«Неадкладна і безумоўна вызваліць усіх палітвязняў»: стаў вядомы тэкст дакладу ААН аб Беларусі

Вярхоўны камісар у правах чалавека заявіў аб беспрэцэдэнтным крызісе ў галіне правоў чалавека.

Дзеянні ўладаў Беларусі да і пасля выбараў, накіраваныя на абмежаванне правоў на свабоду меркаванняў і іх свабоднае выказванне, мірных сходаў і асацыяцый, а таксама правы на ўдзел у палітычным жыцці, прывялі да беспрэцэдэнтнага ў сваіх маштабах крызісу ў галіне правоў чалавека ў Беларусі. Пра гэта гаворыцца ў дакладзе аб становішчы ў галіне правоў чалавека ў Беларусі ў кантэксце прэзідэнцкіх выбараў 2020 года, які Вярхоўны камісар ААН у правах чалавека Мішэль Бачэлет прадставіць сёння на 46-й сесіі Рады ААН у правах чалавека, піша tut.by.

Даклад Мішэль Бачэлет, апублікаваны на сайце Рады правоў чалавека ААН, ахоплівае перыяд з 1 траўня да 20 снежня 2020 года. У ім разглядаюцца падзеі падчас выбарчай кампаніі і сітуацыя, якая склалася падчас і пасля прэзідэнцкіх выбараў.

У дакуменце ў першую чаргу адзначаецца, што 5 кастрычніка Управа Вярхоўнага камісара ААН у правах чалавека накіравала вербальную ноту ў сталае прадстаўніцтва Беларусі ў Жэневе з просьбай дазволіць наведванне краіны. У сваім адказе ад 16 кастрычніка ўрад Беларусі пацвердзіў пазіцыю, якую ён выказаў падчас тэрміновых спрэчак, а менавіта, што ён не прызнае рэзалюцыю 45/1 Рады правоў чалавека, дзе ішла гаворка аб шматлікіх парушэннях правоў чалавека ў Беларусі, і не дазволіла наведваць краіну.

Таму даклад падрыхтавалі на аснове дыстанцыйнага маніторынгу. Урад Беларусі прадставіў інфармацыю праз сваё сталае прадстаўніцтва ў Жэневе.

«У адпаведнасці са сваёй метадалогіяй маніторынгу правоў чалавека Управа Вярхоўнага камісара ААН у правах чалавека выяўляла належную абачлівасць пры ацэнцы надзейнасці і дакладнасці крыніц і пры крыжаванай праверцы сабранай інфармацыі. Яна таксама ўжыла ўсе неабходныя захады для забеспячэння прыватнасці некаторых крыніц», - гаворыцца ў дакладзе.

У дакуменце таксама адзначаецца, што гэта не вычарпальная справаздачу аб усіх выпадках парушэнняў правоў чалавека, учыненых у Беларусі ў кантэксце прэзідэнцкіх выбараў 2020 года, але яго мэта - паказаць і асвятліць асноўныя заканамернасці.

Сістэматычнае парушэнне правоў на асноўныя свабоды

У дакладзе паказваецца, што дакладчыкі ў пытанні аб становішчы ў галіне правоў чалавека ў Беларусі ў 2013, 2016 і 2019 годзе прысвяцілі тры даклады правам чалавека і асноўным свабодам у кантэксце выбарчых працэсаў у нашай краіне.

У 2018 годзе Камітэт правоў чалавека заклікаў Беларусь прывесці свае правілы і практыку правядзення выбараў у поўную адпаведнасць з Міжнародным пактам аб грамадзянскіх і палітычных правах, забяспечыўшы поўнае і рэальнае ажыццяўленне выбарчых правоў, у тым ліку апазіцыйнымі палітычнымі кандыдатамі, свабоду ўдзельнічаць у плюралістычных палітычных дэбатах і мірных дэманстрацыях, а таксама ўстрымлівацца ад выкарыстання палажэнняў крымінальнага заканадаўства для выключэння апазіцыйных кандыдатаў.

Гэтыя рэкамендацыі, адзначаецца ў дакладзе, застаюцца ў асноўным нявыкананымі.

