Міхаіл Пастухоў: Новы прэзідэнт Беларусі прынясе прысягу на Канстытуцыі 1994 года

Народ павінен вярнуць сабе ўладу.

Былы суддзя Канстытуцыйнага суда Міхаіл Пастухоў расказаў у інтэрв'ю праграме Charter97.org «Смена власти», як пасля адстаўкі Лукашэнкі будзе ажыццяўляцца пераход Беларусі да дэмакратыі.

Паважаныя чытачы! Вы можаце падпісацца на канал «Хартыі-97» на Youtube charter97video. Для гэтага трэба зайсці на старонку charter97video і націснуць чырвоную кнопку «Падпісацца». Калі вы хочаце атрымліваць паведамленні пра новыя відэа на канале charter97video, то націсніце «званочак».

Глядзіце праграму таксама на Vimeo.

- Апошнім часам часта гучыць ідэя правесці пасля змены ўлады ў Беларусі рэферэндум па вяртанні дэмакратычнай Канстытуцыі 1994 года. Вы - былы суддзя Канстытуцыйнага суда. Скажыце, ці патрэбны наогул гэты рэферэндум, калі ўсе рэферэндумы, якія праходзілі пры Лукашэнку, незаконныя?

- Я менавіта такога пункта гледжання і прытрымліваюся. У нас была і ёсць адна законная Канстытуцыя. Гэта Канстытуцыя, прынятая 15 сакавіка 1994 года. Наступны папраўкі ў яе на рэферэндумах 1995, 1996, 2004 гадоў з пазіцыі канстытуцыйнага права і фактычнага становішча спраў з'яўляюцца незаконнымі. Таму папраўкі, якія ўносіліся паводле вынікаў гэтых рэферэндумаў, не маюць юрыдычнай сілы. Яны юрыдычна нікчэмныя.

Неабходнасці ў правядзенні рэферэндуму па прызнанні Канстытуцыі 1994 года я не бачу. Дастаткова зрабіць адпаведныя экспэртныя высновы. Могуць быць дастатковыя падставы для таго, каб новы прэзідэнт прынёс прысягу на аснове Канстытуцыі 1994 года. Гэта аўтаматычна ўсталёўвае канстытуцыйна-прававую аснову будучай беларускай дзяржавы, стварае перадумовы для фармавання легітымных органаў улады, якія замацоўваліся ў Канстытуцыі 1994 года. І ў той жа час аб'яўляе дзейсную сістэму ўлады незаконнай, неканстытуцыйнай.

Гэта будзе ўрачыстасць Канстытуцыі, урачыстасць законнасці і дэмакратыі. Спадзяюся, у Беларусі нарэшце адновіцца павага да правоў чалавека.

- Гэта значыць новыя прэзідэнцкія выбары павінны прайсці па Канстытуцыі 1994 года, бо ў Канстытуцыі 1996 году закладзены дыктатарскія паўнамоцтвы прэзідэнта?

- Так, проста трэба адразу ж адысці ад незаконнай рэдакцыі Канстытуцыі ўзору 1996 года і сказаць, што мы будзем жыць і будаваць новую Беларусь на падставе Канстытуцыі 1994 года. Гэта значыць, што неабходна ў першую чаргу сабраць шырокі народны форум пасля прынясення прысягі новым прэзідэнтам, на якім трэба будзе абмеркаваць шляхі далейшага развіцця краіны.

Любая дэмакратыя пачынаецца з таго, што народ вяртае сваю ўладу і можа гэтай улада распараджацца непасрэдна або праз сваіх прадстаўнікоў. Пра гэта кажа арт. 3 Канстытуцыі 1994 года і новай рэдакцыі.

Народ павінен вярнуць сабе ўладу і шляхам справядлівых і сумленных выбараў даверыць яе сваім прадстаўнікам.

- Гэта значыць цяперашні ўрад і нелегітымная «палатка» павінны быць тут жа распушчаныя?

- Атрымліваецца, так. Легітымным застаецца прэзідэнт, які аднаўляе дзеянне Канстытуцыі 1994 года, частка дэпутатаў Вярхоўнага Савета 13-га склікання, якія захавалі вернасць Канстытуцыі 1994 года. Без ілжывай сціпласці скажу, што я таксама застаўся верны Канстытуцыі 1994 года, хоць і быў вызвалены прэзідэнцкім указам з пасады.

Гэта значыць, тыя з прадстаўнікоў улады, хто засталіся верныя Канстытуцыі 1994 года, складуць астравок канстытуцыйнай законнасці. Трэба, каб да іх далучыліся прадстаўнікі палітычных партый, грамадскіх арганізацый, іншыя грамадзяне краіны, якія павінны вызначыць, па якой Канстытуцыі мы будзем жыць далей.

Я ўважаю, што з пазіцыі канстытуцыйнага развіцця краіны, законнасці, у нас ёсць адзін правільны варыянт - аднавіць дзеянне Канстытуцыі 1994 года адразу ж, з моманту прынясення прысягі новым прэзідэнтам.

- Раскажыце, што гэта за Канстытуцыя 1994 года, таму што многія ўжо забыліся, многія і не ведаюць.

