«З’яўляецца новая тэндэнцыя: лідар «партызанаў» расказаў аб набліжэнні моманту праўды ў Беларусі

Гэта будзе зусім іншы пратэст.

Шосты месяц у Беларусі прадаўжаюцца акцыі пратэсту. На гэтым фоне ў беларускім грамадстве паўстаў новы феномен: людзі сталі аб'ядноўвацца дварамі і раёнамі і праводзіць супольныя акцыі.

Газета «Белорусы и рынок» уважае за важнае зафіксаваць гэту з'яву ў беларускім грамадстве. Якім яе бачаць самі ўдзельнікі? Як паміж імі з’яўляюцца сацыяльныя сувязі? Пра гэта журналістам распавёў лідар аднаго з «партызанскіх» двароў Менска.

Гутарку ў тэлеграм-чаце арганізавала «дваровая» прэс-служба.

- Калі сілавікі сталі жорстка разганяць агульныя нацыянальныя маршы, людзі пачалі збірацца ў сваіх дварах. Яны яшчэ не ведалі адзін аднаго, але выходзілі, каб пазнаёміцца з аднадумцамі і абмяняцца думкамі аб сітуацыі ў краіне. У нас былі чаяванні, канцэрты, вечары фальклорнай музыкі і танцаў. Потым раптам і гэта ўладзе не спадабалася. Яна ўнесла наш раён у спіс «ненадзейных». Міліцыя стала актыўна патруляваць кварталы, з'явіліся віжы, пачалося татальнае відэаназіранне і маніторынг усіх тэлеграм-чатаў: ад агульных дваровых да школьных бацькоўскіх. Прыязджалі мікрааўтобусы з АМАПам, адлоўлівалі музыкаў і людзей, тых, што мірна жавалі пернікі ў сваім уласным двары.

Увогуле, адкрыта праводзіць што-небудзь стала небяспечна. Але людзі былі абураныя гвалтам у краіне. Многія адчувалі сябе растаптанымі і прыніжанымі. Гэтая ўся сітуацыя абуральная. Людзі не хочуць заплюшчваць вочы на тое, што адбываецца, якім бы ні быў ціск. Таму пратэст не знік, а стаў партызанскім.

Цяпер мы рэгулярна збіраемся і становімся са сцягамі ў ланцугі салідарнасці ўздоўж дарог. Праводзім дваровыя маршы пратэсту, выпускаем і распаўсюджваем уласную газету і ўлёткі, упрыгожваем раён бел-чырвонымі стужкамі і сцягамі, праводзім флэшмобы. Раней я не назіраў такой салідарнасці сярод суседзяў. Не ведаў, хто жыве са мной у адным пад'ездзе. Ды я нават не ведаў, з кім жыву на адным паверсе. А цяпер мы разам робім адну агульную справу.

Аб лідарах, дазоры і сакрэтных чатах

- Лідары ў дварах з'яўляюцца самі. Іх ніхто не прызначае. Напрыклад, у чалавека ёсць сваё бачанне або ідэя. Ён яе прапануе на сходзе або ў чаце. Людзі падхопліваюць. І так паступова чалавек становіцца лідарам. Лідараў напраўду шмат: у нашай агульнай дваровай групе ўжо сфармаваліся «гурткі па інтарэсах» з уласнымі актывістамі. Яны займаюцца рознымі рэчамі: пішуць тэксты і выпускаюць газету, рыхтуюць улёткі, упрыгожваюць раён сімволікай, арганізуюць флэшмобы, закрытыя сустрэчы, сходы, робяць фатаграфіі і відэаролікі для тэлеграм-каналаў. Нават унутры руху ты не можаш ведаць аб усіх акцыях у раёне. Бачыш іх вынікі, ужо калі ідзеш вуліцай, альбо па фатаграфіях у чатах.

Сувязным звяном для ўсіх сталі дваровыя маршы і ланцужкі. Хтосьці гатовы выходзіць кожны дзень, хтосьці па-за працай толькі тры разы на тыдзень удзельнічае. А хтосьці наогул не выходзіць: напрыклад, праз рызыку дэпартацыі ці таму, што дзіця няма з кім пакінуць. Чалавек сядзіць дома, але робіць свой унёсак: малюе і друкуе ўлёткі, наразае стужкі. Іншыя забіраюць гэты матэрыял і распаўсюджваюць. Самыя актыўныя суседзі паспяваюць паўдзельнічаць і ў мерапрыемствах іншых раёнаў.

