Пратэстоўцы прызначылі Лукашэнку галоўным блазнам

Рэвалюцыя - гэта вясёлы працэс.

У Беларусі другі месяц трываюць масавыя пратэсты супраць афіцыйных вынікаў прэзідэнцкіх выбараў і гвалту з боку сілавікоў.

Расейскі палітолаг і экспэрт "Цэнтра Карнэгі" Андрэй Калеснікаў распавёў "Настоящему времени" аб развіцці пратэстаў у Беларусі, чаму ўсё больш людзей кпяць з Лукашэнкі і чаму ягоная будучыня цяпер - паміж выгнаннем і Гаагай.

- Як вы ацэньваеце тое, што пратэстоўцам у Беларусі ўдалося і ўдаецца?

- Удалося загнаць у кут Лукашэнку, нягледзячы на тое, што сітуацыя сапраўды патавая і Лукашэнка не здаецца і не збіраецца сыходзіць, ён выбраў гэтую опцыю, нягледзячы на тое, што яна пазбаўляе яго абсалютна будучыні, будучыня ў яго дзесьці паміж закрытым дзяржаўным лецішчам на Рублёва-Успенскай шашы пад Масквой і Гаагай. Тым не менш гэта ягоны выбар. Ягоны выбар збіваць, катаваць, караць, усялякім цаной утрымліваць сваю ўласную ўладу. Яна ўжо не мае ніякага дачынення да беларускага народа, натуральна.

Гэты месяц паказаў, што ў Беларусі ёсць грамадзянская супольнасць, што ў Беларусі ёсць людзі, якія гатовыя і могуць узначаліць гэтую краіну, у Беларусі ёсць найвышэйшая палітычная культура, пра якую ніхто нічога не падазраваў усе гэтыя доўгія-доўгія гады. Краіна гатова да вельмі сур'ёзных перамен, краіна гатовая сыходзіць з Усходу на Захад да нармальнага цывілізаванага жыцця. Краіна не гатовая прымаць Пуціна, чаго, магчыма, ён яшчэ не зразумеў, бо таксама зрабіў свой выбар, цалкам відавочны для яго, і падтрымлівае свайго то апанента, то калегу ў дыктатарскіх стасунках спадара Лукашэнку.

Словам, я б надзвычай пазітыўна ацаніў вынікі і не стаў бы іх вымяраць тым, што Лукашэнка не сышоў, што Лукашэнка не здаў сваю пасаду. Не, гэта цяпер нікуды не дзенецца, нават калі пратэсты сціхнуць з нейкіх кліматычных прычын. Яны вернуцца. Усё ўжо, цяпер Беларусь - гэта зусім іншая краіна.

- Але ж рэч нават не ў тым, што Лукашэнка пакуль не здаў сваю пасаду...

- Вы маеце рацыю. Гэта вельмі важны момант, менавіта таму, што наменклатура і сілавікі пакуль засталіся з Лукашэнкам. Але гэта таксама недальнабачны крок. Гэта сведчыць пра тое, наколькі дэзарыентаваныя, наколькі не разумеюць, дзе яны знаходзяцца, у якім свеце гэтыя самыя сілавікі, гэтая самая наменклатура.

Сапраўды, я ўвесь час падаю прыклад 1989 года, - Польшчу і Чэхаславакію, калі тая самая наменклатура, тыя самыя сілавікі неяк былі больш дальнабачныя і захавалі сваю рэпутацыю, многія захавалі нават свае пасады для будучыні тым, што пайшлі на перамовы з грамадзянскай супольнасцю, тым, што селі за круглы стол у Польшчы ці Чэхаславаччыне, вельмі хутка дамовіліся з грамадзянскім форумам.

Тут гэтага разумення няма, гэта сведчыць аб тым, што якасць элітаў нават у параўнанні з камуністычнымі часамі неверагодным чынам упала ў аўтарытарных рэжымах тыпу расейскага і беларускага.

- З чым яшчэ можна параўнаць тое, што адбываецца ў Беларусі? Гэта Арменія, Венесуэла, што гэта?

