10 частых пытанняў пра вакцыну супраць COVID-19

Журналісты развеялі міфы, праз якія некаторыя сумняюцца ў неабходнасці вакцынацыі.

Кожны прышчэплены чалавек абараняе не толькі сябе, але і навакольных. І пакуль большасць людзей на Зямлі не набудзе імунітэт, каранавірус (а разам з ім і супрацьэпідэмічныя абмежаванні і эканамічны крызіс) наўрад ці скончыцца.

Журналісты «Белсата» адказалі на 10 частых пытанняў пра вакцыну супраць COVID-19.

1. Вакцына гарантуе абарону ад COVID-19?

Не. І маску ўсё роўна трэба насіць. Вакцынаваныя ўсё роўна могуць заразіцца COVID-19, заразіць іншых і нават памерці. Але прышчэпка істотна зніжае небяспеку. У залежнасці ад вакцыны, умоваў і канкрэтнага даследавання (іх сотні) слова «істотна» азначае ад не менш як 50% эфектыўнасці супраць бессімптомнага захворвання да больш чым 90% эфектыўнасці супраць цяжкага захворвання і смерці. Эфектыўнасць (анг. «Efficacy») разлічваецца наступным чынам: калі ўзяць дзве групы людзей – 1000 вакцынаваных і 1000 невакцынаваных – то сярод невакцынаваных давялося б шпіталізаваць 100 чалавек, а сярод вакцынаваных – 5, эфектыўнасць шпіталізацыі будзе роўная 95%. Эфектыўнасць (англ. «Effectiveness») такіх дзеянняў у рэальным свеце можа адрознівацца.

2. У мяне моцны імунітэт: навошта вакцына?

Натуральнага імунітэту да гэтага вірусу няма. SARS-CoV-2 – гэта новы вірус для чалавека, імунная сістэма не ўмее з ім змагацца, пакуль яна не пазнаёміцца з вірусам з дапамогай вакцынацыі або хваробы. Ці перажыве чалавек гэтае знаёмства, залежыць ад многіх рэчаў. Нават калі чалавек раней рэдка хварэў, пераносіць covid можа быць складана. Калі мы гаворым пра натуральны імунітэт да каранавірусу (як, напрыклад, тут), мы маем на ўвазе імунітэт тых, хто захварэў і выжыў.

3. Можа, лепш перахварэць, чым калоць хімію?

Дакладна не. Ад COVID-19 можна не толькі памерці, але і атрымаць паўсотні розных доўгатэрміновых негатыўных наступстваў пасля выздараўлення. Калі вы думаеце (як тут), што натуральны імунітэт мацнейшы за імунітэт ад вакцыны, то небяспека хваробы не прымаецца пад увагу. Тыповыя пабочныя эфекты вакцынаў ва ўсіх сэнсах лепшыя, чым сімптомы каранавірусу.

4. Якія пабочныя эфекты ад вакцынаў?

Нязначныя. Сапраўды небяспечныя пабочныя эфекты сустракаюцца вельмі рэдка. Такія, як анафілактычны шок, здараюцца некалькі разоў на мільён. Выпадкі смерці, у якіх вакцына была адной з верагодных прычынаў, адзінкавыя. І тыповыя пабочныя эфекты – галаўны боль, боль у месцы ўколу, хуткая стамляльнасць, жар і ліхаманка, дыярэя. Звычайна яны лёгкія або сярэднія, доўжацца да некалькіх дзён. Доўгатэрміновых не назіралася. Нармальнай мяркуецца наяўнасць пабочных эфектаў: імунная сістэма вучыцца атакаваць вірус у адсутнасць рэальнага ворага. Калі пабочныя эфекты непакояць, з імі можна змагацца (напрыклад, парацэтамол), але толькі пасля кансультацыі з лекарам.

5. Калі ўжо хварэў – вакцынавацца не патрэбна?

Трэба, можна нават «сарваць джэкпот». Людзі заражаюцца каранавірусам і другі, і трэці раз: натуральны імунітэт не гарантуе поўнай абароны. Але спалучэнне імунітэту пасля хваробы з вакцынай часам дае суперімунітэт (як часта і пры якіх умовах, усё яшчэ даследуецца).

6. Калі нельга рабіць прышчэпку ад каранавірусу?