У кожнага раёна ёсць свой сакрэтны чат, і не адзін. Там абмяркоўваюцца ідэі, праводзяцца галасаванні, скідваюцца папярэджанні аб падазронай актыўнасці на мясцовасці. Трапіць туды можна толькі пасля верыфікацыі. У кожнага раёна для гэтага свой метад. У нашым - толькі праз асабістыя сустрэчы і рэкамендацыі. Запрашаем чалавека на ўмоўны «чай», туды прыходзяць «старыя» на размову. Людзі апазнаюць у новым свайго суседа або знаходзяцца агульныя знаёмыя. Яшчэ можна трапіць праз рэкамендацыю тых, хто ўжо даўно знаходзіцца ў чаце. У іншых раёнах, ведаю, патрабуюць, каб чалавек сфатаграфаваўся з пашпартам на фоне свайго акна. Пасля верыфікацыі гэтую інфармацыю выдаляюць. Або спачатку чалавека запрашаюць у «прамежкавы» чат. Ён удзельнічае ў справах, да яго прыглядаюцца і толькі потым запрашаюць у сакрэтныя групы.

Мы б хацелі ўцягнуць у нашы актыўнасці «канапавыя войскі», але ёсць рызыкі. Трэба выконваць баланс паміж парогам уваходу і бяспекай удзельнікаў. Кожны павінен вызначыць сваю грамадзянскую пазіцыю: ты альбо на канапе ляжыш і ў чатах каментуеш, альбо ўдзельнічаеш, альбо наогул на другім баку.

Пасля чарады аблаў на дваровых маршах мы зразумелі, што нам патрэбен свой дазор. Інакш нельга, інакш будзем губляць людзей. І калі раней у нас у дазоры было два-тры чалавекі, то цяпер гэта цэлая сетка пунктаў. Дазорцы «зачышчаюць» увесь перыметр да пачатку маршу, а ў выпадку небяспекі ў момант папярэджваюць калону па рацыі. Марш паспявае разысціся яшчэ да таго, як прыедуць аўтобусы з сілавікамі. Яны яшчэ з РУУС выязджаюць, а ў нас ужо ўсе пра гэта ведаюць. У дазор ставім у першую чаргу хлопцаў, якія ўжо неаднаразова былі арыштаваныя і якім зусім нельга загрымець яшчэ раз.

Маршы сталі хуткімі і мабільнымі. Ужо няма такой расцягнутасці, як пару месяцаў таму: прызначылі на гадзіну дня, а людзі сабраліся да дзвюх. Цяпер усе прыходзяць роўна ў прызначаны час. Пункты збору і маршруты ўвесь час мяняюцца, сёння мы тут, заўтра там. Гэта толькі з боку здаецца, што народ бязмэтна сноўдаецца па дварах, выкрыквае воклічы і махае сцягамі. Напраўду маршрут старанна выбудоўваецца з улікам асаблівасцяў мясцовасці: каб да калоны не маглі пад'ехаць аўтазакі і мікрааўтобусы, каб у людзей была магчымасць хутка разысціся і згубіцца.

Калі раней мы збіраліся дварамі і сваім раёнам, то новая тэндэнцыя - аб'яднанне на маршы некалькіх раёнаў. Да нас яны ідуць пад сваёй аховай. Потым нашы дазорцы перахопліваюць эстафету. Паміж лідарамі раёнаў ужо наладзілася стабільная сувязь і даверныя стасункі. Яны паведамляюць нам аб сваёй актыўнасці, мы іх запрашаем на нашы.

Вядома, у нас няма ваеннага досведу. У нас жа на маршах хто: лекары, выкладчыкі, студэнты, ІТ-спецыялісты, прадпрымальнікі. Але ў людзей ёсць інтэлект і ўяўленне, як гэта ўсё павінна працаваць. І гэта сапраўды працуе. На такіх выразна спланаваных маршах няма затрыманняў.

Як яны высочваюць нас, а мы іх

- Паступова мы напрацоўваем досвед падпольнай працы. Неўзабаве і міліцыі будзе чаму ў нас павучыцца, бо маскіроўка ў іх, шчыра кажучы, слабая. Яны часам такія рэчы выдаюць...