- Я нават магу яе паказаць, каб успомнілі. Гэта Канстытуцыя з гербам «Пагоня», якая была падпісаная старшынёй Вярхоўнага Савета Рэспублікі Беларусь 12-га склікання Мечыславам Іванавічам Грыбам.

Па ёй мы жылі да лістападаўскага рэферэндуму 1996 года, калі ў яе была ўнесеная велізарная колькасць паправак у самы галоўны раздзел «Сістэма органаў улады». Па сутнасці, гэта стала новай рэдакцыяй Канстытуцыі. Уся ўлада перайшла прэзідэнту, адбылося парушэнне канстытуцыйных асноў дзяржаўнага ладу.

Таму неабходна аднавіць вяршэнства гэтай Канстытуцыі і законаў, якія дзейнічалі ў той час, аднавіць прынцып падзелу ўладаў і самае галоўнае - аднавіць павагу да правоў і свабод грамадзян, якія павінны стаць вышэйшай каштоўнасцю ў дзяржаве. Вось гэтага ў нас цяпер больш за ўсё не стае.

Гэтая Канстытуцыя распрацоўвалася дастаткова доўга, больш за тры гады, лепшымі юрыстамі і дэпутатамі. Яна прайшла экспэртнае абмеркаванне, у тым ліку, у Радзе Еўропы. Яна больш-менш адпавядае патрабаванням, якія выстаўляюцца такога роду дакументам.

Лукашэнкаўская рэдакцыя Канстытуцыі якраз уяўляе сабой узор абсалютнай улады, якая адхіляе вяршэнства закона, падзел улад і не лічыцца з правамі чалавека. Прыйшоў час вярнуцца да вытокаў. Вярнуцца да законнасці, дэмакратыі і правоў чалавека. Гэта цалкам забяспечвае Канстытуцыя 1994 года, з якой мы павінны вярнуцца ў тое становішча да лістапада 1996 года, калі ў нас была адносная канстытуцыйная законнасць.

- Грамадзянская кампанія «Еўрапейская Беларусь» нядаўна агучыла тры крокі на шляху да свабоднай Беларусі. Першае - гэта стварэнне кааліцыйнага ўрада, куды ўвайшлі б прафесіяналы з апазіцыі і цяперашнія чыноўнікі, якія не ўдзельнічаюць у злачынствах улады. Другое - гэта вяртанне Канстытуцыі 1994 года. І трэцяе - гэта больш хуткае правядзенне прэзідэнцкіх і парламенцкіх выбараў, на аснове Канстытуцыі 1994 года. Як вам такая ідэя?

- Мне падаецца, што ідэя досыць прывабная, цалкам рэалістычная. Адзінае - я, як суддзя Канстытуцыйнага суда ў мінулым, сказаў бы, што неабходна пачаць усё-такі з аднаўлення Канстытуцыі 1994 года. Гэта пачатак пачаткаў. Адкрываецца новы этап менавіта аднаўлення канстытуцыйнай законнасці ў краіне. Новы прэзідэнт можа прынесці прысягу на Бібліі, магчыма, каб паказаць наш хрысціянскі светапогляд, прыхільнасць этычным прынцыпам, на Дэкларацыі аб дзяржаўным суверэнітэце 1990 году, Канстытуцыі 1994 года. Гэта тры дакументы, якія павінны даць легітымнасць новай сістэме ўлады.

Ужо пасля таго, як будзе ўведзеная ў дзеянне Канстытуцыя 1994 года, з моманту прынясення прысягі прэзідэнтам можна ствараць і кааліцыйны ўрад, які можа фармавацца прадстаўнікамі грамадзянскай супольнасці. Можна перш за ўсё сабраць шырокае народнае прадстаўніцтва. Гэта часовы парламент, з якога пачынаецца любая дэмакратыя, любая дзяржаўнасць, у тым ліку, адроджаная. Гэты прадстаўнічы форум мог бы за дзень-два зацвердзіць нейкія праграмныя дакументы, як мы будзем жыць далей, зацвердзіць часовы склад урада, кіраўнікоў міністэрстваў, ведамстваў, генеральнага пракурора, склад і старшыні Цэнтрвыбаркама, Нацбанка і г.д.

Усё ж такі першы крок - гэта аднаўленне Канстытуцыі, другі - фармаванне прадстаўнічага органа, які адлюстроўвае меркаванне людзей, які выказвае волю народа згодна з арт. 3 Канстытуцыі. Далей - фармаванне кааліцыйнага ўрада. Больш за тое, прызначыць новыя выбары павінен усё ж такі прадстаўнічы форум беларускага народа, часовы парламент. Я думаю, гэта больш яму падыходзіць як увасабленне народа.

У першую чаргу трэба прызначыць выбары парламента - Вярхоўнага Савета Рэспублікі Беларусь - пры новай Цэнтральнай выбарчай камісіі. Гэтыя выбары пройдуць, умоўна кажучы, праз два месяцы. Калі будзе сфармаваны новы парламент, ён можа абмеркаваць папраўкі ў Канстытуцыі 1994 года, у тым ліку, якія тычацца паўнамоцтваў прэзідэнта і, магчыма, парадку яго абрання. Гэта было б больш правільна, таму што гэта была б дэмакратыя ў чыстым выглядзе. Сфармуецца парламент, вышэйшы прадстаўнічы і заканадаўчы орган. Ён вырашае, як мы будзем жыць на новым этапе.

