яго ж Коля ёсць, які з інтэрнэтам сябруе. Няўжо не расплюшчыць татцы вочы?

- Я вось думаю, а калі і напраўду страляць пачне, як пагражаў? Вытрымаем або разбяжымся? У Кіеве вось не разбегліся. А наконт нас я не ведаю.

- Я нічога ўжо не баюся. Што мне страчваюць? Што нам усім страчваюць?

- Карымава ён успомніў, разумееш. А Чаўшэску ён выпадкова не ўспомніў? Нейкая памяць у яго выбарчая. Дык мы нагадаем!

- Мне здаецца, 3 адсоткі - гэта накручаны рэйтынг. Не можа быць тры працэнты - добра, калі нуль нуль адзін.

- Божа, ды калі ўжо ён сыдзе! Ну ёсць жа яшчэ магчымасць сысці мірна. Няўжо не скарыстаецца?

Знаёмы мой вырашыў пажартаваць, прыйшоўшы ў нядзелю на Камароўку. Весела спытаў: «А што, суграмадзяне, дзе тут у вас можна за Лукашэнку падпісацца?» У выніку ледзь ногі панёс. Народ цяпер за такія жартачкі разарваць гатовы.

Што ж тычыцца подпісаў за Лукашэнку, то іх збіраюць у працоўных калектывах звыклым да болю спосабам: абавязваюць усіх у патрэбны дзень прыйсці з пашпартамі, каб паставіць подпісы. Тым, што адмовіліся, пагражаюць непадаўжэннем кантракту і, адпаведна, хуткай стратай працы - словам, прыблізна так, як упраўдомша ў «Дыяментавай руцэ» распаўсюджвала латарэйныя білеты. Толькі тут не сатыра, а рэальнасць.

Зрэшты, 5 чэрвеня ініцыятыўная група Лукашэнкі вырашыла прадэманстраваць, што ён не горшы за тых, да каго стаяць чэргі. І зладзіла пікет каля гандлёвага цэнтра «Дана Молі». Удзельнікаў пікету арганізавана прывезлі да месца дзеяння на трох аўтобусах, і яны дысцыплінавана сталі ў чаргу, малюючы выбарцаў.

Тут жа з'явіліся дзяржаўныя тэлекамеры, і кіраўнік ініцыятыўнай групы Міхаіл Орда на фоне чаргі пачаў распавядаць пра тое, што сабрана ўжо больш за мільён подпісаў за кіраўніка.

Праўда, ролі былі распісаныя, падобна, у мітусні - і не да канца вывучаныя. Таму што потым невялікі канфуз адбыўся. Клакеры з БРСМ (Беларускі рэспубліканскі саюз моладзі, званы ў народзе «лукамол») у майках з надпісам «Менск БРСМ», паводле сцэнару, павінны былі ганяцца за незалежнымі журналістамі з крыкамі «колькі вам заплацілі?» Яны спачатку і ганяліся за карэспандэнтам «Радыё Свабода». А потым нешта пераблыталі і напалі на кіраўніка ініцыятыўнай групы Лукашэнкі Міхаіла Орду з тымі ж крыкамі «колькі вам заплацілі?»

Ці то дрэнна вывучылі ролю, ці то, наадварот, занадта добра. Рагатала нават масоўка з чаргі, не кажучы ўжо пра журналістаў і наведвальніках гандлёвага цэнтра.

Усё таму, што пікет арганізоўвалі прыхапкам і не паспелі адрэпеціраваць. Зрэшты, нічога дзіўнага, што ўсё ідзе не згодна з планам, не паводле сцэнару, не па звыклых змазаных рэйках.

Аляксандру Рыгоравічу няма калі займацца ні дзяржаўнымі справамі, ні ўласнай кампаніяй. Ён заняты іншым - разам з усімі сілавікамі і прапагандыстамі краіны выкрывае бабульку, якая наважыліся даць інтэрв'ю блогеру Сяргею Ціханоўскаму.

29 траўня ў час пікету ў Горадні Сяргей Ціханоўскі вёў стрым для свайго канала «Краіна для жыцця». Размаўляў з людзьмі, якія прыйшлі паставіць подпіс «супраць Лукашэнкі». Адзін яго дыялог выйшаў асабліва кранальным. Пажылая сівая жанчына сказала: «Дзякуй, што выйшлі на вуліцу. Не бойцеся. Калі я памру, я ўсё ж буду ведаць, што зрабіла глыток свабоды. Дзякуй табе, дзетанька, дзякуй табе, сыночак». Пасля гэтага яны абняліся. У той жа дзень Сяргея Ціханоўскага затрымалі.