Калі ў нас яшчэ не было дазорцаў, на адным з маршаў здарыўся «хапун». Людзей забралі і даставілі ў РУУС. Натуральна, праз паўгадзіны тут ужо стаяў цэлы натоўп з Маршу, каб падтрымаць сваіх і перадаць ім рэчы, неабходныя ў турме. І вось мы бачым, як да цэнтральных дзвярэй РУУС падыходзяць двое мужчын, якія разам з намі былі на маршы. Адзін з іх дастае з кішэні чып, адкрывае дзверы, і яны спакойна заходзяць унутр будынка. Вось гэта канспірацыя! Вядома, віжоў сфатаграфавалі і неўзабаве ідэнтыфікавалі.

Іншы прыклад. Да нас на чаяванне заслалі людзей у цывільным. Каб пры аблаве іх не чапаў АМАП, яны пазначылі сябе. У кожнага ў руцэ па закрытай бляшанцы піва. Але ў нас на дваровых мерапрыемствах няма алкагольных напояў, і ўсе пра гэта ведаюць. Таму да гэтых людзей тады ставіліся з падазрэннем. А калі яны яшчэ і на марш з бляшанкамі піва прыйшлі, ужо ўсе ведалі, з чыіх яны акопаў.

Быў выпадак, калі ў нас у двары некалькі дзён запар пазменна дзяжурылі пераапранутыя міліцыянты. У іх была задача высачыць, хто аднаўляе мемарыял у гонар загінулага рамана Бандарэнкі. Спачатку маскаваўся наш мясцовы ўчастковы, потым яго змянялі калегі, а потым і зусім паставілі жанчыну, якая з усіх прыкмет стаяла там не па сваёй волі. Мы выказалі здагадку, што, хутчэй за ўсё, яна ўчыніла нейкае дробнае злачынства, і ёй далі выбар: альбо сядзець у турме, альбо сачыць за нашым дваром і інфармаваць органы.

Сутнасць камедыі палягае ў тым, што ўсе мясцовыя хлопцы ведалі, хто гэтыя людзі і навошта яны там стаяць. За віжамі назіралі з вокнаў усіх пад'ездаў. Ідзе наш чалавек у краму ці сабаку выгульвае - яшчэ і сфатаграфуюць іх з блізкай адлегласці. Гэта значыць, у нас на раёне «вочы» ўсюды. Нават была прапанова выйсці і сказаць, маўляў, хлопцы ідзіце дадому, вы спаліліся. Потым, праўда, вызначылі, раз яны хочуць мерзнуць, хай стаяць.

У адкрытых дваровых чатах таксама сядзяць віжы. Спрабуюць сачыць за актыўнасцю двароў. Спецыяльна для іх мы робім інфармацыйныя ўкіды: каб паганяць сілавікоў або адцягнуць іх рэсурсы ад іншых пунктаў. Напрыклад, ствараем мерапрыемства, закідваем фатаграфіі ды відэа трохдзённай даўніны, на якіх людзі са сцягамі выкрыкваюць лозунгі або водзяць карагоды. Увогуле, свае ўсе папярэджаныя і ніхто туды не паедзе, а «чужыя» хай пакатаюцца.

Мы ведаем, у якіх кватэрах у нас на раёне жывуць супрацоўнікі міліцыі і інфарматары. Бо як атрымліваецца? Прыйшла, напрыклад, жонка міліцыянта ў паліклініку да лекара, там разгаварыліся, яна згадала, што яе муж працуе ў міліцыі. Потым гэты лекар прыходзіць на ланцужок і ўсіх папярэджвае. Ну і ў кожным доме знойдзецца «гняздо», якое ў сілу сваіх перакананняў выглядвае ўсіх у акно, потым тэлефануе па ўсіх інстанцыях і просіць прыехаць і разагнаць «пратэстунаў». Усе іх ведаюць і абыходзяць бокам.

Каналы дапамогі

- Ніводзін чалавек, затрыманы з нашага раёна, не апынуўся сам-насам з фінансавымі або бытавымі праблемамі. Калі забралі майго суседа, я кожны дзень вазіў яго дзяцей у школу разам са сваімі. Іншыя суседзі прыходзілі з торцікам да ягонай жонкі, падтрымлівалі маральна, каб чалавек «не заганяўся». Наш раён людзям кампенсаваў усе арышты і штрафы. Для гэтага ў нас ёсць свой фонд.

