Эканамістка зладзіла халодны душ «ябацькам»

Незаконная ўлада снуе мноства планаў, якія не будуць выкананыя.

Кацярына Барнукава - акадэмічная дырэктарка Цэнтра эканамічных даследаванняў BEROC. Мае ступень PhD in Economics (кандыдата эканамічных навук) Мадрыдскага ўніверсітэта Карласа III - распавяла onliner.by, чаму эканамічным пражэктам беларускіх уладаў не наканавана спраўдзіцца:

- Мінулы і гэтыя гады не назавеш напоўненымі аптымістычнай эканамічнай позвай. Увесь свет ужо адчуў на сабе падзенне даходаў насельніцтва, павелічэнне ўзроўню беспрацоўя. Часта гучыць думка, што наступствы пандэміі будуць адклікацца яшчэ не адзін год. Паводле прагнозаў МВФ, паказчык росту агульнасусветнага ВУП плаўнымі тэмпамі будзе зніжацца: ад аднаўленчых 5,2% у 2021 годзе да 3,5% у 2025-м. Але ўжо ў які раз на фоне ўсеагульнага засмучэння і песімізму выгадна адрозніваецца ўрад Беларусі. Мяркуйце самі: да 2025 года плануецца рост даходаў насельніцтва на 20%, ВУП - на 21,5%, павелічэнне прадукцыйнасці працы ў прамысловасці - у 1,3 разы.

Я прывяла не матывацыйную мантру, якой спрабуюць загаварыць хваробы беларускай эканомікі, якая пакутуе ад розных цяжкіх хвароб, а рэальныя прагнозы, складзеныя на самым высокім узроўні. Давайце паспрабуем разабрацца дэталёва, што стаіць за гэтымі лічбамі, і якімі шляхамі плануюць дасягнуць такіх уражлівых паказчыкаў.

Пройдземся па самых асноўных паказчыках.

За мінулую пяцігодку ВУП Беларусі вырас на 3,5%. Яшчэ раз удакладню: я кажу не пра рост на год, а пра тое, наколькі паказчык падняўся за ўсе пяць гадоў. Вядома, гэта былі не самыя ўдалыя гады ў эканоміцы краіны, крызісным быў стартавы 2016-ы, крызісным стаў і 2020-ы, але хто гарантуе, што далей будзе лепш? Бо нават перадумоў для аптымізму - як на ўзроўні глабальнай эканомікі, так і ў рамках лакальнай, беларускай - сёння практычна няма. Але наш урад смела прадугледжвае рост ВУП на 21,5% да 2025 года.

А што па канкрэтных гадах? У гэтым годзе рост ВУП складзе сціплыя 1,8%, што ў пэўных умовах магчыма, тым больш гэты тэмп росту ніжэйшы за сярэднесусветны або прагназаваны цяпер суседняй Расеяй. У 2022 годзе плануецца павелічэнне паказчыка росту ўжо на 2,9%, у 2023-м - да 3,8% (паўтаруся - за год столькі ж, колькі мы адолелі з 2016-га да 2020-га). А вось у 2024 годзе, мяркуецца, ВУП вырасце на 5,4%, у 2025-м - і зусім на 6%.

Не тое каб гэтыя паказчыкі выглядалі нерэальнымі - іх можна дасягнуць, але толькі пры ўмове, што ў краіне пачнуцца рашучыя рэформы, структурныя перамены. Краіны, эканомікі якіх растуць такімі шалёнымі тэмпамі, ва ўсіх на слыху, і я вельмі ганарылася б, калі б апынулася сярод іх і Беларусь, але разумею: для гэтага неабходна зрабіць тое, што не робіцца ўжо дзесяцігоддзямі. Закладваць падмурак для такіх рашучых перамог трэба тут жа, сёння. Але пакуль ніякіх прыкметных зрухаў у гэтым кірунку не відаць.

Ідзём далей. Рэальныя наяўныя даходы насельніцтва павялічыліся на 20%. Тут усё ўзаемазвязана: гэты паказчык наўпрост залежыць ад росту ВУП. Яго можна будзе дасягнуць толькі ў выпадку кардынальных перамен, якія пакуль непрыкметныя нават у перспектыве. Адпаведна, і рост даходаў насельніцтва ў такім аб'ёме вельмі ўмоўны.

Што ў нас яшчэ? Інвестыцыі ў асноўны капітал за мінулы пяцігодку скараціліся на 8,6%, урад плануе, што да 2025 года яны павялічацца на 22%.

Якія ў нас зараз могуць быць перадумовы для росту інвестыцый, калі мы, наадварот, гаворым пра тое, што краіна страчвае прывабнасць сярод інвестараў праз палітычны крызісу, эканамічныя санкцыі і невыкананне кіраўніцтвам краіны абавязацельстваў, дадзеных эканамічнай супольнасці? Прыватны бізнэс ужо сёння зніжае тэмпы інвеставання, і прагнозы на найбліжэйшую будучыню гучаць песімістычна. Кампаніі не прыходзяць у Беларусь, а масава сыходзяць з краіны...