«Камітэт у правах чалавека неаднаразова падкрэсліваў, што ажыццяўленне свабоды выказвання меркаванняў, мірных сходаў і асацыяцыі з'яўляецца найважнейшай умовай ажыццяўлення права голасу, якое залежыць ад вольнага абмену інфармацыяй і ідэямі паміж грамадзянамі, кандыдатамі і абранымі прадстаўнікамі, а таксама ад свабоднай прэсы і сродкаў масавай інфармацыі, здольных каментаваць грамадскія пытанні і інфармаваць грамадскую думку без цэнзуры і абмежаванняў. Свабоднае ажыццяўленне права на свабоду асацыяцыі мае вызначальнае значэнне для гарантавання магчымасці стварэння палітычных партый і забеспячэння плюралізму і палітычнай канкурэнцыі, а таксама свабоды мірных сходаў, якая дазваляе кандыдатам сустракацца са сваімі прыхільнікамі і ўстанаўліваць кантакты з патэнцыяльнымі выбарцамі», — гаворыцца ў дакуменце.

Што тычыцца выбараў у 2020 годзе, то, як адзначаюць у ААН, тры месяцы, якія папярэднічалі выбарам, былі адзначаныя неаднаразовымі разгонамі міліцыяй пікетаў для збору подпісаў і мірных сходаў у падтрымку апазіцыйных кандыдатаў, што прывяло да арыштаў, затрыманняў і штрафаў.

«У перадвыбарчы перыяд арыштавана больш за 1000 чалавек. Сотні чалавек былі аштрафаваныя або прысуджаныя да адміністрацыйнага затрымання; у дачыненні да 23 чалавек, у тым ліку асоб, якія мелі намер удзельнічаць у выбарах, блогераў, журналістаў, арганізатараў і ўдзельнікаў збору подпісаў, грамадзянскіх ініцыятыў і іншых мірных мерапрыемстваў, былі распачатыя крымінальныя справы», — прыводзяцца ў дакладзе лічбы.

«Ужыванне сілы падчас пратэстаў заўсёды павінна быць выключным, суразмерным і крайнім захадам»

Маніторынг паказаў, што ў Беларусі да і пасля выбараў сістэматычна парушаліся правы на асноўныя свабоды: мірныя сходы, словы, выказванні меркаванняў. Аналіз шматлікіх справаздач, паведамленняў і відэаматэрыялаў аб маршах нязменна паказвае, што, хоць удзельнікі былі ў пераважнай большасці мірнымі, яны сістэматычна і ў многіх выпадках жорстка разганяліся сіламі бяспекі.

«Ужыванне сілы падчас пратэстаў заўсёды павінна быць выключным, суразмерным і крайнім захадам; нават калі некаторыя ўдзельнікі нясуць адказнасць за асобныя акты гвалту, увесь сход не павінен разглядацца як страціўшы свой агульны мірны характар. Незалежна ад адпаведных міжнародных нормаў і стандартаў амаль усе мірныя пратэсты, якія праводзіліся да і пасля выбараў, разганяліся невыбіральным чынам. Сілы бяспекі ўжывалі непатрэбную або празмерную сілу, уключаючы збіццё дубінкамі, а таксама хімічныя раздражняльнікі, вадзяную гармату, гумовыя кулі і электрашокавыя гранаты», — адзначаецца ў дакладзе.

У ААН неаднаразова падкрэслівалі, што заканадаўчая база, якая рэгулюе правядзенне сходаў у Беларусі, не адпавядае міжнародным нормам і стандартам, і давалі адпаведныя рэкамендацыі. Міжнародныя стандарты заснаваныя на здагадцы аб тым, што ўсе мірныя сходы абароненыя; што дзяржава нясе пазітыўны абавязак у садзейнічанні мірным сходам; што сходы не павінны патрабаваць дазволу, а толькі паведамленне; і што сходы з'яўляюцца мірнымі, і таму асобныя акты гвалту з боку некаторых удзельнікаў не павінны прыпісвацца сходам як такім. У іх таксама выкладаюцца дапушчальныя падставы для ўвядзення абмежаванняў, якія павінны адказваць патрабаванням неабходнасці, законнасці і суразмернасці.

У дакладзе звяртаецца ўвага і на адвольныя арышты і затрыманні.

— Камітэт правоў чалавека выразна заявіў, што арышт або затрыманне ў якасці пакарання за законнае ажыццяўленне правоў на свабоду меркаванняў і іх свабоднае выказванне, мірных сходаў і асацыяцыі з'яўляецца адвольным, адзначыўшы, што «самавольства» ўключае ў сябе элементы недарэчнасці, несправядлівасці, адсутнасці прадказальнасці і належных працэсуальных нормаў, а таксама элементы разумнасці, неабходнасці і суразмернасці, - адзначаюць у ААН.