Ужо склалася такая практыка, што кожны раён падтрымліваецца нейкай беларускай дыяспарай. У кагосьці з дыяспары тут сваякі, сябры, ці хтосьці прыязджаў у Беларусь і ўдзельнічаў у маршах. Увогуле, дыяспара прымае пастанову падтрымліваць той ці іншы раён. У некаторых менскіх раёнаў нават ёсць раёны-пабрацімы ў Маскве і Піцеры. І тут і там яны выходзяць на мітынгі, стала маюць стасункі, перапісваюцца і дапамагаюць адзін аднаму. Дыяспары збіраюць грошы, друкуюць сцягі (у Менску такой магчымасці няма), перадаюць усё гэта з кімсьці, хто едзе ў нашу краіну. Калі ёсць вострая неабходнасць у грашах, то на дапамогу прыходзяць самі двары. Памятаю, мы кінулі кліч, людзі прыйшлі на ланцужок і за дзесяць хвілін сабралі сямсот рублёў для суседа.

Я не хачу называць гэта каналамі фінансавання, бо ніхто людзям за ўдзел у дваровай актыўнасці не плаціць. Людзі самі выходзяць, самі рызыкуюць, самі сядзяць на арыштах. Гэта каналы дапамогі. Калі нашым пенсіянерам за ўдзел у Маршы «налупілі» штрафы па 800 рублёў, а гэта дзве-тры іх месячныя пенсіі, то адкуль яны такія грошы возьмуць? Ці калі хлопца на два тыдні кідаюць у турму, а

ў яго жонка з двума дзецьмі, на што ім жыць? Думаю, справядліва, што раён можа кампенсаваць непрацоўныя дні і штрафы людзям, якія пацярпелі толькі за тое, што мірна хадзілі ў сябе па кварталу. Таму ў беларусаў ёсць падтрымка. Яна не такая цэнтралізаваная, як гэта было восенню. Але яна ёсць, і яе цалкам выстарчае.

Інтэлігенцыя на шконках

- У нас ёсць такая традыцыя: у суботу, наступную пасля выхаду з турмы, калі чалавек памыўся і выспаўся, мы збіраемся разам. П'ём чай, ядзім торт, арыштаваныя дзеляцца сваімі ўражаннямі.

Цяпер людзей у турмах не збіваюць, як у жніўні. Улады з эканамічных прычын баяцца яшчэ раз ганьбы перад сусветнай супольнасцю. Таму здзекуюцца з людзей больш «ашчаднымі» метадамі. Трымаюць у перапоўненых камерах, забараняюць сядзець на нарах і на падлозе (а дзе яшчэ сядзець, калі лавак на ўсіх не стае?), трымаюць людзей у камерах з выбітымі вокнамі, забіраюць матрацы, не водзяць у душ. Пры гэтым кантынгент там сядзіць інтэлігентны, амаль ва ўсіх вышэйшая адукацыя. Кнігі пачкамі глытаюць, толькі паспявай падвозіць.

У адной камеры проста на стале намаляваны квэст на ангельскай мове. Новыя насельнікі яго за дзень разгадвалі, прывязвалі адказы да лакацыі і знаходзілі карысныя для сябе рэчы. У нейкай шчыліне схаваны стрыжань, там схаваная папера, там сканворды і іншае. Ахоўнікі, якія «шманалі» камеру, у сілу сваёй адукацыі нават не здагадваліся, што на самым бачным месцы была мапа.

У іншай камеры выпадкова апынуліся два матэматыкі, і яны разам спрабавалі даказаць нейкую тэарэму. У выніку ўсе сцены былі падрапаныя матэматычнымі раўнаннямі і формуламі. А па драпінах на турэмным посудзе наогул можна геаграфію Менска вывучаць. Там Ангарская перадае прывітанне Лошыцы, Уручча - Зялёнаму Лугу, Парнікі - Сляпянцы і гэтак далей.

Наш сусед распавёў кранальную гісторыю, якую можна назваць «сустрэчай Шцірліца з жонкай у кавярні». Яго разам з жонкай «узялі» на маршы і адправілі ў Жодзіна. Пасля аднаго са шпацыраў мужчын заганялі па камерах, а жанчын акурат выводзілі на двор. І тут муж і жонка на пару секунд сустрэліся поглядам, здалёк. Увогуле, гэтую сустрэчу ён будзе памятаць усё жыццё.