Магчыма, парламент вырашыць, што ён можа абіраць прэзідэнта, як напрыклад, кіраўніка ўрада, генеральнага пракурора, старшыню ЦВК. Тады гэта нашмат спрашчае сітуацыю. Будуць абмежаваныя паўнамоцтвы прэзідэнта, якія носяць у асноўным цырыманіяльны характар, каб ён не ўмешваўся ў справы іншых органаў улады. Магчыма, каб нават не выдаваў указы нарматыўнага характару, толькі уносіў прапановы каго прызначыць, прымаў дэлегацыі, падпісваў законы і нейкія яшчэ паўнамоцтвы, можна адабраць некалькі асноўных. Але ён не павінен быць ні галоўнакамандуючым, для гэтага ёсць міністр абароны, няма чаго збіраць Саветы бяспекі - гэта ўсё можа акумулявацца, напрыклад, пры ўрадзе, які павінна стаць самастойным, аўтарытэтным.

Таксама неабходна забяспечыць першае месца парламенту, Вярхоўнаму Савету, які павінен кантраляваць усе іншыя органы ўлады, у тым ліку ўрад, фармаваць суды, пракуратуру, КДБ (ці як назваць яго па іншаму).

Пасля таго, як будзе сфармаваны парламент, можна фармаваць канчаткова ўсе органы ўлады, уключаючы і пасаду прэзідэнта. На мой погляд, для Рэспублікі Беларусь пасада прэзідэнта не патрэбная. Мінулы час паказаў, што не апраўдаў сябе гэты інстытут улады, скампраметаваў, прывёў да такіх негатыўных наступстваў. Колькі нам яшчэ гэта разграбаць? Цалкам магчыма, што функцыі кіраўніка дзяржавы можна ўскласці на старшыню парламента. Гэта найбольш аўтарытэтны дэпутат, які можа сам падпісваць законы, можа прымаць замежныя дэлегацыі і прызначаць амбасадараў. Частку паўнамоцтваў можна аддаць ураду.

Гэта значыць нам пасада прэзідэнта, на вялікі рахунак, для парламенцкай рэспублікі, для маленькай дзяржавы і не патрэбна. У мэтах эканом і нават можна яе выконваць на грамадскіх пачатках. Гэта значыць ускласці гэтыя паўнамоцтвы на старшыню парламента, як гэта было да ўвядзення пасады прэзідэнта. Гэта будзе ў класічным выглядзе прынцып падзелу ўлады і парламенцкая рэспубліка. Можна старшыню парламента называць і «таварыш прэзідэнт», але ён будзе цалкам не мець ніякіх уладных паўнамоцтваў, нават не мець персанальнага заробку. Усё будзе, як і ў іншых службовых асоб. Усе будуць роўныя.

- А што нам рабіць пасля змены ўлады з указамі і дэкрэтамі Лукашэнкі, што ўшчамляюць правы чалавека? За 26 гадоў іх было прынята вельмі шмат.

- З юрыдычнага пункту гледжання, гэтае пытанне вырашаецца проста. Калі мы вырашым, што будзем весці адлік з дня рэферэндуму 1996 года (будзем лічыць, што законнасць і дэмакратыя ў нас былі да правядзення гэтага рэферэндуму, таму што пасля яго ўся ўлада перайшла ў рукі адной асобы, гэта ўжо вельмі грубае парушэнне заканадаўства), то, што было пасля яго можна апрыёры прызнаць незаконным. А тое, што было да гэтага моманту, неабходна праверыць, перагледзець на прадмет адпаведнасці Канстытуцыі іншаму заканадаўству. Так мы захаваем значны масіў заканадаўства, які неабходны для далейшага развіцця.

У той жа час, акты, якія прымаў урад, міністэрствы і нават кіраўнік дзяржавы, падлягаюць праверцы і ўдакладненню з юрыдычнага пункту гледжання. Нейкія - з пазіцыі Канстытуцыі, нейкія - з пазіцыі крымінальнага заканадаўства. Увогуле, павінна быць праведзеная ацэнка ўсяго, што было да і пасля рэферэндуму 1996 года.

Калі вам спадабаўся артыкул, вы можаце падтрымаць сайт Charter97.org наступным чынам:

РАЗЛІКОВЫ МУЛЬТЫВАЛЮТНЫ РАХУНАК ДЛЯ АХВЯРАВАННЯЎ:

Назва банка: Bank Millennium S.A.
Адрас: ul. Stanislawa Zaryna, 2A, 02-593, Warszawa
IBAN: PL 97 1160 2202 0000 0002 1671 1123
SWIFT: BIGBPLPW
Імя ўладальніка рахунку: Fundacja “KARTA ‘97”
рызначэнне аплаты: Darowizna na cele statutowe

Звязацца з намі можна праз адрас charter97@gmail.com