Можна, вядома, выказаць здагадку, што рост адбудзецца за кошт дзяржаўных інвестыцый, якія, хутчэй за ўсё, будуць укладзены ў дзяржсектар. Але мы гэтую гісторыю праходзілі ўжо шмат разоў: такія інвестыцыі неэфектыўныя, прыводзяць да фінансавых праблем на прадпрыемствах, а пазней гэтыя праблемы адбіваюцца на агульным эканамічным стане краіны, інфляцыі і дэвальвацыі.

Яшчэ адна гучная заява - прадукцыйнасць працы ў прамысловасці павялічыцца ў 1,3 разы. Напраўду, дасягнуць гэтага лёгка, дастаткова звольніць з дзяржпрадпрыемстваў тых супрацоўнікаў, утрыманне якіх эканамічна немэтазгоднае. Нават калі проста ліквідаваць самыя неэфектыўныя прадпрыемствы, прадукцыйнасць працы ў сярэднім у краіне ўжо вырасце вельмі сур'ёзна. Відавочна, што план складаецца не ў такіх дзеяннях, але ў гэтым выпадку цяжка ўявіць, як, не змяняючы падыходу, дамагчыся пазначаных вынікаў.

Наступны пункт: узровень беспрацоўя да 2025 года павінен скласці не больш за 4,2%. Калі мы выйдзем з крызісу і не «зловім» новы, ажыццявіць гэта будзе цалкам рэальна. Рэч у тым, што працадаўцы вельмі лёгка могуць звольніць чалавека, а значыць, нашмат смялей наймаюць новых супрацоўнікаў. Гэта дазваляе падтрымліваць у краіне гнуткі рынак працы, але і значна зніжае ўзровень сацыяльнай абароненасці работнікаў. Затое нават у крызісы ўзровень беспрацоўя ў краіне не паднімаўся вышэй за 7%. Дадайце да гэтага адчувальны адток спецыялістаў за мяжу, які, напэўна, павялічыцца пасля заканчэння пандэміі. Вельмі простая арыфметыка: у краіне будзе ўсё менш рабочых рук і ўсё больш вакансій, адкуль жа ўзнікне беспрацоўе?

Надышоў час для рытарычных пытанняў. Адкуль з'яўляюцца такія прагнозы? Для чаго яны патрэбныя? Паспрабую адказаць па сутнасці. Мець прагноз як маркер, да якога варта імкнуцца, разумна і правільна. Без такога планавання ніяк. Але тут важная і другі складнік поспеху - уменне дакладна разумець, што патрабуецца зрабіць для дасягнення доўгатэрміновых паказчыкаў. А найбольш важны трэці кампанент плана - воля рэалізаваць задуманае.

І калі з аптымізмам і уменнем ставіць складаныя мэты ў нашага ўрада ўсё ў парадку, калі ў вызначэнні інструментаў для выканання задач таксама часта можна ўбачыць логіку, то з рэалізацыяй гэтых задач узнікаюць сур'ёзныя праблемы.

Таму як і ў мінулую пяцігодку было мноства планаў - правільных і разумных ініцыятыў, але фактычна нічога з задуманага не было выканана. Хацелі правесці рэформу дзяржпрадпрыемстваў, але не правялі. Казалі аб поўнай адмове ад дырэктыўнага крэдытавання, але ў мінулым годзе вярнуліся да яго ў яшчэ большай суме. Планавалася скарачэнне субсідый на ЖКГ, але і гэта не спраўдзілася. Так і сёння, упэўненая, ва ўрадзе разумеюць: без развязання палітычнага крызісу і без рашучай рэформы дзяржсектара росту не будзе. Але ў праграме пра гэта ні слова.

Падводзячы вынік: у мяне ёсць вельмі вялікія сумненні наконт таго, што без кардынальных перамен удасца дасягнуць прагнозных паказчыкаў хаця б у некаторых з пералічаных вышэй пунктаў. Болей за ўсё крыўдна, што рэцэпт паўнавартасных, дзейсных перамен ўсе гэтыя гады быў перад нашымі вачыма. Але наўрад ці нешта зменіцца, пакуль прымаецца сур'ёзна класічная для Беларусі «адмазка» аб тым, што рэцэпты аздараўлення эканомікі, паспяхова рэалізаваныя ў мностве іншых краін, нам не пасуюць, бо не ўлічваюць нашага «ўнікальнага» шляху і «спецыфікі» рэгіёну. У чым выяўляюцца гэтая «унікальнасць» і «спецыфіка», толкам растлумачыць ніхто не можа. Ведаеце чаму? Таму што іх няма.