Наогул у камерах людзі шмат размаўляюць, гуляюць у настольныя гульні, увесь час жартуюць і нават спяваюць песні. Яны з пагардай ставяцца да таго, што з іх так здзекуюцца, ставяць у такія зневажальныя ўмовы. А гумар дапамагае выстаяць і не страціць баявы дух.

Як турма не запалохвае людзей

— Мы ездзім у Жодзіна сустракаць нашых людзей пасля арышту. Адчыняюцца дзверы - і вось ён выходзіць. Няголены, без шнуркоў, куртка наросхрыст, цягне з сабой пакет і недачытаную кнігу. 90% з вызваленых, прайшоўшы дзесяць метраў, крычаць «Жыве Беларусь!» Яны ўсе выходзяць з усмешкай. Няма такога, што чалавек выходзіць забіты горам і не хоча ні з кім размаўляць. Спробы ўлады зламаць людзей арыштамі і штрафамі праваліліся. Людзі па два-тры разы сядзяць з перапынкам тыдзень, і ўсё адно іх неўзабаве сустракаеш у дваровых ланцужках і на раённых маршах.

У турме людзі яшчэ больш салідарызуюцца. За два тыдні ў адной камеры паміж імі такія сувязі наладжваюцца, такі давер, што яны потым не разлі вада. Часцей за ўсё яны з розных раёнаў, але перад выхадам усе абменьваюцца кантактамі. Потым сустракаюцца на свабодзе і праводзяць супольныя акцыі. Ім не трэба правяраць адзін аднаго, яны і так ужо ведаюць, хто чым дыхае.

Дзяржава спрабуе запалохаць людзей масавымі пасадкамі. Але гэта працуе супраць яе. Чым больш людзей саджаюць, тым большая іх нянавісць і тым мацнейшыя іх сувязі. Гэта як рондаль з кіпячай вадой. Калі яна кіпіць, пар выходзіць. Хтосьці абварыўся, бярэ і закрывае вечкам. Вечка ўсё адно падскоквае - пар выходзіць. Ён пачынае закручваць гайкі па краях вечка. Што будзе далей? Зразумела, што праз пяць хвілін яна шарахне так, што там усё будзе ў гэтым пары і вадзе. Нельга так заціскаць.

Сітуацыя цяпер выглядае менавіта так. Усе гэта бачаць. Яе трэба развязваць. Нельга развязанне ўвесь час адкладаць. Загналі людзей у двары, потым на шконкі, і што? Праблема ад гэтага нікуды не знікла.

Што будзе з пратэстам далей?

- Цяпер адназначна тэндэнцыя ідзе на аб'яднанне. Мы рассыпаліся па дварах, потым сталі раёнамі, цяпер тры-чатыры раёны аб'ядноўваюцца і праводзяць маршы на 300-400 чалавек. Больш дазорцай, больш камунікацыі паміж лідарамі раёнаў. Людзі мабільна з'язджаюцца па мянушцы ў закрытых чатах.

Зразумелая справа, неўзабаве пацяплее, ужо не трэба будзе мерзнуць і слізгаць па лёдзе. Светлавы дзень павялічваецца. Спадзе хваля каранавіруса, бо многія менавіта праз яго не выходзяць. Думаю, што будзе ўзбуйненне. Усе мяркуюць, што да вясны пратэст зноў стане інтэнсіўным.

Я чытаю чаты, бачу настроі людзей на ланцужках. Усе хочуць буйных маршаў. Усе зноў хочуць адчуць вялікае плячо. Але гэта будзе ўжо зусім іншая гісторыя, бо тады выходзілі людзі незнаёмыя адзін з адным. Яны самотна ці парамі дабіраліся да цэнтра. Яны былі аб'яднаныя агульнай ідэяй, але не знаёмствам, не даверам, не сяброўствам аж да адданасці. Тое, што нас загналі ў двары, дало нам велізарны досвед. Мы навучыліся давяраць суседзям, мы ведаем, хто ідзе наперадзе і ззаду. Мы ведаем, калі мы дамовіліся неяк рэагаваць, значыць, мы так і адрэагуем. Ужо сфармаваны касцяк. Гэты касцяк ведае касцяк суседняга раёна. Мы давяраем адзін аднаму настолькі, што можам стаць у ланцуг або разам некуды адысці, у момант рассыпацца і дакладна гэтак жа ў момант сабрацца. Гэта зусім іншы ўзровень арганізацыі. Гэта будзе зусім іншы пратэст.