- Я б не стаў наўпрост параўноўваць з рэвалюцыямі апошняга часу. Гэта не падобна да класічнай або каляровай рэвалюцыі. Гэта падобна да аксамітнай рэвалюцыі канца 80-х гадоў. Гэта ўнікальная зусім сітуацыя. Гэта не Арменія, не Венесуэла, не Майдан. Тут няма ніякага гвалту. Гвалту вельмі лютага, з пераходам усіх межаў легітымнага, гвалт мы бачым з боку ўладаў лукашэнкі.

Таму ў гэтым сэнсе ёсць такі тэрмін "рэвалюцыя, якая здаганяе" - тое, чаго не здарылася ў Беларусі шмат гадоў таму назад, адбываецца цяпер. Грамадства вырасла з таго нацыянальнага ўбору, у які яго адзеў Лукашэнка, і любаваўся ўвесь час гэтым ўяўным грамадствам. Грамадства пасталела, яно стала значна разумнейшым і сталейшым, чым дзяржава. І гэта ўсё мы бачым на вуліцах. Таму я кажу пра тое, што будзе, хутчэй, перманентная рэвалюцыя да таго часу, пакуль яна не дасягне поспеху.

- Андрэй, а вось з пэўнага досведу гістарычнага, палітычнага: што можа стаць паваротным пунктам?

- Вельмі цяжка прадказваць такія рэчы. Тут, як высвятляецца, няма ніякіх законаў - яны перастаюць дзейнічаць. Уся паліталогія, нават з яе матэматычным апаратам, яна не можа нічога прадказаць. Яна нават не можа прадказаць паводзіны дыктатара. Але паводле ўсіх паліталагічных канонаў Лукашэнка павінен быў бы пайсці на перамовы. Ён на іх не ідзе, што кажа аб высокай ступені яго неадэкватнасці. Таму тут, можа быць, мае сэнс казаць не аб трыгеры нейкім, хоць нейкія нечаканыя падзеі, вядома, могуць прывесці да нейкай шокавай рэвалюцыі або, я не ведаю, да вялікай крыві, не дай божа. Тут, хутчэй, можна казаць аб паслядоўнасці вось гэтага беларускага паўстання, якое ператвараецца ў пастаянны працэс, нават калі, паўтаруся, у нейкі момант на вуліцы будзе менш людзей. І гэты працэс паступова будзе тачыць той самы камень, які не зварухнуўся з месца.

- Я чытаў днямі вашу калонку, якая пачыналася тымі ж самымі словамі аб тым, што паліталогія часам сілы нават не можа прадказаць, але вы там пісалі, што могуць прадказаць працы пра сярэднявечча і пра карнавальную культуру - гэта вельмі цікавая калонка, але вельмі невідавочная, на першы погляд. Можаце расказаць падрабязней, як звязаны той перыяд і цяперашнія пратэсты ў Беларусі, на ваш погляд?

- Кожная рэвалюцыя - гэта збольшага вясёлы працэс, таму што ўсё пераварочваецца ўверх дном. І вось гэтая афіцыйная сур'ёзнасць, сакральная ўлада раптам становіцца недарэчнай, карыкатурнай і смешнай. Усё гэта апісана ў працах Міхаіла Бахціна - класіка айчыннай філалогіі, літаратуразнаўства. У працы пра творчасць Франсуа Рабле, яго вельмі займала тэорыя карнавалу, калі ўсе сувязі, характэрныя для ўстойлівых, якія валодаюць звярынай сур'ёзнасцю дзяржаў, усе тыя сувязі разбураліся пад час карнавалу, калі высмейваецца у тым ліку ўлада.

Калі мы паглядзім на плакаты, уборы, на перформансы, якія суправаджаюць беларускую рэвалюцыю, мы ўбачым нястрымную абсалютную весялосць і здзек з вось гэтых людзей у масках. Дарэчы, вельмі важная вось гэтая дэмаскіфікацыя, калі з іх зрываюць маскі, каб ператварыць вось гэтую безаблічную масу ў людзей з імёнамі, з тымі імёнамі, якія вартыя крымінальнага пераследу, імёнамі, якія вартыя таго, каб быць публічнымі і вядомымі вялікай аўдыторыі. Гэта людзі, якія парушаюць закон.