У адпаведнасці з мінімальнымі стандартнымі правіламі Арганізацыі Аб'яднаных Нацый у дачыненні да захадаў, не звязаных з турэмным зняволеннем, дасудовае ўтрыманне пад вартай павінна выкарыстоўвацца ў якасці крайняга захаду; таму сістэматычнае змяшчэнне асоб пад варту або ўтрыманне іх пад вартай да суда ў перапоўненых памяшканнях з дрэннымі ўмовамі ўтрымання выклікае асаблівую заклапочанасць у перыяд, калі колькасць выпадкаў каранавіруснай хваробы імкліва ўзрастае.

«Сітуацыя адлюстроўвае даўнія хранічныя парушэнні і беспакаранасць»

У высновах дакладу гаворыцца, што сабраная Управай Вярхоўнага камісара ААН у правах чалавека інфармацыя сведчыць аб сур'ёзных парушэннях правоў чалавека ў Беларусі, а таксама аб тым, што шэраг дзеянняў беларускіх уладаў да і пасля выбараў быў накіраваны на абмежаванне правоў на свабоду меркаванняў і іх свабоднае выказванне, мірных сходаў і асацыяцый, а таксама права на ўдзел у палітычным жыцці, напрыклад, да выбараў, што прывяло да беспрэцэдэнтнага ў сваіх маштабах крызісу ў галіне правоў чалавека ў Беларусі.

«Гэтая сітуацыя адлюстроўвае даўнія хранічныя парушэнні і беспакаранасць, на якія звярталі ўвагу розныя міжнародныя праваабарончыя механізмы, уключаючы дамоўныя органы і Спецыяльнага дакладчыка ў пытанні аб становішчы ў галіне правоў чалавека ў Беларусі», — гаворыцца ў дакуменце.

Шырока распаўсюджаныя парушэнні, якія чыняцца ў кантэксце выбараў, сістэматычная адмова ў асноўных свабодах, масавыя адвольныя арышты і затрыманні людзей, якія арганізоўвалі пратэсты ці ўдзельнічалі ў пратэстах або выступалі з крытыкай ці іншадумствам, а таксама сотні меркаваных актаў катаванняў і жорсткага абыходжання, пераследу і запалохвання, накіраваных супраць чальцоў апазіцыі, журналістаў і праваабаронцаў і грамадзян агулам, стварылі атмасферу страху і беспакаранасці.

Сітуацыя яшчэ больш пагаршаецца адсутнасцю захадаў забеспячэння адказнасці за такія парушэнні правоў чалавека.

Вярхоўны камісар рэкамендуе ўраду Беларусі:

- забяспечыць правядзенне незалежных, бесстаронніх, аператыўных, старанных, эфектыўных і транспарэнтных расследаванняў усіх сцвярджэнняў аб парушэннях правоў чалавека ў кантэксце мірных пратэстаў, якія заслугоўваюць даверу, уключаючы гібель і раненні людзей, а таксама катаванні або жорсткае абыходжанне, у тым ліку акты сэксуальнага гвалту, і прыцягненне вінаватых да судовай адказнасці і адэкватнае пакаранне;

- забяспечыць, каб усе ахвяры парушэнняў правоў чалавека атрымлівалі кампенсацыю і сродкі прававой абароны, уключаючы кампенсацыю, рэабілітацыю і права ведаць праўду; і ўжыць захады для прадухілення паўтарэння парушэнняў правоў чалавека, уключаючы акты рэпрэсій у дачыненні да ахвяр і сведак;

- неадкладна і безумоўна вызваліць усіх тых, хто незаконна або адвольна затрыманы за мірнае ажыццяўленне сваіх свабод выказвання меркаванняў, асацыяцыі і мірных сходаў ці сваіх законных функцый, уключаючы праваабаронцаў, журналістаў і адвакатаў, і спыніць і скасаваць усе адміністрацыйныя або крымінальныя судовыя захады ў дачыненні да людзей за ажыццяўленне іх правоў чалавека, у тым ліку права на свабоду выказвання меркаванняў і права на мірныя сходы;

- ініцыяваць усёабдымны агляд і рэформу нацыянальнай нарматыўна-прававой базы ў мэтах развязання сістэмных праблем і прадухілення паўтарэння парушэнняў правоў чалавека.

Агулам вярхоўны камісар рэкамендуе ўраду ініцыяваць у Беларусі перагляд і рэформу нацыянальнай прававой базы для развязання сістэмных праблем і прадухілення паўтарэння парушэнняў правоў чалавека, у тым ліку перагледзець закон аб масавых мерапрыемствах і закон аб СМІ з мэтай іх прывядзення да міжнародных стандартаў.