Пры вострым захворванні ці алергіі на які-небудзь кампанент канкрэтнай вакцыны. Супрацьпаказанняў супраць вакцыны практычна няма. Прышчэпку можна праводзіць пасля кансультацыі з алерголагам нават тым, у каго былі цяжкія алергічныя рэакцыі. Хранічныя захворванні (нават ВІЧ) не з'яўляюцца супрацьпаказаннямі, імі з'яўляюцца толькі вострыя захворванні або іх абвастрэнні.

7. Пажылых і дзяцей трэба паберагчы і не вакцынаваць?

Наадварот: вакцынаваць, каб засцерагчы. Пажылыя людзі значна часцей хварэюць на COVID-19 і паміраюць ад яго. Блізу паловы тых, хто памірае ад каранавірусу – старэйшыя за 75 гадоў, а яшчэ чвэрць – ва ўзросце ад 65 да 74 гадоў. Вакцыны бяспечныя для пажылых людзей, і ім нават рэкамендуецца дадатковая рэвакцынацыя, каб знізіць рызыку каранавірусу. Дзецям не рэкамендуецца рабіць прышчэпку ад каранавірусу толькі таму, што даследаванні бяспекі і эфектыўнасці ў дачыненні да іх не былі прыярытэтам (дзеці менш і лягчэй хварэюць на каранавірус), але цяпер Еўропа і ЗША пачынаюць вакцынаваць дзяцей з 12 гадоў. Дзеці таксама могуць (менш верагодна) захварэць на COVID-19 і заразіць іншых.

8. Як вакцына ўплывае на цяжарнасць?

Падобна на тое, што станоўча. Звесткі пакуль папярэднія, паколькі спецыфічных даследаванняў было няшмат, але падобна, што заходнія вакцыны бяспечныя як для цяжарных жанчынаў, так і для дзяцей ва ўлонні. Не было выяўлена неспрыяльнага ўздзеяння выпрабаваных вакцынаў на цяжарнасць, здароўе дзіцяці, фертыльнасць або патэнцыю. Але высветлілася, што вакцынацыя пры цяжарнасці можа перадаць імунітэт дзіцяці. Аднак асаблівую ўвагу трэба звяртаць на пабочныя эфекты пры вакцынацыі падчас цяжарнасці, бо адна і тая ж высокая тэмпература можа нанесці шкоду дзіцяці незалежна ад прычыны. Расейскім «Спадарожнікам-V» не часта прышчаплялі цяжарных, але ў Расеі кажуць, што небяспекі для цяжарнасці і ад яе няма. Акрамя таго, цяжарным жанчынам пагражае больш цяжкая сітуацыя з COVID-19, таму вакцынацыя, верагодна, будзе пажаданая.

9. Як увогуле вакцыны дзейнічаюць на арганізм?

Кожная адрозна, але кожная паказвае арганізму, як змагацца з вірусам. Напрыклад так, як у гэтым вясёлым мультыку. Але калі сур'ёзна, то так. Вакцыны на аснове мРНК («Pfizer», «Moderna») і адэнавірусных вектараў («Спадарожнік V», «AstraZeneca», «Johnson & Johnson») адпраўляюць арганізму «інструкцыі» для вытворчасці адгезіўнага бялку SARS-CoV– 2 (але не ўвесь вірус), каб арганізм вучыўся вызначаць і знішчаць цэлі з дапамогай такога бялку. Інактываваныя вакцыны («Sinovac», «Sinopharm», «КовіВак») адпраўляюць «трупы» віруса, на якія імунная сістэма ўсё яшчэ рэагуе. Існуюць і іншыя тыпы вакцынаў, але яны яшчэ не пратэставаныя і не дазволеныя да выкарыстання належным чынам. Сярод неправераных на момант публікацыі – расейская пептыдная вакцына «ЭпіВакКарона», якая дастаўляе бясшкодны «кавалачак» адгезіўнага бялку, на які арганізм вучыцца рэагаваць.

10. А вакцына не заразіць мяне якім-небудзь вірусам?

Дакладна не. Гэтыя «рэшткі» або «трупы» вірусаў нежыццяздольныя, яны не ўзнаўляюцца. У вакцынах ад адэнавірусу выкарыстоўваецца толькі «транспартная» частка вірусу, пры гэтым сам вірус не можа ўзнаўляцца. Ад вакцынаў у арганізме ні ў якім разе не разаўецца ўвесь вірус SARS-CoV-2. Клінічныя даследаванні і фактычнае выкарыстанне вакцынаў не паказалі выпадкаў, калі вакцына запускала COVID-19. Хіба што былі выпадкі, калі хвароба пачыналася незадоўга да вакцынацыі, а вакцына не паспявала падзейнічаць.