Вось гэты карнавал, нягледзячы на тое, што ўсё вельмі сур'ёзна, усё вельмі жорстка з боку ўлады - катаванні, збіццё, - рэвалюцыя ўсё роўна вясёлая. І ўсё адно тут каралём для смеху становіцца дыктатар. Ён сам па сабе смешны, ён сам выглядае як блазан, ён сам выглядае як персанаж мультыплікацыйнага фільма - такі парадыйны дыктатар з розных мультыплікацыйных дыснэеўскіх, я не ведаю, піксараўскіх стужак. А тут яшчэ ён дадае падстаў для таго, каб з яго здзекаваліся. І здзекуюцца з яго ўсё больш і больш жорстка, дасціпна і бескампрамісна. Гэта ўжо не гумар, гэта ўжо сатыра, і гэтая сатыра ведае, чаго яна хоча. Яна хоча абсалютных перамен, яна хоча, каб гэты карнавал ператварыўся ў нешта новае, і нешта старое, сур'ёзнае, кандовае, маналітнае сышло.

- Андрэй, згодна з усімі тэлевізійнымі і журналісцкімі законамі гэта была б выдатная нота на тым, каб скончыць інтэрв'ю, але я не магу вас не спытаць пра Уладзіміра Пуціна, бо першапачаткова размова наогул з яго павінна была пачацца, бо вы расейскі палітолаг найперш. Вы разумееце пазіцыю Расеі? Ці сфармавалася гэтая пазіцыя?

- Так, яна сфармавалася. Расея не мае свайго кандыдата на пасаду прэзідэнта Беларусі ці пасаду намесніка Беларусі. Расея страціла момант. Не ўмее гэтага рабіць і ніколі не ўмела - не Расея, а пуцінская эліта, я маю на ўвазе. Страціла момант для размовы з людзьмі з альтэрнатыўных Лукашэнку колаў. Гэта нават не апазіцыя - гэта людзі, якія проста думаюць больш рацыянальна, крыху больш дэмакратычна, чым Лукашэнка. Нічога гэтага зроблена не было, пры тым, што Лукашэнка для расейскай улады - гэта enfant terrible, гэта жудаснае дзіця, з якім немагчыма ні пра што дамовіцца, таму Расея вымушаным чынам заняла бок Лукашэнкі. Тым больш, што псіхалагічна Пуцін, як чалавек, які таксама заўсёды гатовы ціснуць усялякі фронт самым жорсткім чынам, яму спачувае эмацыйна.

Гэты бок заняты, цяпер застаецца толькі сачыць за падзеямі і паспрабаваць паволі эканамічна Беларусь ўжываць унутр. Ці ёсць у гэтым эканамічны сэнс? Гэта невідавочна. Магчыма, гэта будзе дадатковы цяжар для Расеі, але пра гэта пуцінскія эліты не думаюць ніколі. Для іх неўласцівы рацыянальны эканамічны разлік. Адпаведна, гэтая праблема надоўга. Вось гэтая сама падтрымка новай беларускай нацыі.

Беларуская грамадзянская супольнасць ніколі не прыме Пуціна, ніколі не прыме яго намесніка, і падмануць гэта разумнае таварыства з высокай палітычнай культурай не атрымаецца. Гэта значыць уявіць нейкага чалавека, які нібыта незалежны і не залежым ад Масквы, - гэтага не атрымаецца проста ні пры якіх абставінах. Напраўду, Крэмль знаходзіцца ў абсалютна патавай сітуацыі, асацыюе сябе на вачах усяго свету з самым жорсткім бессэнсоўным карыкатурным дыктатарам, і гэты цень карыкатурны падае на Крэмль таксама, Крэмль таксама становіцца карыкатурным.

Сустрэча Пуціна і Лукашэнкі стала прадметам каласальных кпінаў і, увогуле, нейкім такім сюжэтам для таго ж самага беларускага карнавала. Яны смешныя. Яны смешныя, састарэлі, ім трэба сыходзіць. Вось што разумее грамадзянская супольнасць Беларусі як мінімум і збольшага, магчыма грамадзянская супольнасць Расеі, нягледзячы на сваю надзвычайную інертнасць.