А пенсіянеркай са стрыма ўсур'ёз занялася дзяржаўная ўлада. Спачатку пра яе загаварыў сам Лукашэнка. 4 чэрвеня падчас нарады з новым урадам ён распавядаў свежапрызначаным міністрам менавіта пра яе: «Праўда, на некаторых паглядзелі ў Горадні, так яны добра ўладкаваліся. «Лукашэнка кепскі!» - а самі жывуць у палацах. Нейкая 80-гадовая жанчына крычала, крычала. Даслалі мне фатаграфію: асабняк сына і яе асабняк на адной пляцоўцы. Чаго табе не стае?»

Гэта значыць ён даў каманду - сабраць інфармацыю пра жанчыну, якая абняла Ціханоўскага на пікеце. Вялікія сілавыя начальнікі сабралі дасье і прынеслі яму, у чым сам прызнаецца. Дзе ўжо тут справамі займацца?.. А, наогул, гэта звычайныя лукашэнкаўскія штучкі: звяртацца на «ты» да незнаёмай пажылой жанчыны. Звычайная хлусня наконт палацаў. Звычайны працяг гісторыі, калі ўся дзяржаўная машына пачынае займацца адным чалавекам.

У той жа вечар у эфіры дзяржаўнай тэлевізіі паказалі зняты дронам дом пенсіянеркі.

А потым Галіна Піліпаўна Андрэйчык, 81-гадовая гераіня дзяржаўнага расследавання, дацэнт універсітэта, ветэран працы, прымала ў гасцях незалежных журналістаў. Паказвала ім дом. Пыталася, ці пасадзяць яе цяпер. Распавядала, як будавалі гэты дом разам з мужам 38 гадоў, як першыя даляры ім давалі сваякі з Аўстраліі, як дапамагалі сыны.

Падобна на тое, пасля гэтага «Саша тры адсоткі», як завуць цяпер Лукашэнку беларусы, мае ўсе шанцы ператварыцца ў «Сашу два адсоткі». Таму што, калі ўладальнік васемнаццаці велізарных рэзідэнцый у самых прыгожых і чыстых месцах Беларусі, пабудаваных на народныя грошы, абвінавачвае пажылую грамадзянку сваёй краіны ў тым, што ў яе ёсць дом, - гэта вельмі гнюсна і вельмі па-лукашэнкаўску.

А беларусам усё, што па-лукашэнкаўску, з пэўнага часу агідна фізіялагічна. Ён калі і не разумее, то адчувае гэта. Адсюль і паспешныя, дэманстратыўныя, істэрычныя рэпрэсіі.

Увечары 8 чэрвеня скончыліся гранічныя 10 дзён з моманту затрымання Сяргея Ціханоўскага. Ён быў затрыманы 29 траўня ў той жа Горадні неўзабаве пасля размовы з Галінай Піліпаўнай.

Падчас пікета яго правакавала жанчына, якую пазней апазнала ў чаце «распусная Беларусь», - хапала за рукі і крычала «ты чо, афігеў?», потым паклікала міліцыю («я яму пытанне задаю, а ён не адказвае!»). У выніку з'явіліся людзі ў цывільным, што акружылі Ціханоўскага, правакатаршу і міліцыянта.

Калі яны расступіліся, міліцыянт ляжаў, а Ціханоўскага адводзілі ў машыну. Папярэдняе абвінавачанне - артыкул 364 КК Беларусі («Гвалт альбо пагроза ўжывання гвалту ў дачыненні да супрацоўніка органаў унутраных спраў»), пакаранне - да шасці гадоў пазбаўлення волі.

10 дзён - гэта максімальны час, на працягу якога чалавек можа знаходзіцца ў турме ў якасці затрыманага. Далей - або вызваленне, або абвінавачванне і мера стрымання.

Увечары 8 чэрвеня стала вядома, што Ціханоўскаму выставілі абвінавачванне і абралі меру стрымання ў выглядзе ўтрымання пад вартай. Гэта значыць, што да дня выбараў ён будзе сядзець у турме.

А ў дзень выбараў кіраўнік ЦВК Лідзія Ярмошына звыклым жэстам ператворыць тры адсоткі ў восемдзесят. Ці ўцячэ ў жаночай сукенцы разам са сваім начальнікам. Мяркуючы па настроях у грамадстве, другое становіцца ўсё больш верагодным.

ІРЫНА ХАЛІП, «НОВАЯ ГАЗЕТА»